Muzykoterapia – prak ...

W zaburzeniach osobowości, zwłaszcza z cechami ograniczonej empatii (np. zaburzenia osobowości antyspołecznej czy narcystycznej), celem jest rozwijanie zdolności „wejścia w buty drugiej osoby” i odczuwania jej stanów emocjonalnych. Muzykoterapia wykorzystuje tu szereg mechanizmów: rezonans emocjonalny (emocje przenoszone przez muzykę), narrację dźwiękową (ścieżki opowiadające historię) oraz interakcje improwizacyjne, które stymulują wzajemne słuchanie i odpowiadanie na sygnały.

1. Teoretyczne podstawy

• Mirror neurons i rezonans: Słuchanie fragmentów muzycznych nasyconych określonymi emocjami (smutek, radość) aktywuje u zdrowych słuchaczy tę samą sieć lustrzaną, co u wykonawców – w zaburzeniach osobowości impulsywnej często się nie pojawia. Ćwiczenia muzykoterapeutyczne mają za zadanie „wyuczyć” ten rezonans poprzez powtarzalne odczuwanie i naśladowanie.

• Narracja muzyczna jako katharsis: Budowanie krótkich „muzycznych opowieści” – od tła dźwiękowego do kulminacji – pozwala pacjentowi zrozumieć przebieg emocji od neutralności do napięcia i z powrotem, ucząc rozpoznawania tego procesu także u innych.

• Interakcyjna improwizacja: Wspólne budowanie fraz muzycznych wymaga aktywnego słuchania partnera, przewidywania jego intencji i dostosowywania własnego wykonania – kluczowe elementy empatii.

2. Ćwiczenia praktyczne

2.1. „Echo emocji”

1. Terapeuta odgrywa prostą, krótką frazę melodyczną nadającą określoną emocję (np. opadający motyw w tonacji molowej – smutek; podskakujący rytm – radość).

2. Pacjent powtarza tę frazę możliwie wiernie, a następnie modyfikuje ją, dodając „własną nutę” – mimowolnie pokazuje, jak odbiera emocję.

3. W kolejnych rundach terapeuta prosi o powtórzenie frazy „oczyszczonej” z własnych dodatków – pacjent ucząc się wsłuchuje się w oryginał i zaczyna lepiej rozróżniać intencję emocjonalną.

4. Po 6–8 frazach krótka dyskusja: „Co się zmieniło w Twojej frazie? Jakie emocje usunąłeś/dodałeś?”

2.2. „Opowieść dwóch głosów”

1. Pacjent i terapeuta improwizują dwugłosowo – terapeuta gra np. linię basu w spokojnym 70 BPM, pacjent dołącza melodię.

2. Co 8 taktów terapeuta prosi pacjenta, by zmienił melodię tak, aby „pokazać” konkretną emocję u osoby drugiej (np. osoba A ma niepokój – pacjent wyraża niepokój, zmieniając interwały na skokowe).

3. Przez 4 rundy, każda z inną emocją do odegrania i odebraną.

4. Refleksja: „Która zmiana była najtrudniejsza? Jak to się stało, że potrafiłeś/aś odtworzyć emocję?”.

2.3. „Scena muzyczna”

1. Grupa pacjentów (3–5 osób) tworzy krótką scenę: każde z nich wybiera instrument (perkusja, kastaniety, dzwonki, głos).

2. Razem konstruują 16-taktową sekwencję opisującą interpersonalną sytuację (np. kłótnia i pogodzenie).

3. Zadanie: w trakcie ćwiczenia każda osoba ma wystąpić w roli „odbiorcy” – na dźwięki agresji (głośniejsze, nieregularne) reagować linią uspokajającą (powtarzany motyw w tonacji durowej).

4. Po przedstawieniu grupa omawia: „Jak poczułem się jako agresor? Jako osoba łagodząca?”.

2.4. „List w melodii”

1. Pacjent pisze krótką wiadomość (z emocjami, które chce przekazać innej osobie), następnie zamienia ją w 8-taktową melodię – wykorzystując skale durowe lub molowe, rytm odzwierciedlający tempo pisania.

2. Inny uczestnik (terapeuta lub inny pacjent) słucha melodii i na podstawie jej charakteru próbuje odczytać intencję – opisuje, jak rozumie przekaz.

3. Autor melodii porównuje: „Co usłyszałeś? Czy zgadza się z moim listem?”

4. Korekta melodii: pacjent wprowadza zmiany, aż odbiorca trafnie odczyta emocje i intencje.

2.5. „Paleta barw emocji”

1. Terapeuta przygotowuje cztery krótkie utwory (różne gatunki: klasyka, jazz, ambient, pop), każdemu przypisuje inną emocję.

2. Pacjent ma po kolei słuchać i syntezować kluczowe cechy (tempo, dynamika, skala) w postaci krótkich fraz na wybranym instrumencie, akcentując odczuwaną barwę emocjonalną.

3. Zadanie metapoznawcze: po zagraniu frazy pacjent opisuje, co w utworze spowodowało odczucie danej emocji i jak ją przełożył na dźwięk.

4. Faza generalizacji: pacjent określa, jakie formy „barw emocji” może stosować w rozmowie z innymi (np. modulacja tonu głosu, wybór słów – analogia do zmiany skali/tempa).

Systematyczne powtarzanie tych ćwiczeń prowadzi do:

1. Utrwalenia zdolności separacji własnych i cudzych stanów emocjonalnych – dzięki echo‐frazie i palecie barw.

2. Wzmocnieniau aktywnego słuchania – w „scenach” i listach w melodii.

3. Świadomego treningu prosocjalnych reakcji – motywy łagodzące jako alternatywa dla agresji.

4. Transferu umiejętności na codzienne sytuacje interpersonalne: pacjenci uczą się dostosowywać „muzyczną paletę” do tonu rozmowy, co przekłada się na świadome dobieranie słów i tonu głosu w relacjach.