1. Struktura modelu nadzorowanego szkolenia

Ramy organizacyjne i cele

Model nadzorowanego szkolenia ma na celu zapewnienie bezpiecznego, kontrolowanego i ocenialnego przejścia kursanta od obserwatora do samodzielnego praktyka wykonywania mokrej hijamy pod nadzorem medycznym. Struktura powinna być modularna, przejrzysta i skalowalna — tak, by łatwo było dopasować intensywność nadzoru do poziomu kursanta oraz wymagań prawnych/instytucjonalnych.

Role i odpowiedzialności (hierarchia nadzoru)

• Osoba nadzorująca medycznie (supervisor medyczny) — lekarz lub inny uprawniony przedstawiciel medyczny. Odpowiada formalnie za aspekt medyczny praktyki nadzorowanej: kwalifikację pacjentów, zatwierdzanie planu nadzoru, interwencję w sytuacjach medycznych i końcową walidację bezpieczeństwa praktyki.

• Mentor praktyczny (instruktor hijama z doświadczeniem klinicznym) — osoba prowadząca codzienny nadzór praktyczny: demonstruje techniki, koreguje błędy, prowadzi feedback i wystawia oceny kompetencyjne.

• Kursant (trainee) — osoba ucząca się, która wykonuje obserwacje, asystuje, a następnie samodzielnie przeprowadza zabiegi w określonych warunkach i w określonym stopniu nadzoru.

• Koordynator praktyk / administrator kliniczny — dba o harmonogramy, dokumentację, zgody pacjentów i logistykę miejsca praktyk.

• Rada jakości / komitet nadzoru szkoleniowego — monitoruje wyniki programu, zatwierdza zmiany w modelu i rozpatruje odwołania.

Każda z tych ról powinna mieć opis obowiązków, zakresu uprawnień i zastępstw w przypadku nieobecności.

Etapy przebiegu szkolenia nadzorowanego

1. Walidacja wejściowa — potwierdzenie kompetencji teoretycznych i podstawowych umiejętności manualnych (egzamin/kontrola dokumentów).

2. Faza obserwacji (shadowing) — kursant obserwuje pełne sesje wykonywane przez mentora; zadaniem jest zapoznanie się z przebiegiem zabiegu, komunikacją z pacjentem i logistyki.

3. Faza asystowania — kursant pomaga mentorowi (przygotowanie materiałów, kontrola pola zabiegowego, asysta przy zakładaniu baniek), zaczyna wykonywać drobne czynności pod bezpośrednim nadzorem.

4. Faza wykonywania pod bezpośrednim nadzorem (hands-on) — kursant wykonuje cały zabieg, ale mentor pozostaje w gabinecie, gotowy do natychmiastowej interwencji.

5. Faza wykonywania pod pośrednim nadzorem — kursant wykonuje zabiegi samodzielnie, mentor dostępny na wezwanie i okresowo weryfikujący przypadki.

6. Walidacja kompetencji i certyfikacja wewnętrzna — ocena końcowa obejmująca obserwację, egzamin praktyczny i przegląd logbooka; rekomendacja do samodzielnej praktyki lub kontynuacja nadzoru.

7. Okres mentorskiego follow-up (pozwolony dostęp do konsultacji) — po zakończeniu nadzoru kursant ma określony czas, w którym raportuje przypadki i może uzyskać dodatkowe korekty.

Kryteria wejścia i progresji

• Jasne, mierzalne kryteria przejścia między etapami (np. liczba obserwowanych zabiegów, liczba asyst, liczba samodzielnych zabiegów bez poważnych uwag).

• Stopniowe zwiększanie odpowiedzialności tylko po pozytywnej ocenie w każdym etapie.

• Mechanizm dokumentacji i zatwierdzeń („checklisty zdawcze”) — mentor potwierdza osiągnięcie kompetencji na formularzu przed awansem.

Zasady nadzoru praktycznego

• Stosunek mentor–kursant: podczas fazy inwazyjnej rekomenduje się niski stosunek (np. 1 mentor : 2–4 kursantów), a dla wykonywania pełnych zabiegów pod bezpośrednim nadzorem — 1:1.

• Obecność nadzorującego medycznego: w polu wykonywania mokrej hijamy musi być zapewniony nadzór medyczny w formie dostępności lekarskiej (na miejscu lub w szybko osiągalnej odległości) zgodnie z lokalnymi wymogami prawnymi.

• Zasada „stop-klina”: mentor ma prawo przerwać zabieg wykonany przez kursanta w każdej chwili i przejąć odpowiedzialność bez konieczności długiej procedury akceptacji.

Program szkolenia dla mentora i nadzorującego

• Szkolenie z nauczania praktycznego: techniki feedbacku, oceny umiejętności, dokumentowania ocen.

• Szkolenie z oceny ryzyka i decyzji o przejęciu zabiegu.

• Regularne sesje kalibracyjne mentorów — by zachować jednolite standardy oceny.
  Mentor bez formalnego szkolenia dydaktycznego nie powinien oceniać kompetencji końcowej.

Dokumentacja, rejestry i logbook

• Logbook kursanta: każda sesja powinna być zapisana: data, pacjent (anonimowo), rodzaj zabiegu, poziom nadzoru, uwagi mentora, podsumowanie komplikacji.

• Lista kontrolna kompetencji: checklisty umiejętności technicznych, komunikacyjnych i postępowania w sytuacjach nietypowych.

• Forma ewaluacji: bezpośrednie obserwacje, ocena OSCE (stanowiska praktyczne), 360° feedback (pacjent, mentor, personel pomocniczy).

• Archiwum przypadków problemowych: zapisy incydentów nadzorowanych i działań korygujących.

System oceny i kryteria zaliczenia

• Wielostopniowa ocena: punktacja umiejętności technicznych, bezpieczeństwa, dokumentacji i komunikacji.

• Minimalne progi: ustal minimalne wartości procentowe/oceny wymagane do przejścia; dołącz procedury remediacji (kolejne praktyki, dodatkowe szkolenia).

• Ocena sumująca: przed zakończeniem nadzoru wymagane jest pozytywne zaliczenie egzaminu praktycznego i kompletnego logbooka.

Bezpieczeństwo pacjenta i zgody

• W praktyce nadzorowanej pacjent powinien być informowany, że zabieg będzie wykonywany przez kursanta pod nadzorem (pisemna zgoda), z możliwością pracy tylko z pacjentami, którzy wyrażą zgodę.

• Mechanizmy wyboru pacjentów do ćwiczeń (najpierw pacjenci o niskim ryzyku, potem bardziej złożone przypadki).

Monitorowanie jakości i raportowanie

• Regularne spotkania ewaluacyjne: comiesięczne przeglądy, analiza progresu kursantów, incydentów i zidentyfikowanych luk.

• KPI nadzoru: np. odsetek przypadków wymagających interwencji mentora, liczba błędów dokumentacyjnych, zadowolenie pacjenta.

• Mechanizm eskalacji: w razie wzrostu incydentów — zawieszenie przyjmowania nowych kursantów do fazy praktycznej i przeprowadzenie przeglądu.

Aspekty prawne i ubezpieczeniowe specyficzne dla modelu

• Jasne określenie odpowiedzialności (kto ponosi odpowiedzialność prawną w danym momencie zabiegu).

• Konieczność posiadania ubezpieczenia obejmującego praktykę nadzorowaną, a także zgody pacjenta na praktykę osoby uczącej się.

Ścieżki wsparcia i remediacji

• Programy naprawcze dla kursantów, którzy nie osiągnęli wymaganego poziomu: dodatkowe sesje pod nadzorem, obserwacje, mentoring jeden na jeden.

• Procedura ponownej oceny po remediacji.

Krótki przykład (schemat 8-tygodniowy)

• Tydzień 1–2: walidacja teorii + 20 obserwowanych sesji (shadowing).

• Tydzień 3–4: asystowanie przy 15–20 zabiegach; wykonanie drobnych procedur pod bezpośrednim nadzorem.

• Tydzień 5–6: 25 zabiegów „hands-on” pod bezpośrednim nadzorem (1:1 mentor–kursant). Cotygodniowa ocena postępów.

• Tydzień 7: 10 zabiegów pod pośrednim nadzorem; egzamin praktyczny OSCE + przegląd logbooka.

• Tydzień 8: walidacja przez supervisor medycznego i decyzja o zakończeniu nadzoru lub przedłużeniu.

(Liczby przykładowe — należy dopasować do realiów kliniki i wymogów prawnych.)

Krótkie ćwiczenie praktyczne (30–40 min) — „Simulowana sesja nadzoru”

Cel: przećwiczyć mechanikę nadzorowania i szybkie podejmowanie decyzji.

1. Przygotowanie (5 min): wybierz rolę: mentor, kursant, pacjent, obserwator. Przygotuj krótką kartę pacjenta z jednym drobnym czynnikiem ryzyka (np. łagodna nadciśnienie).

