Terapia bańkami próż ...

Zakres relacji i jej moralne ramy

Relacja uczeń–mentor w kontekście zabiegów inwazyjnych ma charakter asymetryczny: mentor posiada odpowiedzialność nadzorczą, kompetencje i władzę decyzyjną; uczeń znajduje się w pozycji uczącej się i podatnej na presję. Z etycznego punktu widzenia należy tę asymetrię jawnie uznać i zabezpieczyć poprzez zasady, które zapobiegają wykorzystaniu, nadużyciom oraz konfliktom interesów. Relacja ta powinna opierać się na trzech filarach: poszanowaniu autonomii pacjenta, jasnej odpowiedzialności zawodowej mentora oraz otwartej, konstruktywnej komunikacji z uczniem.

Zgoda i transparentność dotycząca obecności uczącego się

Przed każdą sesją dydaktyczną pacjent musi zostać poinformowany o udziale kursanta i o roli mentora. Informacja ta powinna być jasna, zrozumiała i obejmować możliwość odmowy bez konsekwencji dla dalszej opieki. Mentor ma obowiązek upewnić się, że zgoda pacjenta obejmuje świadomość udziału praktykantów oraz ewentualne nagrywanie czy obserwację przez osoby trzecie. Uczestnictwo pacjenta w działaniach szkoleniowych jest dobrowolne i nie może być wynikiem presji instytucjonalnej.

Granice profesjonalne i zakaz wykorzystywania pozycji

Mentor nie może wykorzystywać swojej przewagi w relacji z uczniem (np. do celów prywatnych, seksualnych, finansowych czy administracyjnych). Relacje osobiste między mentorem a uczniem, które mogą wpływać na obiektywność oceny lub bezpieczeństwo pacjenta, powinny być zgłoszone i odpowiednio zarządzane (np. odsunięcie od bezpośredniego nadzoru). Dotyczy to także sytuacji, gdy uczeń pracuje z mentorem poza strukturą kursu — w takich przypadkach obowiązują zasady transparentności i ewentualnego delegowania nadzoru.

Odpowiedzialność za decyzje kliniczne

Mentor ponosi odpowiedzialność za wszystkie decyzje kliniczne podejmowane w trakcie praktyki nadzorowanej. Nawet gdy czynności wykonuje uczeń, mentor musi aktywnie oceniać gotowość ucznia do wykonywania poszczególnych etapów i być przygotowany do niezwłocznego przejęcia odpowiedzialności. Odpowiedzialność ta obejmuje także ocenę ryzyka i decyzję o rezygnacji z wykonywania określonych procedur przez kursanta, jeżeli kompetencje nie są wystarczające.

Model informowanego feedbacku — konstrukcja i częstotliwość

Etyczny nadzór wymaga systematycznego, uczciwego i ukierunkowanego feedbacku. Mentor powinien:

• stosować kryteria oceny znane uczniowi przed praktyką;

• udzielać informacji zwrotnej natychmiast po wykonaniu procedury (feed-forward + feed-back), koncentrując się na zachowaniach obserwowalnych, a nie na cechach osobistych;

• wskazywać konkretne kroki naprawcze i plan doskonalenia;

• dokumentować feedback oraz postęp ucznia.

Nieetyczne są feedbacki publicznie zawstydzające, wielokrotne krytykowanie bez wskazania rozwiązań lub nierówne traktowanie kursantów.

Prawo do błędu vs. obowiązek bezpieczeństwa

Edukacja wymaga stopniowanego narażania ucznia na odpowiedzialność z prawem do popełnienia błędu w kontrolowanym środowisku. Jednak żadne ćwiczenie dydaktyczne nie powinno narażać pacjenta na nieuzasadnione ryzyko. Mentor powinien z góry określić, które elementy procedury uczeń może wykonać samodzielnie, a które tylko pod bezpośrednią asekuracją. Gdy błąd się zdarzy, reakcja powinna być: natychmiastowa interwencja zabezpieczająca pacjenta, transparentne poinformowanie o zdarzeniu (zgodnie z polityką placówki) i użycie zdarzenia jako materiału dydaktycznego bez publicznego upokorzenia.

