Muzykoterapia – prak ...

Ćwiczenia muzyczne wspierające ruch i aktywność fizyczną po operacjach opierają się na założeniu, że rytmiczne bodźce akustyczne oraz śpiewana lub grana melodia mogą modulować napięcie mięśniowe, poprawiać koordynację, a także stymulować układ oddechowy i proprioceptywne czucie ciała. Z punktu widzenia neurofizjologii, muzyka wpływa na układ „słuchowo-motoryczny” (auditory-motor coupling) poprzez sprzężenia pomiędzy korą słuchową, korą ruchową i móżdżkiem, co skutkuje wyraźniejszą synchronizacją sygnałów motorycznych i większą precyzją wykonania ruchu. Dodatkowo, rytmiczne akcenty podawane przez perkusję lub metronom mogą pełnić rolę zewnętrznego regulatora tempa i amplitudy ruchu, co zwłaszcza u pacjentów po zabiegach ortopedycznych czy kardiochirurgicznych ułatwia ponowne uruchomienie kończyn oraz klatki piersiowej.

Metodyka ćwiczeń dzieli się na trzy główne bloki:

1. Ćwiczenia rytmiczne na instrumentach perkusyjnych

1.1. Marsz przy bębnieniu

• Cel: Usprawnienie chodu i poprawa wytrzymałości mięśniowej.

• Sprzęt: Lekki bęben ręczny lub tamburyn.

• Przebieg:

  1. Pacjent stoi przy podpórce, trzymając instrument oburącz.

  2. Terapeuta nadaje tempo 60–80 uderzeń/min (wolne, dostosowane do zdolności pacjenta).

  3. Pacjent maszeruje w miejscu, bijąc w instrument na każde dwa kroki (uderzenie – krok prawą nogą, uderzenie – krok lewą).

  4. Czas: 2-minutowe serie, przerwa 1 minuta, 3 serie.

  5. Stopniowo zwiększać tempo o 5 uderzeń/min co dwa dni.

1.2. „Gra palcami” na bębenku stóp

• Cel: Ćwiczenie kontroli stopy i poprawa krążenia w kończynach dolnych.

• Przebieg:

  1. Pacjent siedzi, stopy opierają na małych bębenkach stóp (np. małe tarcie metalowe).

  2. Rytm 100 BPM granego przez terapeutę z głośnika.

  3. Zadanie: dotykać bębna podeszwą stopy na każdy drugi takt („boom-rest-boom-rest”).

  4. Wariant zaawansowany: zmieniać nogi co 30 s.

  5. Powtórzyć 4 razy, przerwy 30 s.

1.3. Synchronizowane uderzenia pałeczkami

• Cel: Rozwój koordynacji ręka-oko i siły chwytu.

• Przebieg:

  1. Pacjent siedzi, trzyma pałeczki perkusyjne.

  2. Terapeuta gra prosty rytm na werblu (np. 4-4-4-4) na metronomie 80 BPM.

  3. Pacjent uderza w małą tarę, starając się idealnie trafić w akcent terapeuty („call-and-response”).

  4. Zmiana ról: pacjent tworzy rytm, terapeuta odpowiada.

  5. Sesja 5-minutowa, powtórzona 3-krotnie.

2. Melodie wspomagające ruch kończyn

2.1. „Śpiewający spacer”

• Cel: Integracja oddychania, mowy i chodu w sposób koherentny.

• Przebieg:

  1. Pacjent chodzi po sali, śpiewając prostą frazę melodyczną (np. „do-mi-sol-mi-do”) na każdy czterokrok.

  2. Tempo kroku: 80 kroków/min, fraza trwa 4 sekundy (równe czterem krokom).

  3. Po 2 minutach zmiana wysokości: zaśpiewać o tercję wyżej.

  4. Kontrola długości frazy: zmieścić maksymalną ilość słów na jednym oddechu.

2.2. Ćwiczenie „Przedłużony wydech z melodią”

• Cel: Poprawa rozszerzenia klatki piersiowej i ruchomości ramion.

• Przebieg:

  1. Pacjent stoi, ręce uniesione przed sobą na wysokość barków.

  2. Wdech nosem, uniesienie rąk do góry.

  3. Przy wydechu ustami odtwarza prostą melodię (np. trzy dźwięki „so-la-ti”), jednocześnie opuszczając ramiona w dół.

  4. Zwiększać liczbę dźwięków w frazie co serię (3 → 4 → 5).

  5. 6 powtórzeń, przerwa 45 s.

3. Ćwiczenia z akompaniamentem nagrania muzycznego

3.1. „Tańczące kolana”

• Cel: Rozruszanie stawów biodrowych i kolanowych.

• Przebieg:

  1. Pacjent siedzi przy pianinie lub przy odtwarzaczu.

  2. Odgrywana nagrana melodia w metrum 4/4, tempo 90 BPM.

  3. Na każdy takt: unoszenie kolana (w górę-w dół).

  4. Rytm: unieś prawe kolano na „1”, opuść „2”, lewe kolano „3”–„4”.

  5. Czas: 3 minuty ćwiczenia, 1 minuta przerwy, 2 serie.

3.2. „Rozciąganie przy gitarze”

• Cel: Rozluźnienie mięśni przykręgosłupowych i poprawa postawy.

• Przebieg:

  1. Pacjent stoi tyłem do gitarzysty, który grywa prosty akompaniament akordowy (C–G–Am–F).

  2. Na pierwszy dźwięk akordu: pacjent wykonuje skłon boczny w prawo, sięgając lewą ręką w górę.

  3. Na drugi – do środka; trzeci – skłon w lewo; czwarty – do środka.

  4. Powtórzyć 5 cykli, tempo wolne (1 akord = 5 s).

Zalecenia praktyczne

• Dobór ćwiczeń: dobierać zestawy w oparciu o lokalizację i zakres ruchu po zabiegu (ortopedia, kardio).

• Częstotliwość: codziennie, 1–2 razy dziennie, zależnie od tolerancji bólu.

• Stopniowanie trudności: zwiększać tempo o 5–10 BPM co 3 dni lub dodawać kolejne dźwięki/melodie.

• Monitorowanie: rejestrować zakres ruchu (goniometr) oraz subiektywną skalę odczuwanego wysiłku (Borg RPE).

Poprzez powyższe techniki muzyczne pacjenci odzyskują zakres ruchu, poprawiają stabilizację stawów i skracają proces rehabilitacji dzięki wzmocnionemu sprzężeniu słuchowo-ruchowemu.