2. Symulacja (20 min): kursant wykonuje sesję hijama zgodnie ze standardem — mentor obserwuje i notuje trzy największe błędy/pozytywy. Pacjent zgłasza jedną nieoczekiwaną reakcję (np. zawroty głowy).

3. Debrief (10–15 min): omówienie: czy mentor powinien przerwać? Jakie kroki podjąłby supervisor medyczny? Sporządź krótką notatkę (max 5 punktów) co poprawić w procedurze nadzoru.

4. Wariant trudniejszy: powtórz z innym uczestnikiem jako kursantem, wprowadzając element presji czasu; celem jest praktyka decyzji „przejmij/zachowaj nadzór”.

2. Rola instruktora medycznego i zakres odpowiedzialności

Pozycja instruktora medycznego w modelu nadzorowanej praktyki

Instruktor medyczny pełni funkcję kluczową — jest łącznikiem między teorią a bezpieczną praktyką kliniczną. Jego rola to nie tylko demonstracja techniki, lecz przede wszystkim odpowiedzialność za decyzje kliniczne, ocenę ryzyka, kształtowanie kompetencji i upewnienie się, że każdy etap nauki odbywa się w granicach bezpieczeństwa pacjenta oraz zgodnie z zasadami etyki zawodowej. Instruktor medyczny musi posiadać formalne uprawnienia i doświadczenie kliniczne adekwatne do zakresu mokrej hijamy oraz umiejętności dydaktyczne pozwalające rzetelnie ocenić kompetencje kursanta.

Główne obszary odpowiedzialności

1. Ocena kompetencji i walidacja gotowości kursanta

   • Instruktor weryfikuje, czy kursant posiada kompetencje teoretyczne oraz praktyczne minimalne do wejścia na kolejne etapy praktyki.

   • Decyzja o zezwoleniu na przeprowadzanie zabiegów pod nadzorem lub samodzielnie należy do instruktora medycznego. Ta decyzja jest zawsze dokumentowana.

2. Bezpieczeństwo pacjenta i kontrola ryzyka

   • Instruktor odpowiada za to, że prowadzone przez kursanta zabiegi odbywają się w akceptowalnym zakresie ryzyka; ma prawo i obowiązek natychmiastowego przejęcia procedury w razie potrzeby.

   • Obejmuje to również edukowanie kursantów w zakresie rozpoznawania wczesnych sygnałów nieprawidłowości i reagowania adekwatnego do stanu pacjenta.

3. Nadzór kliniczny i decyzje medyczne

   • Instruktor podejmuje lub zatwierdza decyzje kliniczne o charakterze medycznym (np. modyfikacja planu zabiegu, wskazanie skierowania do lekarza specjalisty), także gdy wykonuje je kursant.

   • Ma obowiązek ocenić, kiedy przypadek przekracza kompetencje kursanta i należy go odsunąć od praktyki.

4. Program dydaktyczny i standaryzacja nauczania

   • Projektuje lub zatwierdza program praktyk, listy kontrolne kompetencji oraz kryteria oceny.

   • Prowadzi kalibrację ocen i szkoleń dla mentorów, aby standardy oceny były jednolite.

5. Ewaluacja i feedback

   • Zapewnia regularną, konstruktywną informację zwrotną (feedback), opisując mocne strony i konkretne elementy do poprawy.

   • Dokumentuje obserwacje i ustala plan remediacji, jeśli kompetencje nie osiągają wymaganego poziomu.

6. Zarządzanie incydentami i raportowanie

   • W przypadku zdarzenia niepożądanego instruktor inicjuje procedurę analizy, decyduje o dalszych krokach terapeutycznych, zabezpiecza materiał dowodowy i kieruje raport do właściwych organów/komitetów.

   • Odpowiada za wdrożenie działań korygujących i nadzoruje ich realizację.

7. Etyka, prawa pacjenta i komunikacja

   • Dba o to, by pacjent był informowany o roli kursanta w zabiegu oraz miał możliwość odmowy udziału w praktykach szkoleniowych.

   • Modeluje prawidłową komunikację z pacjentem, uczy słownictwa, sposobu udzielania informacji i radzenia sobie z obawami pacjentów.

8. Zarządzanie przypadkami trudnymi i eskalacja

   • Ustanawia jasne reguły eskalacji: kiedy kursant ma natychmiast wezwać instruktora, kiedy kontaktować supervision medyczny, a kiedy kierować pacjenta do oddziału ratunkowego.

   • Buduje sieć wsparcia (lekarz, pielęgniarka, diagnostyka), z którą współpracuje w trudnych przypadkach.

9. Kształtowanie kultury bezpieczeństwa i uczenia się

   • Promuje postawę otwartości na zgłaszanie błędów, bez karania za raportowanie (just culture), oraz systematyczne uczenie się na incydentach.

   • Regularnie prowadzi sesje refleksyjne z kursantami po przypadkach klinicznych.

10. Zarządzanie logistyką praktyk i zgodnością regulacyjną

    • Koordynuje listę pacjentów dopuszczonych do praktyk, dba o zgodność z lokalnymi wytycznymi i standardami placówki oraz współpracuje w sprawie ubezpieczeń i zgód pacjentów (bez wchodzenia w szczegóły dokumentacyjne — to zadanie administracji, lecz instruktor weryfikuje zgodność praktyczną).

11. Rozwój i superwizja mentorów

    • Szkoli mentorów praktycznych w ocenianiu umiejętności i dawaniu skutecznego feedbacku; prowadzi okresowe audyty ich ocen.

12. Utrzymywanie własnej kompetencji

    • Instruktor jest zobowiązany do ciągłego szkolenia, uczestnictwa w aktualizacjach zawodowych i weryfikacji własnych umiejętności, by odpowiednio oceniać innych.

Zasady delegowania i granice odpowiedzialności

• Instruktor medyczny może delegować zadania praktyczne mentorom, lecz nie może delegować odpowiedzialności medycznej w sytuacjach wymagających decyzji klinicznej.

• Deklarowane uprawnienia kursanta (np. do wykonywania określonych technik) muszą mieć pismo-/elektroniczne potwierdzenie od instruktora.

• Decyzja o przerwaniu lub modyfikacji praktyki szkoleniowej (np. cofnięcie prawa do praktyk pod nadzorem) jest uprawnieniem instruktora w porozumieniu z komitetem nadzoru.

Kryteria jakości pracy instruktora

• Jasne, mierzalne cele dydaktyczne i ich monitoring.

• Spójność ocen między mentorami (niska wariancja ocen).

• Niski odsetek incydentów wymagających interwencji instruktora w sytuacjach, które powinny być przewidziane przez kursanta (pokazuje adekwatność przygotowania).

• Pozytywny feedback od pacjentów dotyczący komunikacji i szacunku dla ich decyzji.

Komunikacja wewnętrzna i zewnętrzna

• Instruktor reprezentuje program wobec dyrekcji placówki, służb BHP oraz zespołu medycznego.

• Prowadzi okresowe raporty jakościowe, wnioski z nadzorów i rekomendacje zmian w programie praktyk.

Krótki przykład

Kursant wykonuje mokrą hijamę pod bezpośrednim nadzorem. W połowie zabiegu pacjent zgłasza zawroty głowy i osłabienie. Instruktor natychmiast decyduje o przerwaniu zabiegu, przejmuje opiekę, ocenia stan pacjenta i zleca dalsze postępowanie (np. monitorowanie parametrów, podanie płynów, obserwacja). Następnie prowadzi krótką sesję debrief z kursantem: wskazuje momenty, które należało wcześniej zauważyć, i ustala indywidualny plan remediacji (np. dodatkowe zajęcia z monitorowania pacjenta).

Krótkie ćwiczenie praktyczne (20–30 min) — „Decyzja instruktora”

Cel: przećwiczyć szybką ocenę sytuacji i podjęcie decyzji o interwencji.

1. Scenariusz (2 min): przygotuj krótki opis przypadku (np. kursant wykonuje hijamę u pacjenta z łagodnym nadciśnieniem). W scenariuszu pojawia się jedna niespodziewana zmiana: pacjent robi się blady i zgłasza mdłości.

2. Akcja (10 min): osoba w roli instruktora opisuje krok po kroku swoje decyzje: czy przerywa zabieg, co mówi kursantowi, jakie polecenia wydaje personelowi pomocniczemu, kogo powiadamia.

3. Analiza (8–10 min): grupa omawia decyzję: czy była adekwatna, czy można było wcześniej przewidzieć sygnały, jakie elementy komunikacji były dobre, co poprawić.

4. Zadanie domowe: instruktor zapisuje 3 konkretne kryteria (checklistę) — sygnały, przy których zawsze przejmuje zabieg — i wprowadza ją jako punkt do oceny kursantów w najbliższych praktykach.

