3.3. Staw biodrowy – ruch i stabilność
2. Ruchomość stawu biodrowego
Ruchomość stawu biodrowego to jeden z kluczowych aspektów jego funkcji, umożliwiający różnorodne ruchy w wielu płaszczyznach, co przekłada się na złożoność jego biomechaniki. Staw ten jest stawem kulistym, co daje mu możliwość ruchu w trzech głównych płaszczyznach: strzałkowej, czołowej oraz poprzecznej. Każda z tych płaszczyzn oferuje inne zakresy i rodzaje ruchów, co zapewnia różnorodność i precyzję w aktywnościach codziennych i ruchach sportowych.
1. Ruchy w płaszczyźnie strzałkowej: zgięcie i wyprost
W płaszczyźnie strzałkowej staw biodrowy pozwala na dwa podstawowe ruchy: zgięcie (flexio) oraz wyprost (extensio).
Zgięcie: Jest to ruch, w którym kończyna dolna przesuwa się do przodu względem miednicy. Podczas tego ruchu głowa kości udowej porusza się w panewce, a mięśnie biodrowo-lędźwiowe, czworogłowy uda (głównie mięsień prosty uda) oraz mięsień napinacz powięzi szerokiej odgrywają kluczową rolę. Zakres ruchu przy pełnym zgięciu biodra wynosi około 120-130 stopni.
Wyprost: To ruch kończyny dolnej do tyłu względem miednicy. W tym ruchu głowa kości udowej przesuwa się w przeciwnym kierunku w panewce, a mięśnie pośladkowe, głównie mięsień pośladkowy wielki, oraz mięśnie kulszowo-goleniowe (dwugłowy uda, półścięgnisty, półbłoniasty) biorą udział. Zakres ruchu w wyproście jest mniejszy i wynosi zazwyczaj około 10-20 stopni, co wynika z ograniczeń więzadeł i torebki stawowej.
2. Ruchy w płaszczyźnie czołowej: odwodzenie i przywodzenie
W płaszczyźnie czołowej ruchy biodra obejmują odwodzenie (abductio) oraz przywodzenie (adductio).
Odwodzenie: Jest to ruch, w którym kończyna dolna przesuwa się na zewnątrz względem osi ciała. Wykonywany jest głównie przez mięśnie pośladkowe (pośladkowy średni i mały) oraz napinacz powięzi szerokiej. Zakres odwodzenia biodra wynosi zazwyczaj około 40-45 stopni.
Przywodzenie: Jest to ruch przeciwny do odwodzenia, w którym kończyna dolna przemieszcza się w kierunku osi ciała. W tym ruchu uczestniczą mięśnie przywodziciele uda (krótki, długi, wielki) oraz mięsień grzebieniowy. Zakres ruchu w przywodzeniu jest nieco mniejszy niż w odwodzeniu i wynosi około 20-30 stopni.
3. Ruchy w płaszczyźnie poprzecznej: rotacja wewnętrzna i zewnętrzna
W płaszczyźnie poprzecznej biodro może wykonywać ruchy rotacji wewnętrznej (rotatio interna) oraz rotacji zewnętrznej (rotatio externa).
Rotacja wewnętrzna: Kończyna dolna obraca się do wewnątrz w stosunku do osi ciała. Mięśnie odpowiedzialne za ten ruch to głównie pośladkowy średni i mały, a także mięsień napinacz powięzi szerokiej. Zakres rotacji wewnętrznej wynosi zazwyczaj około 30-40 stopni.
Rotacja zewnętrzna: To ruch przeciwny, w którym kończyna dolna obraca się na zewnątrz. Mięśnie zaangażowane w ten ruch to głównie mięsień gruszkowaty, pośladkowy wielki oraz inne mięśnie głębokie miednicy. Zakres rotacji zewnętrznej jest zbliżony do wewnętrznej, wynosząc około 40-50 stopni.
Zależność ruchomości od funkcji stawu
Staw biodrowy, będąc kluczowym punktem stabilizującym ciało, szczególnie podczas stania i chodu, musi jednocześnie umożliwiać szeroki zakres ruchów w różnych płaszczyznach. Współdziałanie różnych mięśni i więzadeł pozwala na kontrolowanie tych ruchów, co ma fundamentalne znaczenie dla efektywności i bezpieczeństwa ruchu.