2.3. Osie i płaszczyzny ruchu w układzie kostnym
2. Typy osi ciała i ich funkcje
W kontekście układu ruchu, osie ciała odgrywają fundamentalną rolę w klasyfikacji i opisie ruchów. Wyróżnia się trzy główne typy osi, które organizują ruch w określonych kierunkach:
- Oś pionowa (oś długowzdłużna),
- Oś poprzeczna (oś pozioma),
- Oś strzałkowa (oś przednio-tylna).
Każdy z tych typów osi definiuje, wokół jakiej linii ciała ruch się odbywa, co wpływa na precyzyjne rozróżnienie rodzajów ruchu i ich charakterystyki. Poniżej szczegółowo omówimy funkcje poszczególnych typów osi:
1. Oś pionowa (longitudinalna)
- Definicja: Oś ta przebiega wzdłuż ciała, od głowy w kierunku stóp, tworząc linię, wokół której zachodzą ruchy rotacyjne.
- Funkcje: Główną funkcją osi pionowej jest umożliwienie ruchów obrotowych. Na przykład, rotacje w stawach kulistych, takich jak staw biodrowy i staw ramienny, zachodzą wokół osi pionowej. To ona odpowiada za ruchy takie jak obracanie tułowia czy głowy w prawo i w lewo.
Ruchy wokół osi pionowej są kluczowe w codziennych aktywnościach, od prostego odwracania się, aż po złożone ruchy sportowe, takie jak obrót w rzucie oszczepem lub rotacja podczas skoku obrotowego w łyżwiarstwie figurowym.
2. Oś poprzeczna (transwersalna)
- Definicja: Oś ta biegnie w poprzek ciała, od jednego boku do drugiego, zwykle równolegle do podłoża, gdy ciało jest w pozycji stojącej.
- Funkcje: Główna funkcja osi poprzecznej to umożliwienie ruchów zgięcia i prostowania w różnych stawach. W przypadku stawów takich jak staw kolanowy czy łokciowy, ruch zginania i prostowania kończyny dolnej i górnej odbywa się właśnie wokół tej osi. Przykłady ruchów wykonywanych wzdłuż tej osi to zginanie ramienia w stawie łokciowym lub prostowanie nogi w stawie kolanowym.
Oś poprzeczna odgrywa również istotną rolę w ruchach dynamicznych, takich jak skoki czy kopnięcia, gdzie ważne jest precyzyjne zgięcie i wyprostowanie kończyny w odpowiednim momencie.
3. Oś strzałkowa (sagittalna)
- Definicja: Oś strzałkowa biegnie od przodu do tyłu ciała, od brzucha w kierunku pleców.
- Funkcje: Ruchy odbywające się wokół osi strzałkowej to odwodzenie i przywodzenie kończyn. Przykładem mogą być ruchy nóg na boki (odwodzenie w stawie biodrowym) oraz powrót do pozycji wyjściowej (przywodzenie). Ta oś odpowiada również za stabilizację i kontrolę ruchów bocznych, które są szczególnie istotne w ruchach lateralnych i rotacyjnych w stawach kulistych, jak biodra i ramiona.
Ruchy boczne wykonywane wokół osi strzałkowej są niezwykle ważne w sportach takich jak gimnastyka czy lekkoatletyka, gdzie odwodzenie i przywodzenie kończyn jest kluczowe dla prawidłowego wykonania ćwiczeń.
Zrozumienie funkcji tych trzech osi pozwala lepiej ocenić dynamikę ruchu. W praktyce klinicznej wiedza ta ma zastosowanie w diagnostyce problemów związanych z ograniczeniami ruchu czy kompensacjami, które mogą wynikać z zaburzeń w funkcjonowaniu poszczególnych osi w ciele człowieka.