3. Warunki dopuszczenia kursanta do praktyki nadzorowanej

Kryteria formalne (administracyjne i bezpieczeństwo prawne)

• Potwierdzone kwalifikacje i uprawnienia: kursant przed dopuszczeniem musi przedstawić dokumenty potwierdzające ukończenie wymaganych części teoretycznych kursu, kopię dyplomu/certyfikatu podstawowego szkolenia oraz aktualne certyfikaty pierwszej pomocy/ALS jeśli są wymagane przez organizatora.

• Zgody i ubezpieczenia: organizacja musi posiadać dowód, że kursant jest objęty odpowiednim ubezpieczeniem od zdarzeń medycznych/odpowiedzialności cywilnej w zakresie praktyk. Ponadto musi istnieć procedura zgłoszenia i przechowywania zgód pacjentów wyrażających akceptację na udział kursantów w zabiegach.

• Badania i szczepienia: wymagane podstawowe badania przesiewowe oraz status szczepień (zgodnie z lokalnymi wytycznymi) — dokumentacja zdrowotna powinna być złożona w administratora praktyk.

• Weryfikacja sądowa/kontrola zawodowa: w zależności od lokalnych przepisów, kursant powinien dostarczyć zaświadczenie o niekaralności i/lub potwierdzenie stażu w zawodzie, jeżeli to wymagane.

Kryteria merytoryczne i kompetencyjne

• Zaliczenie modułów teoretycznych: ocena wiedzy teoretycznej na poziomie ustalonym przez kurs (np. wynik testu ≥ minimalny próg).

• Dowód opanowania procedur praktycznych na manekinach/symulatorach: kursant musi wykonać zestaw ćwiczeń praktycznych w warunkach symulacyjnych i osiągnąć akceptowalny wynik według standaryzowanej checklisty (np. 90% punktów w zadaniach krytycznych).

• Ocena umiejętności miękkich: komunikacja z pacjentem, uzyskiwanie świadomej zgody, empatia i umiejętność pracy w zespole — oceniane podczas symulacji lub egzaminu praktycznego przez obserwatorów.

• Demonstracja rozumienia ryzyka i algorytmów postępowania: kursant wskazuje właściwe drogi eskalacji (kiedy wezwać instruktora, kiedy przerwać zabieg, kiedy skierować do specjalisty). Ta wiedza jest częścią oceny praktycznej.

• Portfolio/samorefleksja: dostarczenie minimalnej liczby opisanych przypadków symulacyjnych wraz z refleksją i analizą błędów oraz planem działań korygujących.

Poziomy dopuszczenia i stopniowanie nadzoru
Wprowadza się jasne stopnie dopuszczenia, każdy z określonym zakresem uprawnień:

1. Obserwator — uczestniczy w zabiegach bez wykonywania czynności; obowiązek prowadzenia notatek i analizy.

2. Asystent pod bezpośrednim nadzorem — wykonuje przygotowanie stanowiska, przygotowuje materiał pod okiem instruktora; nie wykonuje czynności inwazyjnych samodzielnie.

3. Wykonawca pod bezpośrednim nadzorem — wykonuje zabieg (lub jego wybrane etapy) bezpośrednio nadzorowany przez instruktora, który jest obecny przy pacjencie.

4. Wykonawca pod pośrednim nadzorem — może wykonywać procedury samodzielnie po wcześniejszym udokumentowanym okresie bezpośredniego nadzoru i po spełnieniu dodatkowych wymagań; instruktor dostępny w razie potrzeby.

Każde przejście na wyższy poziom wymaga pisemnej akceptacji instruktora i wpisu do dokumentacji praktyk.

Metody weryfikacji gotowości

• Lista kontrolna kompetencji (checklist): sformalizowana, punktowana lista umiejętności krytycznych, którą wypełnia instruktor podczas obserwacji.

• OSCE/próbne przypadki kliniczne: scenariusze z oceną według standardów, w tym elementy krytyczne, których nie można zignorować.

• Skala ocen kompetencyjnych: podział na „nie spełnia / częściowo spełnia / spełnia / przewyższa” z jednoznacznymi kryteriami progowymi.

• Ocena wieloźródłowa (360°): uwzględnienie opinii instruktora, mentora, pacjenta (jeśli możliwe), i samooceny kursanta.

Bezpieczeństwo psychofizyczne kursanta i ocena gotowości emocjonalnej

• Ocena odporności stresowej: osoba prowadząca praktyki powinna ocenić, czy kursant potrafi zachować chłodną głowę w stresowych sytuacjach (symulacje kryzysowe).

• Zdolność do refleksji i przyjmowania feedbacku: warunek niezbędny — kursant musi udokumentować przykłady wprowadzenia sugestii opiekuna.

• Plan wsparcia: dostęp do superwizji psychologicznej lub mentoringu, jeśli kursant ma trudności adaptacyjne.

Zasady dokumentacji i śledzenia postępów

• Każde dopuszczenie do praktyki jest potwierdzane wpisem w oficjalnym dokumencie praktyk zawierającym: datę, zakres uprawnień, podpis instruktora, określoną datę rewizji (np. po 10 praktykach).

• System rejestracji przypadków, w którym kursant wprowadza opisy procedur, oceny instruktora i ewentualne zdarzenia niepożądane.

• Harmonogram ewaluacji okresowych (np. co 2 tygodnie lub po 10 przypadkach) z wyznaczonymi celami do osiągnięcia przed kolejnym etapem.

Procedury remediacyjne i cofnięcie dopuszczenia

• Jeżeli kursant nie osiąga standardów, wdraża się plan naprawczy: dodatkowe szkolenia, powtórki symulacji, mentoring i ponowna ocena w określonym terminie.

• Instruktor ma prawo tymczasowo cofnąć dopuszczenie do praktyk nadzorowanych w sytuacji zagrożenia pacjenta lub rażącego niedbalstwa; decyzję dokumentuje się i przekazuje komitetowi dydaktycznemu.

Warunki logistyczne i organizacyjne

• Maksymalna liczba kursantów przypadających na jednego instruktora podczas praktyk bezpośrednich powinna być określona (np. 1:3 lub 1:4) — zależnie od stopnia zaawansowania i lokalnych wymogów bezpieczeństwa.

• Zapewnienie stałego dostępu do wyposażenia i materiałów potrzebnych do bezpiecznego wykonania procedury.

• Jasne reguły dotyczące obecności personelu pomocniczego i ich roli podczas praktyk.

Krótki przykład

Kandydatka A ukończyła wszystkie wykłady, uzyskała 85% w teście teoretycznym, wykonała komplet symulacji na manekinach z wynikiem 92% w checklistach praktycznych, posiada aktualne zaświadczenie o ukończeniu kursu pierwszej pomocy i profil zdrowotny bez zastrzeżeń. Instruktor analizuje portfolio, przeprowadza rozmowę kompetencyjną i decyduje o dopuszczeniu na poziom „Wykonawca pod bezpośrednim nadzorem” z zapisem: kontrola po 5 wykonanych zabiegach, obowiązek prowadzenia dokumentacji każdego przypadku.

Krótkie ćwiczenie praktyczne (30 min) — „Ocena gotowości kursanta”

Cel: wyćwiczyć ocenę i decyzję o dopuszczeniu.

1. Przygotowanie (5 min): przygotuj pakiet dokumentów fikcyjnego kursanta: wynik testu teoretycznego, raport z 3 symulacji, feedback mentora, zaświadczenie zdrowotne.

2. Ocena (10 min): przy użyciu przygotowanej checklisty (10 kryteriów: wiedza, aseptyka, komunikacja, decyzje eskalacyjne, itp.) oceń czy kursant spełnia minimalne warunki dopuszczenia i na jaki poziom nadzoru. Zapisz krótko uzasadnienie wyboru.

3. Dyskusja (10 min): porównaj decyzję z kolegą/instruktorem: czy zgodziliście się? Jeśli nie — gdzie różnice i jakie dodatkowe wymogi byłyby potrzebne?

4. Zadanie follow-up (5 min): napisz 3 konkretne warunki dodatkowe (np. dodatkowe 2 symulacje, szkolenie z komunikacji) które kursant musi spełnić, by przejść na wyższy poziom.

4. Standardy prowadzenia praktyki klinicznej z hijama (procedury nadzorowane)

Organizacja przebiegu sesji praktycznej

1. Stały rytuał sesji — każda praktyka powinna mieć ustandaryzowany przebieg: przyjęcie pacjenta → krótki briefing kursanta z instruktorem → weryfikacja uprawnień kursanta i przypisanych czynności → wykonanie zabiegu z nadzorem → bezpośredni debrief i wpis do rejestru. Rytuał minimalizuje ryzyko pomyłek i ułatwia ocenę postępu kursanta.