Prawa pacjenta wobec dydaktyki

Pacjent zachowuje pełnię praw pacjenta: prawo do informacji, do odmowy udziału w praktyce dydaktycznej, do zachowania intymności i do złożenia skargi. Mentor i uczniowie powinni przyjąć postawę respektującą te prawa; skargi pacjentów dotyczące zachowania uczących się muszą być traktowane poważnie i rozpatrywane wg procedury instytucji.

Konflikty interesów i relacje zewnętrzne

Relacje finansowe lub inne powiązania mentora (np. z producentami sprzętu, firmami szkoleniowymi) muszą być ujawnione i nie mogą wpływać na decyzje dotyczące programów dydaktycznych ani wyboru metod. Mentor powinien unikać promowania produktów czy protokołów ze względu na korzyści osobiste.

Poufność, dokumentowanie i użycie materiałów dydaktycznych

Wszystkie materiały (notatki, nagrania, fotografie) powstałe w trakcie praktyk podlegają regułom poufności. Użycie materiałów pacjenta do celów dydaktycznych wymaga osobnej, świadomej zgody. Mentor jest odpowiedzialny za zabezpieczenie materiałów i za to, żeby uczniowie znali i przestrzegali zasad ochrony danych.

Mentoring emocjonalny i wsparcie ucznia

Zabiegi inwazyjne niosą z sobą ciężar emocjonalny dla ucznia (stres, poczucie winy po błędzie). Mentor ma obowiązek:

• zapewnić przestrzeń do omówienia emocji po sesji (debriefing);

• rozpoznać objawy wypalenia czy nadmiernego stresu u ucznia i skierować do odpowiedniego wsparcia;

• promować kulturę, w której proszenie o pomoc jest akceptowane.

Procedury rozstrzygania sporów i oceny niekompetencji

Instytucja szkoląca powinna mieć jasno określone procedury: jak zgłosić nieodpowiednie zachowanie mentora, jak ocenić niekompetencję ucznia i jak przeprowadzić remediację. Mentor ma obowiązek współpracować z komisją ewaluacyjną oraz dostarczyć rzetelnych danych na temat postępów kursanta.

Transparentne umowy i zakresy obowiązków

Każda relacja mentorską powinna być ujęta w formie pisemnej umowy lub opisu roli: zakres odpowiedzialności, procedury eskalacji, dostęp do zasobów i mechanizmy oceny. Uczniowie powinni otrzymać przed rozpoczęciem praktyk jasne informacje o kryteriach oceniania i konsekwencjach nieosiągnięcia standardów.

---

Krótki przykład

Podczas nadzorowanej sesji mokrej hijamy kursant proponuje wykonanie dodatkowego nacięcia poza ustalonym protokołem, twierdząc, że „tak będzie szybciej”. Mentor odmawia, wyjaśniając pacjentowi i kursantowi, dlaczego proponowana zmiana zwiększa ryzyko i nie jest objęta planem szkolenia. Po wyjaśnieniu mentor przekazuje kursantowi alternatywne działania edukacyjne (np. obserwacja dodatkowych przypadków, analiza literatury) oraz wpisuje zdarzenie do mentor-logu jako element dydaktyczny.

---

Krótkie ćwiczenie praktyczne (30–40 min) — „Konfliktowa rozmowa mentora”

1. cel: przećwiczyć prowadzenie rozmowy, gdy uczeń chce wykonać czynność wykraczającą poza przydział.

2. role: mentor (1), kursant (1), pacjent-aktor (1), obserwatorzy (2–3).

3. przebieg: kursant proponuje wykonanie dodatkowej procedury; mentor ma za zadanie:

   • powstrzymać wykonanie czynności (słowo „nie” zastępuje jasna instrukcja: „nie wykonujemy tego”);

   • krótko wyjaśnić powód decyzji pacjentowi i kursantowi;

   • zaproponować alternatywę edukacyjną;

   • udzielić natychmiastowego, konstruktywnego feedbacku kursantowi.

4. debrief (10–15 min): obserwatorzy omawiają język komunikacji, zachowanie asertywne mentora, emocje kursanta i pacjenta oraz porównują zastosowane strategie z listą dobrych praktyk.