Muzykoterapia – prak ...

Terapia poznawczo‑behawioralna (CBT) opiera się na założeniu, że to nie same zdarzenia wywołują emocje i zachowania, lecz interpretacje (myśli) tych zdarzeń. W uzależnieniach mechanizmy te nasilają się poprzez automatyczne myśli typu „potrzebuję tego, aby przetrwać” czy „nie dam rady inaczej”. Muzykoterapia w połączeniu z CBT wzmacnia:

1. Rozpoznawanie automatycznych myśli
   – Słuchanie lub tworzenie specyficznych motywów może wywołać skojarzenia z myślami uzależnieniowymi, co ułatwia ich identyfikację i zapisywanie w kwestionariuszu myśli automatycznych.

2. Rekonstrukcję poznawczą
   – Poprzez improwizację i adaptację fraz muzycznych pacjent uczy się „przerabiać” negatywne myśli na konstruktywne wzorce – analogicznie do zmiany akordu moll na durowy.

3. Ekspozycję z zapobieganiem reakcji
   – Selektywne słuchanie utworów wyzwalających skojarzenia z zażywaniem, połączone z powstrzymaniem się od reakcji („niepal liczbę taktów od początku do końca”), traktowane jest jak ekspozycja w CBT.

4. Trening umiejętności samoregulacji
   – Ćwiczenia rytmiczne i oddechowe połączone z analizą myśli działają jak trening uważności (mindfulness) i techniki relaksacyjne, minimalizując impulsywne zachowania.

---

I. Rozpoznawanie i zapisywanie myśli automatycznych

Ćwiczenie 1: „Melodia myśli”

• Metoda: Pacjent słucha 3‑minutowego fragmentu utworu ambientowego w tonacji molowej (np. płynne glissanda).

• Zadanie: W trakcie słuchania przy każdym pojawieniu się myśli związanej z uzależnieniem (np. „Potrzebuję…”) naciska guzik lub stuka w stoper. Po odsłuchu odtwarza nagranie i spisuje słowa kluczowe w tabeli:

  Czas (mm:ss)	Myśl automatyczna	Emocja	Intensywność (0–10)

• Cel: Uświadomienie sobie wzorców myślowych i ich czasu występowania.

Ćwiczenie 2: „Tonacja myśli”

• Metoda: Uczestnik wybiera trzy krótkie motywy: moll dla myśli negatywnych, durowy dla konstruktywnych, chromatyczny dla ambiwalentnych.

• Zadanie: Przy każdej zarejestrowanej myśli (z Ćw. 1) odtwarza przypisany motyw i dodaje do tabeli trzecią kolumnę: „Reakcja muzyczna”.

---

II. Modyfikacja poznawcza przez improwizację

Ćwiczenie 3: „Przeróbka frazy”

• Metoda: Na keyboardzie terapeuta gra frazę w moll (4 takty).

• Zadanie: Pacjent odtwarza frazę w moll, a następnie przekształca ją w durową wersję, modulując akordy (moll → paralelne durowe) i dodając prostą linię melodyczną. Po każdej przeróbce opisuje, jak zmienił się nastrój.

Ćwiczenie 4: „Dialog myśli”

• Metoda: Praca w parach. Partner A wypowiada na głos negatywną myśl, Partner B improwizuje na kalimbie motyw durowy jako odpowiedź.

• Zadanie: Zamiana ról. Po każdej rundzie uczestnicy zapisują w dzienniku: „Jak dźwięk motywu wpłynął na zmianę nastawienia?”.

---

III. Ekspozycja i powstrzymywanie reakcji

Ćwiczenie 5: „Muzyczna ekspozycja cravingu”

• Metoda: Playlista składająca się z utworów kojarzących się z okresem używania substancji (60–90 s fragmenty).

• Zadanie: Pacjent słucha każdego fragmentu i nie reaguje (bez sięgania po papierosa/alkohol), koncentrując się wyłącznie na dźwięku. Po każdym fragmencie zaznacza w tabeli: poziom głodu (0–10), poziom lęku (0–10). Powtarza ekspozycję trzy razy w jednej sesji.

Ćwiczenie 6: „Rytm zapobiegania”

• Metoda: Metronom 70 BPM + shaker.

• Zadanie: Pacjent na shakerze gra rytm 4/4 przez 5 min bez przerwy. Kiedy pojawia się impuls sięgnięcia po substancję, zwiększa siłę uderzeń, aż impuls minie. Notuje liczbę „impulsów” i ich siłę przed/po ćwiczeniu.

---

IV. Trening umiejętności radzenia sobie i uważność

Ćwiczenie 7: „Muzyczna medytacja kabiny”

• Metoda: Nagranie binauralne 6 Hz na tle delikatnego ambientu.

• Zadanie: 15 min medytacji z instrukcjami: „Skup się na oddechu, gdy myśl o substancji się pojawi, przyjmij ją jak dźwięk w tle i pozwól jej odejść wraz z wydechem”. Po sesji ocenia skuteczność w zapobieganiu reakcji impulsywnej.

Ćwiczenie 8: „Rytmiczne skanowanie ciała”

• Metoda: Tło: powolna progresja akordów w tonacji molowej, tempo 60 BPM.

• Zadanie: Pacjent przesuwa uwagę przez kolejne części ciała (stopa → głowa), synchronizując każdy krok skanowania z pulsem muzyki. Notuje obszary napięcia i po zakończeniu odtwarza krótką linię melodyczną dla każdego obszaru, symbolicznie uwalniając napięcie.

---

V. Integracja umiejętności w zadaniach domowych

Ćwiczenie 9: „Muzyczny dziennik CBT”

• Metoda: Po każdej praktyce pacjent w dzienniku: opisuje sytuację, myśl, reakcję, zastosowane ćwiczenie muzyczne, efekt. Tabela:

  Sytuacja	Myśl	Ćwiczenie muzyczne	Efekt (0–10)

Ćwiczenie 10: „Playlista strategii”

• Metoda: Pacjent tworzy playlistę składającą się z 10 utworów, z których każdy odpowiada jednej konkretnej strategii CBT (np. ekspozycja, zmiana myśli, relaksacja).

• Zadanie: W momentach silnego impulsu odtwarza odpowiednią strategię, ćwicząc ją natychmiast i zapisując rezultaty.

---

VI. Ewaluacja postępów

1. Kwestionariusz użyteczności muzycznej w CBT – co 2 tyg. ocena każdej techniki (skala 1–10).

2. Analiza nagrań improwizacji – co miesiąc terapeuta z pacjentem odsłuchują improwizacje modyfikacji fraz (moll → dur) i oceniają płynność i jakość transformacji.

3. Monitorowanie zmiany myśli – porównanie zapisów „Melodia myśli” z początku terapii i po 8 sesjach – spadek częstotliwości i intensywności negatywnych myśli.

Połączenie struktur CBT z dynamicznymi i refleksyjnymi technikami muzykoterapeutycznymi umożliwia holistyczne podejście do zmiany wzorców myślowych i zachowań uzależnieniowych, wspierając długotrwałą abstynencję i rozwój umiejętności samoregulacji.