2. Podział zadań i jasne role — na każdy dyżur tworzy się tabelę z przypisanymi rolami: instruktor-koordynator, instruktor-obserwator, kursant-wykonawca, osoba pomocnicza (asystent). Każda rola ma listę czynności do wykonania (np. instruktor-obserwator: kontrola krytycznych momentów procedury, asystent: przygotowanie materiałów).

3. Selekcja przypadków do praktyk — stosuje się macierz trudności: przypadki „proste” (np. niewielkie pola, brak chorób współistniejących) przeznaczane są dla kursantów początkujących; przypadki „średnie” i „zaawansowane” tylko po potwierdzeniu kompetencji. Decyzję zatwierdza instruktor-koordynator.

Nadzór — zasady i stopniowanie interwencji

1. Nadzór bezpośredni — instruktor obecny w pomieszczeniu, monitoruje przebieg zabiegu i może w każdej chwili przejąć czynność. Jest to standard dla pierwszych serii klinicznych kursanta.

2. Nadzór pośredni — instruktor dostępny w zasięgu głosu/wifi, gotowy do wejścia na stanowisko, stosowany po udokumentowanym okresie skutecznej pracy pod nadzorem bezpośrednim.

3. Punkt krytyczny — listę momentów („momenty niebezpieczne”) w procedurze, podczas których instruktor zawsze stosuje nadzór bezpośredni (np. wykonanie pierwszego nacięcia w mokrej hijamie, usuwanie krwi z wnęki). Lista jest jawna i wyklejana przy stanowisku.

4. Proaktywne przejmowanie — instruktor ma obowiązek przejąć procedurę nie tylko przy błędzie, ale także gdy percepcyjne tempo kursanta spada (zmęczenie, dezorientacja). Decyzja musi być krótko zakomunikowana pacjentowi i zapisana w dokumentacji.

Bezpieczeństwo pacjenta w praktyce dydaktycznej

1. Minimalizacja ekspozycji — liczba zabiegów wykonywanych na tym samym pacjencie przez kursantów jest ograniczona; pacjent może odmówić udziału w praktykach dydaktycznych bez konsekwencji wobec opieki.

2. Transparentność wobec pacjenta — przed rozpoczęciem sesji pacjent informowany jest, kto będzie wykonywał zabieg, na jakim poziomie nadzoru, oraz że kursant jest w trakcie szkolenia. To informowanie powinno być krótkie, jasne i odnotowane.

3. Mechanizm natychmiastowej interwencji — przy stanowisku musi być jasny sygnał (np. słowne „przejmuję”) i procedura działania w przypadku nagłej eskalacji (instruktor zatrzymuje zabieg, stabilizuje pacjenta). Instruktor niezwłocznie informuje pacjenta o przebiegu.

Kultura nauczania i feedback

1. Struktura komentarza — po każdym zabiegu obowiązuje krótkie, konstruktywne sprzężenie zwrotne: co zrobiono dobrze (1–2 punkty), co wymaga poprawy (1–2 punkty), jedno konkretne zadanie do wykonania przed kolejną sesją.

2. Regularne sesje refleksyjne — raz w tygodniu prowadzi się 30–45 minutowe omówienie przypadków z udziałem kursantów, instruktorów i (opcjonalnie) pacjentów-dobrowolnych. Celem jest analiza decyzji klinicznych, techniki i komunikacji.

3. Obowiązek dokumentacji nauczania — każdy feedback i decyzja o stopniu nadzoru wpisywane są do indywidualnego dziennika kompetencji kursanta.

Zarządzanie przypadkami niepożądanymi i incydentami w praktyce

1. Natychmiastowe komunikowanie — w przypadku zdarzenia niepożądanego kursant informuje instruktora, instruktor przejmuje postępowanie, a następnie incydent rejestruje się w systemie z opisem czasu, działań i monitoringu pacjenta.

2. Analiza dydaktyczna — po stabilizacji pacjenta przeprowadza się analizę przyczyn (root cause) z udziałem kursanta, instruktora prowadzącego i koordynatora praktyk; wnioski przekłada się na indywidualny plan naprawczy.

Standardy wyposażenia i ergonomii pracy dydaktycznej (specyficzne dla praktyk)

1. Dwustanowiskowość — tam, gdzie to możliwe, przygotowuje się dwa stanowiska: jedno dla kursanta, drugie dla instruktora z zapasem materiałów — pozwala to na szybkie przejęcie i utrzymanie płynności pracy.

2. Widoczność i komunikacja — stanowisko musi umożliwiać instruktorowi dobrą widoczność rąk kursanta oraz łatwą komunikację werbalną bez zakłócania komfortu pacjenta.

3. Czas buforowy — każdy zabieg dydaktyczny planuje się z 15–30 minutowym buforem na debrief i wpisy, by nie skracać omówienia i nie narażać jakości opieki.

Ewaluacja i walidacja kompetencji w praktyce klinicznej

1. Standardy punktowe — dla każdej procedury istnieje lista krytycznych umiejętności (np. 10 pozycji). Do awansu na wyższy stopień nadzoru kursant musi uzyskać próg punktowy (np. 90% w krytycznych).

2. Dokument podpisowy — awans na nowy poziom następuje po podpisaniu formularza przez instruktora: data, zakres nowego uprawnienia, warunki obserwacji (np. kontrola po X przypadkach).

3. Audyt jakości — co kwartał przeprowadza się wewnętrzny przegląd praktyk (losowe nagrania/superwizje) w celu oceny zgodności z procedurami dydaktycznymi i jakości opieki.

Transparentność i prawa pacjenta w kontekście szkoleniowym

1. Dobrowolność i prawo do odmowy — pacjentowi przysługuje prawo odmowy udziału w praktyce dydaktycznej; odmowa nie wpływa na standard opieki.

2. Informacja o statusie kursanta — pacjent otrzymuje krótką informację pisemną przed zabiegiem (np. karteczka „zabieg wykonywany przez kursanta pod nadzorem instruktora”).

3. Mechanizm skargi/zgłoszenia — pacjentom przedstawiony jest jasny i prosty sposób zgłoszenia uwag lub skargi związanej z udziałem kursantów.

Krótki przykład

Kursant B kończy moduł symulacyjny i po ocenie checklistą zostaje dopuszczony do praktyki na poziomie „Asystent pod bezpośrednim nadzorem”. Podczas pierwszego realnego zabiegu instruktor-koordynator przypisuje mu rolę wykonawcy wybranych etapów: przygotowanie pola, założenie pierwszej bańki mokrej (tylko do momentu nacięcia), instruktor obserwuje i decyduje, że przed wykonaniem nacięcia przejmie czynność, tłumacząc kursantowi wprost: „Przejmuję tę część z powodu bezpieczeństwa — obserwuj i notuj, później omówimy”. Po zabiegu instruktor wpisuje obserwacje do dziennika i zadaje kursantowi 2 konkretne zadania doskonalące (1. poprawa chwytu narzędzia, 2. praktyka komunikacji z pacjentem), termin weryfikacji za 5 procedur.

Krótkie ćwiczenie praktyczne (45 min) — „Scenariusz przejęcia procedury”

Cel: doskonalenie umiejętności decyzyjnych instruktora i zachowań kursanta w sytuacji potrzeby natychmiastowego przejęcia.

1. Przygotowanie (5 min): zespół tworzy krótką instrukcję stanowiskową (rozkład ról) i określa „moment krytyczny” w procedurze.

2. Symulacja (15 min): kursant wykonuje zabieg na symulatorze; w trakcie symulacji instruktor celowo obserwuje pogorszenie warunków (np. symulowane osłabienie kursanta — brak precyzji). Instruktor ćwiczy głośne, uprzejme przejęcie czynności („przejmuję teraz ruchem X”), a kursant reaguje zgodnie z procedurą (oddaje narzędzie, obserwuje, notuje).

3. Debrief (15 min): używając metody „SBI” (sytuacja-zachowanie-wpływ) krótko omawiają, co poszło dobrze, co wymaga korekty i zapisują jedno zadanie doskonalące.

4. Weryfikacja dokumentacji (10 min): uczestnicy wypełniają fragment formularza przejęcia procedury i wpisują zalecenie na przyszłość (np. „dodatkowe 2 symulacje stabilizacji chwytu”).

5. Dokumentowanie przebiegu i wyników praktyki

Cel dokumentacji

Dokumentacja ma zarejestrować przebieg praktyki dydaktycznej z precyzją wystarczającą do:

• oceny kompetencji kursanta,

• odtworzenia decyzji klinicznych i działań w razie potrzeby (audyt, analiza),

• stworzenia materiału do konstruktywnego feedbacku i planu rozwoju,

• ewentualnego użycia danych do audytu jakości lub badań (po anonimizacji i zgodach).

Dokumentowanie to nie jest jedynie formalnością — to główny dowód postępu edukacyjnego i narzędzie bezpieczeństwa.

Co należy zapisywać (elementy obowiązkowe)

1. Identyfikator praktyki — unikalny numer wpisu (np. ROK-KURS-STAN-0001).

2. Data i czas — dokładne godziny rozpoczęcia i zakończenia praktyki (czas lokalny).

3. Miejsce — location/stanowisko (np. gabinet A / blok ćwiczeń 2).

4. Osoby uczestniczące — kursant (imię, nazwisko, nr kursanta), instruktor nadzorujący (imię, nazwisko), ew. asystent.

5. Poziom nadzoru — jasne określenie („nadzór bezpośredni”, „nadzór pośredni”, „instruktor przejął”), wraz z czasem przejęcia, jeśli miało miejsce.

6. Opis przypadku — skrót kliniczny: rodzaj zadania/ćwiczenia, główny cel sesji (np. wykonanie mokrej hijamy na polu o określonych parametrach), bez rozpisywania elementów objętych innymi rozdziałami.

7. Kroki wykonane przez kursanta — sekwencja istotnych czynności (punktowana lista, krótkie zdania) z zaznaczeniem, które elementy wykonał kursant samodzielnie, a które podjęto wspólnie.

8. Deviacje i powody — każda odstępstwo od planu (np. zmiana techniki, dodatkowe działania) oraz uzasadnienie instruktora.

9. Obserwacje merytoryczne — kluczowe obserwacje instruktora: precyzja chwytu, aseptyczne zachowanie rąk kursanta, umiejętność komunikacji z pacjentem, orientacja w przebiegu procedury. (Krótkie, rzeczowe notatki — unikać rozbudowanych monologów).

10. Wynik procedury — status (ukończono / przerwano / przejęto), krótki opis efektu (np. uzyskano oczekiwany wypływ, brak komplikacji).

11. Ocena kompetencji — punktowany wynik wg obowiązującej listy kryteriów (skala numeryczna lub „zaliczone/niezaliczone”) oraz komentarz uzasadniający ocenę.

12. Zadania rozwojowe — konkretne rekomendacje dla kursanta (np. „ćwiczyć precyzję nacięcia na modelu przez 3 sesje”; termin weryfikacji).

13. Podpisy i potwierdzenia — podpis instruktora (elektroniczny lub fizyczny) oraz podpis kursanta potwierdzający zapoznanie się z wpisem; data podpisów.

14. Powiązania dokumentacyjne — odnośnik do zgody pacjenta, formularza oceny, ewentualnych zdjęć/filmów (jeśli wykonane) — załączone lub wskazane miejsce przechowywania.

Formaty dokumentacji i ich cechy

1. Elektroniczny rejestr kompetencji (preferred)

   • strukturyzowane pola (formularze), checklista krytycznych punktów, historia wersji (audit trail), możliwość automatycznego generowania raportów.

   • korzyści: szybkie wyszukiwanie, kontrola dostępu, integracja z systemem CPD.

2. Karta papierowa

   • stosowana tam, gdzie brak dostępu do systemu; następnie skan i wprowadzenie do centralnego systemu.

   • wymaga jasnego szablonu i przestrzegania polityki archiwizacji.

3. Dziennik refleksyjny kursanta

   • subiektywny opis uczenia się; służy do rozwoju, powinien być powiązany z obiektywną oceną instruktora.

4. Multimedia (zdjęcia, nagrania)

   • przechowywane w bezpiecznym repozytorium z odwołaniem w wpisie; wymagają oddzielnej zgody pacjenta i instrukcji dotyczącej anonimizacji.

Struktura oceny kompetencji w dokumencie

• Lista krytycznych umiejętności – punktowane (np. 0–2).

• Global Rating Scale – ocena ogólna (np. 1–5) dotycząca gotowości do pracy samodzielnej.

• Zakres zalecenia – „może pracować pod nadzorem pośrednim po X praktykach” lub „wymagana dodatkowa superwizja”.

• Wskaźniki wydajności dydaktycznej – np. średnia punktowa kursanta w ostatnich 10 praktykach, liczba przypadków zakończonych pełnym samodzielnym wykonaniem.

Procedura kontroli jakości wpisów

1. Weryfikacja formalna — koordynator praktyk sprawdza kompletność wpisu w ciągu 7 dni.

2. Losowy audyt merytoryczny — co kwartał wybrane wpisy poddawane są ocenie niezależnego instruktora.

3. Korekty i korepetycje — jeśli wpis wykazuje braki merytoryczne, instruktor wzywa kursanta do korekty i przeprowadza sesję naprawczą.

Bezpieczeństwo zapisu i dostęp

• Zapisy dostępne są tylko dla uprawnionych: instruktorów, koordynatora praktyk, samego kursanta i administracji (w razie potrzeby).

• System rejestrów powinien rejestrować kto i kiedy edytował wpis (audit trail).

• W przypadku dokumentacji papierowej: wyznaczony sejf lub zamykana szafa, skanowanie i przesłanie do centralnego systemu w trybie 48 godzin.

Wykorzystanie dokumentacji do rozwoju kursanta

• Plan rozwojowy powinien bazować bezpośrednio na wpisach (zadania, terminy weryfikacji).

• Portfolio kursanta: zestaw wybranych, zaaprobowanych wpisów pokazujących postęp (do 10–15 najważniejszych).

• Walidacja kompetencji: decyzje o awansie/zwolnieniu z nadzoru podejmowane są w oparciu o skumulowane wpisy i akceptowane progi.

Praktyczne wskazówki redakcyjne (jak pisać użyteczny wpis)

• pisz krótkie, konkretne zdania; stosuj listy punktowane;

• używaj jasnych określeń (np. „instruktor przejął przy pierwszym nacięciu z powodu braku kontroli nacisku”);

• unikaj ocen emocjonalnych, koncentruj się na obserwowalnym zachowaniu;

• zawsze zakończ wpis konkretnym zadaniem doskonalącym i terminem weryfikacji.

Krótki przykład wpisu (szablon wypełniony)

Identyfikator: 2025-HIJ-STAN-0123
Data/czas: 2025-11-05 10:20–11:05
Miejsce: Gabinet dydaktyczny 3
Kursant: Anna Kowalska (nr 045)
Instruktor: dr inż. M. Nowak
Poziom nadzoru: nadzór bezpośredni; instruktor przejął czynność o 10:35
Opis zadania: mokra hijama — realizacja pola L-2 (ćwiczenie nacięcia i kontroli wypływu)
Kroki wykonane przez kursanta: przygotowanie pola (samodzielnie), założenie bańki przed-nacięciowej (samodzielnie), wykonanie nacięcia — próba nieprecyzyjna → instruktor przejął.
Deviacje: zwiększona siła nacięcia (przekroczenie wyznaczonego wzorca) — powód: nieprawidłowy chwyt skalpela.
Obserwacje merytoryczne: poprawna aseptyka; słaba kontrola nacisku narzędzia; dobra komunikacja z pacjentem.
Wynik procedury: ukończono pod nadzorem; oczekiwany wypływ uzyskany.
Ocena kompetencji: Lista krytycznych (8/10), Global Rating 3/5 — wymagana dodatkowa praktyka nacić (3 symulacje).
Zadania rozwojowe: 1) 3 sesje symulatora nacięć do 2025-11-20; 2) ćwiczenia chwytu skalpela 15 min dziennie — weryfikacja przez instruktora po 3 sesjach.
Podpisy: Instruktor: M. Nowak (elektronicznie) 2025-11-05; Kursant: A. Kowalska 2025-11-05
Powiązania: zgoda pacjenta (pliki/ID 2025-CONS-078), zdjęcie pola (repozytorium/IMG_2025_1123.jpg)

Krótkie ćwiczenie praktyczne (30–40 min) — „Wypełnianie wpisu z symulacji”

Cel: nabycie umiejętności tworzenia zwięzłego, użytecznego wpisu dokumentacyjnego.

1. Przygotowanie (5 min): instruktor rozdaje krótkie scenariusze symulacyjne (3 typy: prosty/średni/zaawansowany).

2. Symulacja (15–20 min): kursant wykonuje procedurę na modelu; drugi kursant obserwuje i notuje surowe obserwacje (notatki punktowe).

3. Wypełnienie wpisu (8–10 min): kursant, korzystając z obserwacji, wypełnia elektroniczny formularz wpisu zgodnie z sekcjami powyżej.

4. Szybki debrief (5 min): instruktor sprawdza wpis, wskazuje 2 elementy do poprawy formy i 1 element merytoryczny do doprecyzowania; kursant poprawia wpis i podpisuje.

6. Zasady bezpieczeństwa pacjenta w trakcie praktyki

Ogólna zasada

Podczas praktyki nadzorowanej priorytetem jest bezpieczeństwo pacjenta — każdy element sesji dydaktycznej powinien być organizowany ze świadomością, że jest to procedura medyczna wykonywana w warunkach edukacyjnych. Ochrona pacjenta wymaga jasnych reguł odpowiedzialności, przewidywania ryzyka, aktywnego monitorowania oraz szybkiego mechanizmu interwencji i przerwania działania, gdy tylko pojawią się sygnały nieprawidłowości.

Role i odpowiedzialność — jasne przypisanie

• Instruktor nadzorujący odpowiada za końcową decyzję kliniczną i bezpieczeństwo pacjenta w czasie całej sesji. Musi być obecny fizycznie przy krytycznych etapach (przed, w trakcie inicjacji zabiegu, przy pierwszym nacięciu i w przypadku komplikacji).

• Kursant wykonuje czynności zgodnie z zakresem dopuszczenia i pod ścisłym nadzorem; kursant zgłasza instruktorowi każdą niepokojącą obserwację.

• Asystent/observer monitoruje parametry i komfort pacjenta (jeśli obecny) oraz wspiera asekurację (np. podanie materiałów, odnotowywanie czasu).
  Każda sesja powinna rozpoczynać się krótkim aloud handover: kto robi co, kto przejmuje odpowiedzialność, w jakim momencie instruktor interweniuje.

Kryteria gotowości pacjenta do uczestnictwa w praktyce

• pacjent wyraźnie potwierdza zgodę na udział w sesji dydaktycznej i rozumie, że procedurę wykonuje kursant pod nadzorem;

• pacjent jest poinformowany o możliwości przerwania lub zmiany wykonawcy na każdym etapie;

• przed sesją należy potwierdzić brak ostrych przeciwwskazań, obecność wsparcia medycznego w razie potrzeby oraz zgodność z protokołem nadzorowanej praktyki (np. minimalna liczba instruktorów na liczbę kursantów).
  Decyzja o dopuszczeniu pacjenta do sesji podejmowana jest jawnie i odnotowana.

Zasady komunikacji z pacjentem w trakcie praktyki

• stosować prosty, zrozumiały język; przed rozpoczęciem przypomnieć, że kursant będzie wykonywał procedurę, a instruktor może w każdej chwili przejąć działanie;

• ustalić z pacjentem słowo/znak przerwania („stop”), które natychmiast zatrzymuje procedurę bez konieczności dłuższych wyjaśnień;

• na bieżąco informować pacjenta o każdym istotnym kroku — krótkie komunikaty minimalizują lęk i pozwalają wcześnie wychwycić niepokojące reakcje.

Monitoring pacjenta — co i kiedy sprawdzać

• przed procedurą: ocena stanu ogólnego (krótkie pytania o samopoczucie), pomiary podstawowe jeżeli wymagane (ciśnienie tętnicze, tętno) — zależnie od lokalnych wymogów;

• w czasie procedury: obserwacja świadomości, koloru skóry, oddechu, mowy; regularne pytanie o ból lub zawroty (co 3–5 min podczas krytycznych etapów);

• po zakończeniu: kontrola parametrów i obserwacja przez wyznaczony czas (np. 15–30 min) — w zależności od intensywności zabiegu i stanu pacjenta.
  Wszelkie odchylenia wpisywane są natychmiast do dokumentacji wraz z podjętymi działaniami.

Kryteria natychmiastowego przerwania i eskalacji

Ustalona lista „stop-criteria” powinna być znana wszystkim obecnym. Przykładowe kryteria:

• utrata przytomności lub narastające objawy presynkopalne;

• krwawienie przekraczające ustalony próg (objętość/tempo) lub niekontrolowane;

• reakcja anafilaktyczna lub silna reakcja alergiczna;

• nagły, silny ból lub objawy neurologiczne (np. zaburzenia mowy, widzenia);

• Zmiana stanu psychicznego pacjenta (silny lęk, dezorientacja).
  Po uruchomieniu kryterium: instruktor przejmuje odpowiedzialność, procedura zostaje przerwana, podejmowane są działania stabilizujące i – jeśli potrzeba – wezwanie pomocy medycznej.

Procedura eskalacji (prosty algorytm)

1. natychmiastowe przerwanie procedury;

2. ocena ABC (drogi oddechowe, oddech, krążenie) przez instruktora;

3. proste interwencje (ułożenie, odbarczenie, tamowanie krwawienia) wykonywane przez instruktora/asystenta;

4. jeśli interwencje nie przynoszą efektu → wezwanie pomocy (numer alarmowy/koordynator) i przygotowanie dokumentacji sytuacji;

5. po stabilizacji — odnotowanie zdarzenia i zgłoszenie do koordynatora praktyk w trybie określonym przez instytucję.

Bezpieczeństwo psychiczne i praw pacjenta podczas praktyki dydaktycznej

• zachowanie intymności (zasłony, rozmowa w prywatności) i zgoda na obecność obserwatorów;

• możliwość odmowy udziału bez wpływu na dalszą opiekę;

• informacja o tym, kto ma dostęp do nagrań/zdjęć — wymagane odrębne zgody;

• ochrona danych osobowych zgodna z lokalnymi regulacjami.

Wyposażenie awaryjne i dostępność zasobów

• podczas każdego bloku praktyk musi być dostępny podstawowy zestaw stabilizacyjny: rękawice, opatrunki, środki do tamowania krwawienia, materiały do aseptycznego zabezpieczenia rany, podstawowy sprzęt do pomiaru parametrów (ciśnieniomierz, stoper), środek łączności z personelem medycznym;

• instruktor zna lokalizację i zasady użycia zasobów awaryjnych oraz procedur wewnętrznych.

Edukacja pacjenta i instruktaż pozabiegowy w kontekście praktyki

• bezpośrednio po sesji pacjent otrzymuje instrukcję dotyczącą obserwacji (co monitorować, kiedy zgłosić się do placówki), numery kontaktowe oraz informację, że procedura była przeprowadzona w trybie dydaktycznym i kto nadzorował;

• dodatkowo, jeśli wystąpiły drobne odchylenia, pacjent otrzymuje jasne instrukcje postępowania i termin kontroli.

System raportowania incydentów i analiza zdarzeń

• każde zdarzenie potencjalnie niepożądane lub nieprawidłowość wymaga natychmiastowego wpisu w systemie raportów oraz zgłoszenia do koordynatora;

• po zdarzeniu przeprowadza się krótką analizę (root-cause) w zespole dydaktycznym, która ma postać edukacyjną i jest omawiana bez ujawniania danych osobowych pacjenta.

Krótki przykład

Pacjent zgłosił się na sesję nadzorowaną; kursant przeprowadzał mokrą hijamę, przy drugim nacięciu pacjent skarży się na silne zawroty i bladość. Instruktor natychmiast powiedział „przerwij”, przejął procedurę, położył pacjenta w pozycji przeciwwstrząsowej, poprosił asystenta o pomiar ciśnienia i przygotowanie opatrunków. Po przywróceniu stabilności pacjent został obserwowany 30 minut, wpis dokumentacyjny zawierał opis zdarzenia, podjęte działania oraz rekomendację – dalsze obserwacje i termin kontroli za 24 godziny.

Krótkie ćwiczenie praktyczne (20–30 min) — „Symulacja kryterium przerwania”

1. podziel grupę: kursant, instruktor, pacjent-aktor, asystent;

2. przeprowadź krótką symulację procedury (10 min) z nagłym wystąpieniem objawów (np. wiązany scenariusz: zawroty);

3. zadania: kursant ma rozpoznać i użyć słowa przerwania; instruktor przejmuje i przeprowadza stabilizację; asystent dokumentuje czas i parametry;

4. debrief (5–10 min): omówienie czasu reakcji, komunikacji, decyzji o eskalacji i wpisu do dokumentacji.

7. Etyka relacji uczeń–mentor w zabiegach inwazyjnych

Zakres relacji i jej moralne ramy

Relacja uczeń–mentor w kontekście zabiegów inwazyjnych ma charakter asymetryczny: mentor posiada odpowiedzialność nadzorczą, kompetencje i władzę decyzyjną; uczeń znajduje się w pozycji uczącej się i podatnej na presję. Z etycznego punktu widzenia należy tę asymetrię jawnie uznać i zabezpieczyć poprzez zasady, które zapobiegają wykorzystaniu, nadużyciom oraz konfliktom interesów. Relacja ta powinna opierać się na trzech filarach: poszanowaniu autonomii pacjenta, jasnej odpowiedzialności zawodowej mentora oraz otwartej, konstruktywnej komunikacji z uczniem.

Zgoda i transparentność dotycząca obecności uczącego się

Przed każdą sesją dydaktyczną pacjent musi zostać poinformowany o udziale kursanta i o roli mentora. Informacja ta powinna być jasna, zrozumiała i obejmować możliwość odmowy bez konsekwencji dla dalszej opieki. Mentor ma obowiązek upewnić się, że zgoda pacjenta obejmuje świadomość udziału praktykantów oraz ewentualne nagrywanie czy obserwację przez osoby trzecie. Uczestnictwo pacjenta w działaniach szkoleniowych jest dobrowolne i nie może być wynikiem presji instytucjonalnej.

Granice profesjonalne i zakaz wykorzystywania pozycji

Mentor nie może wykorzystywać swojej przewagi w relacji z uczniem (np. do celów prywatnych, seksualnych, finansowych czy administracyjnych). Relacje osobiste między mentorem a uczniem, które mogą wpływać na obiektywność oceny lub bezpieczeństwo pacjenta, powinny być zgłoszone i odpowiednio zarządzane (np. odsunięcie od bezpośredniego nadzoru). Dotyczy to także sytuacji, gdy uczeń pracuje z mentorem poza strukturą kursu — w takich przypadkach obowiązują zasady transparentności i ewentualnego delegowania nadzoru.

Odpowiedzialność za decyzje kliniczne

Mentor ponosi odpowiedzialność za wszystkie decyzje kliniczne podejmowane w trakcie praktyki nadzorowanej. Nawet gdy czynności wykonuje uczeń, mentor musi aktywnie oceniać gotowość ucznia do wykonywania poszczególnych etapów i być przygotowany do niezwłocznego przejęcia odpowiedzialności. Odpowiedzialność ta obejmuje także ocenę ryzyka i decyzję o rezygnacji z wykonywania określonych procedur przez kursanta, jeżeli kompetencje nie są wystarczające.

Model informowanego feedbacku — konstrukcja i częstotliwość

Etyczny nadzór wymaga systematycznego, uczciwego i ukierunkowanego feedbacku. Mentor powinien:

• stosować kryteria oceny znane uczniowi przed praktyką;

• udzielać informacji zwrotnej natychmiast po wykonaniu procedury (feed-forward + feed-back), koncentrując się na zachowaniach obserwowalnych, a nie na cechach osobistych;

• wskazywać konkretne kroki naprawcze i plan doskonalenia;

• dokumentować feedback oraz postęp ucznia.

Nieetyczne są feedbacki publicznie zawstydzające, wielokrotne krytykowanie bez wskazania rozwiązań lub nierówne traktowanie kursantów.

Prawo do błędu vs. obowiązek bezpieczeństwa

Edukacja wymaga stopniowanego narażania ucznia na odpowiedzialność z prawem do popełnienia błędu w kontrolowanym środowisku. Jednak żadne ćwiczenie dydaktyczne nie powinno narażać pacjenta na nieuzasadnione ryzyko. Mentor powinien z góry określić, które elementy procedury uczeń może wykonać samodzielnie, a które tylko pod bezpośrednią asekuracją. Gdy błąd się zdarzy, reakcja powinna być: natychmiastowa interwencja zabezpieczająca pacjenta, transparentne poinformowanie o zdarzeniu (zgodnie z polityką placówki) i użycie zdarzenia jako materiału dydaktycznego bez publicznego upokorzenia.

Prawa pacjenta wobec dydaktyki

Pacjent zachowuje pełnię praw pacjenta: prawo do informacji, do odmowy udziału w praktyce dydaktycznej, do zachowania intymności i do złożenia skargi. Mentor i uczniowie powinni przyjąć postawę respektującą te prawa; skargi pacjentów dotyczące zachowania uczących się muszą być traktowane poważnie i rozpatrywane wg procedury instytucji.

Konflikty interesów i relacje zewnętrzne

Relacje finansowe lub inne powiązania mentora (np. z producentami sprzętu, firmami szkoleniowymi) muszą być ujawnione i nie mogą wpływać na decyzje dotyczące programów dydaktycznych ani wyboru metod. Mentor powinien unikać promowania produktów czy protokołów ze względu na korzyści osobiste.

Poufność, dokumentowanie i użycie materiałów dydaktycznych

Wszystkie materiały (notatki, nagrania, fotografie) powstałe w trakcie praktyk podlegają regułom poufności. Użycie materiałów pacjenta do celów dydaktycznych wymaga osobnej, świadomej zgody. Mentor jest odpowiedzialny za zabezpieczenie materiałów i za to, żeby uczniowie znali i przestrzegali zasad ochrony danych.

Mentoring emocjonalny i wsparcie ucznia

Zabiegi inwazyjne niosą z sobą ciężar emocjonalny dla ucznia (stres, poczucie winy po błędzie). Mentor ma obowiązek:

• zapewnić przestrzeń do omówienia emocji po sesji (debriefing);

• rozpoznać objawy wypalenia czy nadmiernego stresu u ucznia i skierować do odpowiedniego wsparcia;

• promować kulturę, w której proszenie o pomoc jest akceptowane.

Procedury rozstrzygania sporów i oceny niekompetencji

Instytucja szkoląca powinna mieć jasno określone procedury: jak zgłosić nieodpowiednie zachowanie mentora, jak ocenić niekompetencję ucznia i jak przeprowadzić remediację. Mentor ma obowiązek współpracować z komisją ewaluacyjną oraz dostarczyć rzetelnych danych na temat postępów kursanta.

Transparentne umowy i zakresy obowiązków

Każda relacja mentorską powinna być ujęta w formie pisemnej umowy lub opisu roli: zakres odpowiedzialności, procedury eskalacji, dostęp do zasobów i mechanizmy oceny. Uczniowie powinni otrzymać przed rozpoczęciem praktyk jasne informacje o kryteriach oceniania i konsekwencjach nieosiągnięcia standardów.

Krótki przykład

Podczas nadzorowanej sesji mokrej hijamy kursant proponuje wykonanie dodatkowego nacięcia poza ustalonym protokołem, twierdząc, że „tak będzie szybciej”. Mentor odmawia, wyjaśniając pacjentowi i kursantowi, dlaczego proponowana zmiana zwiększa ryzyko i nie jest objęta planem szkolenia. Po wyjaśnieniu mentor przekazuje kursantowi alternatywne działania edukacyjne (np. obserwacja dodatkowych przypadków, analiza literatury) oraz wpisuje zdarzenie do mentor-logu jako element dydaktyczny.

Krótkie ćwiczenie praktyczne (30–40 min) — „Konfliktowa rozmowa mentora”

1. cel: przećwiczyć prowadzenie rozmowy, gdy uczeń chce wykonać czynność wykraczającą poza przydział.

2. role: mentor (1), kursant (1), pacjent-aktor (1), obserwatorzy (2–3).

3. przebieg: kursant proponuje wykonanie dodatkowej procedury; mentor ma za zadanie:

   • powstrzymać wykonanie czynności (słowo „nie” zastępuje jasna instrukcja: „nie wykonujemy tego”);

   • krótko wyjaśnić powód decyzji pacjentowi i kursantowi;

   • zaproponować alternatywę edukacyjną;

   • udzielić natychmiastowego, konstruktywnego feedbacku kursantowi.

4. debrief (10–15 min): obserwatorzy omawiają język komunikacji, zachowanie asertywne mentora, emocje kursanta i pacjenta oraz porównują zastosowane strategie z listą dobrych praktyk.

8. Walidacja umiejętności i rekomendacje po zakończeniu nadzoru

Cele walidacji

Walidacja umiejętności po okresie nadzorowanej praktyki ma trzy podstawowe cele:

1. potwierdzić, że kursant osiągnął deklarowane kompetencje do samodzielnego wykonywania określonego zakresu procedur mokrej hijamy,

2. zidentyfikować obszary wymagające dalszego doskonalenia oraz ustalić konkretne rekomendacje rozwojowe,

3. zabezpieczyć pacjenta i instytucję poprzez jasne określenie warunków wejścia kursanta w samodzielną praktykę (w tym ewentualnych ograniczeń i form nadzoru pośredniego).

Walidacja nie jest jednorazowym „stemplem” — jest procesem dokumentowanym, wielopłaszczyznowym i opartym na dowodach.

Komponenty procesu walidacji

Walidację należy zorganizować jako składający się z kilku, wzajemnie uzupełniających się elementów:

1. Portfolio kliniczne

   • Zestaw udokumentowanych przypadków wykonanych w nadzorze (karta zabiegu, zdjęcia dokumentacyjne jeżeli zgoda pacjenta była udzielona, notatki superwizora).

   • Minimum liczby przypadków określone w regulaminie kursu — przy czym liczba ta jest wytyczną, a ocena jakościowa przypadku ma większe znaczenie niż same liczby.

   • Refleksyjne wpisy kursanta: opis trudnych sytuacji, decyzji klinicznych, popełnionych błędów i wniosków.

2. Ocena bezpośrednia (Direct Observation)

   • Systematyczne, ustrukturyzowane obserwacje wykonywania procedury przez mentora z użyciem standaryzowanej listy kontrolnej (checklisty) i skali globalnej oceny kompetencji (np. skala 1–5 dla poszczególnych etapów).

   • Co najmniej kilka obserwacji wykonanych w różnych warunkach (różni pacjenci, różne konteksty kliniczne).

3. Egzamin praktyczny symulacyjny (OSCE / zadanie praktyczne)

   • Stacja egzaminacyjna symulująca złożony przypadek, w której kursant musi zaplanować, wykonać i udokumentować zabieg oraz zaproponować postępowanie pozabiegowe.

   • Ocena obejmuje kryteria techniczne, komunikację z pacjentem, decyzje bezpieczeństwa oraz dokumentację.

4. Narzedzia oceny jakości technicznej (np. OSATS — ustrukturyzowany test umiejętności technicznych)

   • Użycie znormalizowanej skali do oceny techniki manualnej, aseptyki w kontekście nadzorowanym (ocena przebiegu, precyzji, aseptyczności pracy, reakcji na komplikacje).

   • Skala powinna mieć opisane poziomy oczekiwań dla każdego stopnia.

5. Multisource Feedback (ocena 360°)

   • Opinie od mentora medycznego, pielęgniarki, kolegów kursantów, a tam gdzie to możliwe — anonimowa opinia pacjentów.

   • Pozwala ocenić kompetencje komunikacyjne, profesjonalizm i współpracę zespołową.

6. Ocena wyników pacjentów i wskaźniki jakości

   • Przegląd dokumentacji powikłań, reklamacji, efektów terapeutycznych w obrębie przypadków prowadzonych przez kursanta (zachowując poufność).

   • Oceny te służą korelacji umiejętności technicznych z realnym bezpieczeństwem i skutecznością.

7. Decyzja o stopniu samodzielności (entrustment decision)

   • Na podstawie powyższych dowodów zespół (mentor + przedstawiciel szkolącego podmiotu) podejmuje decyzję: samodzielność pełna, samodzielność ograniczona (np. do określonych wskazań), samodzielność z okresowym nadzorem (np. 6–12 miesięcy) lub konieczność remediacji.

   • Decyzja powinna być zapisana i uzasadniona, z konkretnymi warunkami i terminem rewizji.

Kryteria decyzyjne — przykład skali oceny

Dla przejrzystości proponuje się stosować wielostopniową skalę, np.:

• Poziom 1 — obserwacja tylko (uczeń może obserwować)

• Poziom 2 — wykonywanie z pełną asekuracją (mentor trzyma większość decyzji i instrumentów)

• Poziom 3 — wykonywanie pod bezpośrednim nadzorem (mentor gotowy natychmiast przejąć)

• Poziom 4 — wykonywanie samodzielne z możliwością konsultacji (uczeń sam wykonuje, mentor dostępny telefonicznie/osobiście)

• Poziom 5 — samodzielność edukacyjna i mentoring innych

Aby przyznać poziom 4 wymagane powinny być min.:

• trzy różne bezpośrednie obserwacje z oceną ≥4 na skali globalnej,

• portfolio ≥ ustalonej liczby przypadków z udokumentowanymi wynikami bez poważnych powikłań,

• pozytywne multisource feedback,

• zdany egzamin OSCE/OSATS.

Dokumentacja i formalne zaświadczenie

Po decyzji o przyznaniu samodzielności wydaje się formalne zaświadczenie/uznanie kompetencji zawierające:

• listę uprawnień (zakres procedur, ograniczenia),

• datę walidacji i nazwiska osób decydujących,

• rekomendacje rozwojowe (kursy, liczba superwizji w czasie X),

• warunki rewizji (np. obowiązek raportowania pierwszych 20 przypadków, sesje mentoringowe po 3 i 6 miesiącach).

Zaświadczenie powinno trafić do e-portfolio kursanta, do akt szkolącego podmiotu i być dostępne dla jednostek, które mogą później zatrudnić terapeuty.

Ścieżki remediacji i konsekwencje nieprzejścia walidacji

Jeżeli kursant nie osiąga standardów:

• przygotowuje się indywidualny plan remediacji: konkretne cele, metody (dodatkowe obserwacje, symulacje, trening manualny), osoba odpowiedzialna, terminy i kryteria sukcesu;

• po próbie remediacji następuje ponowna ocena (najlepiej dawno określona w regulaminie);

• w razie wielokrotnej niezdawalności może być konieczne rozszerzone szkolenie kliniczne, zmiana zakresu praktyki lub ograniczenie do pracy pod stałym nadzorem.

Konsekwencje muszą być jasne, sprawiedliwe i formalnie opisane w regulaminie kursu.

Rekomendacje dotyczące utrzymania kompetencji po zakończeniu nadzoru

1. Plan tzw. „miękkiego startu”: pierwsze 3–6 miesięcy po walidacji kursant wykonuje procedury w ograniczonym zakresie (np. max X zabiegów/tydzień) z dostępem do szybkiej konsultacji mentora.

2. Obowiązek dokumentacji początkowych przypadków: raport z pierwszych 20–50 zabiegów do wglądu mentora (wpisy do e-portfolio).

3. Mentoring odnawialny: zaplanowane sesje mentoringowe (np. co 3 miesiące przez rok) — analiza trudnych przypadków, przegląd powikłań.

4. Ciągłe doskonalenie: obowiązek uczestnictwa w CPD (szkolenia, warsztaty, case-review) min. X godzin/rok w tematach związanych z hijama i bezpieczeństwem.

5. Peer-review i audyt: udział w grupie praktyków prowadzących kwartalny przegląd przypadków i wskaźników jakości.

6. Mechanizm raportowania zdarzeń niepożądanych: obowiązek natychmiastowego zgłoszenia poważnego zdarzenia do mentora i instytucji oraz udziału w analizie zdarzenia (root-cause analysis).

7. Warunki recertyfikacji: co 2–3 lata — przegląd portfolio, liczby przypadków, udziału w CPD i (opcjonalnie) krótkie obserwacyjne sprawdzenie umiejętności.

Role i odpowiedzialności po walidacji

• Nowo zwalidowany terapeuta: odpowiada za prowadzenie dokumentacji, przestrzeganie limitów i aktywne korzystanie z dostępnych konsultacji.

• Mentor: dostępny jako konsultant, prowadzi zaplanowane sesje mentoringowe i ocenia wstępne raporty.

• Placówka / organizator kursu: monitoruje wskaźniki jakości, zapewnia możliwości CPD i mechanizmy audytu.

Standardy jakości i etyki w walidacji

Każda decyzja walidacyjna powinna być: jawna (udokumentowana), oparta na dowodach (portfolio, obserwacje), wykonywana przez co najmniej dwóch ekspertów niezależnych tam, gdzie to możliwe, i powiązana z jasnymi rekomendacjami oraz planem nadzoru po walidacji.

Krótki przykład

Kasia — kursantka po 6 miesiącach nadzorowanych praktyk:

• portfolio: 28 przypadków mokrej hijamy, z których 2 zgłoszono jako drobne powikłania (nadmierne krwawienie, łatwo zatrzymane).

• trzy bezpośrednie obserwacje: oceny globalne 4, 4, 3 (na skali 1–5).

• OSCE: zdane z wynikiem 82% (kryteria techniczne 85%, komunikacja 80%).

• multisource feedback — pozytywny z drobnymi uwagami dotyczącymi szybkości pracy.

Decyzja: przyznano Poziom 4 — samodzielność z okresowym nadzorem. Rekomendacje: ograniczenie do 5 zabiegów tygodniowo przez pierwsze 3 miesiące, obowiązek raportowania pierwszych 20 przypadków, spotkanie mentoringowe po 1 i 3 miesiącach; kurs doskonalący w zakresie technik kontroli krwawienia w ciągu 6 miesięcy.

Krótkie ćwiczenie praktyczne (45 min) — „Panel walidacyjny”

Cel: przećwiczyć podejmowanie decyzji walidacyjnej i przygotowanie rekomendacji.

1. Przygotowanie (10 min)

   • grupa 4–6 osób otrzymuje skrócone portfolio fikcyjnego kursanta (5 przypadków, 2 oceny obserwacyjne, wynik OSCE, multisource feedback).

2. Dyskusja panelowa (20 min)

   • panel (mentor, drugi ekspert, przedstawiciel szkolenia) omawia dowody i stawia wstępną decyzję: odrzucenie / remediacja / samodzielność z ograniczeniem / pełna samodzielność.

   • uzasadnienie decyzji zapisane w formie krótkiego protokołu (max 1 strona).

3. Sformułowanie rekomendacji (10 min)

   • panel formułuje: warunki przyznania samodzielności, plan remediacji (jeśli potrzeba), terminy rewizji, wymagania dokumentacyjne po walidacji.

4. Debrief (5 min)

   • omówienie trudnych punktów: jakie dowody były decydujące, jakie luki wykryto, czy decyzja była ostrożna wobec bezpieczeństwa pacjenta.

Materiały pomocnicze: wzór protokołu walidacyjnego (jedna strona), checklistę kryteriów decyzyjnych, szablon rekomendacji po walidacji.