Muzykoterapia – prak ...

Znaczenie instrumentów takich jak oud i darbuka w kulturze Bliskiego Wschodu ma swoje korzenie w wielowiekowej tradycji przekazywanej ustnie, w której brzmienie i rytm stanowią nośnik tożsamości, wspólnoty i uzdrawiającej energii.

1. Teoria i kontekst historyczno-kulturowy
1.1. Oud jako instrument syntezy estetyki i emocji

• Oud, zwany „królem instrumentów”, wywodzi się z perskiego barbat i rozwinął się w VIII–X wieku w kalifatach Abbasydów. Jego budowa – krótka szyjka, duży rezonator i siedem do jedenastu strun – pozwala uzyskać barwę ciepłą, dekadencko melancholijną, jednocześnie elastyczną w modulacjach mikrotonowych. W tradycji arabskiej oud towarzyszył melorecytacjom poezji sufickiej, podczas ceremonii dhikr, gdzie niuanse glissanda i ornamentyka maqamów (skal modalnych) miały za zadanie prowadzić słuchających w stan głębokiej kontemplacji.
  1.2. Darbuka – perkusyjny symbol jedności i oczyszczenia

• Darbuka, inaczej darbuka gobletowa, pochodzi prawdopodobnie z Persji bądź starożytnego Egiptu. Jej charakterystyczny kształt kielicha pozwala wytwarzać dwa podstawowe dźwięki: staccato „tek” uzyskiwane pojedynczym uderzeniem palca oraz głębokie „doum” uzyskiwane całą dłonią na środku membrany. Rytmy taktu 4/4 i 6/8 w muzyce ludowej oraz złożone kompozycje izolowane w muzyce sufickiej czy wiejskich tańcach dabke sprawiają, że darbuka staje się narzędziem nie tylko muzycznego, lecz także społecznego oczyszczenia – synchronizacja oddechu z uderzeniami perkusji reguluje układ nerwowy i obniża poziom kortyzolu.

2. Struktura modalno-rytmiczna
2.1. Maqam ajam i bayati na oudzie

• Ćwiczenie: wybór dwóch maqamów (np. ajam – zbliżonego do skali durowej, i bayati – odpowiadającego skali doryckiej) oraz improwizacja krótkich fraz (8 taktu) naprzemiennie w każdym maqamie. Celem jest uświadomienie różnicy w barwie emocjonalnej (raduje vs. melancholizuje) i świadome kształtowanie stanu słuchaczy.
  2.2. Rytmy darbuki: maqsum, ayub, saidi

• Ćwiczenie: powolne odtwarzanie każdego rytmu (tempo 60–70 BPM), wyodrębnienie sekwencji „tek-doum-tek-tek” (maqsum), „doum-tek-te—tek-doum-tek-tek” (ayub), „doum-doum-tek-tek-doum-tek-tek” (saidi). Następnie stopniowe przyspieszanie w grupie i obserwacja reakcji fizjologicznych (przyspieszenie bicia serca, zmiana oddechu).

3. Ćwiczenia warsztatowe i aplikacja terapeutyczna
3.1. Warsztat „Dialog oud-darbuka”

• Uczestnicy dzielą się na pary: jeden gra prostą frazę w maqam bayati (4 takty), drugi odpowiada rytmem darbuki maqsum. Po 8 rundach następuje zamiana ról. Celem jest ćwiczenie uważnego słuchania partnera i dostosowania dynamiki gry, co przekłada się na wzmocnienie empatii i poczucia „bycia wysłuchanym”.
  3.2. „Oczyszczający krąg”: recytacja i perkusja

• Grupa siada w kole. Prowadzący intonuje prostą, czterowersową mantrę oczyszczającą po arabsku (np. „الله نور السماوات والأرض…”), którą wszyscy powtarzają. Rytm darbuki podtrzymuje recytację, każdy z uczestników dołącza pojedyncze akcenty „doum” w momencie wybranym intuicyjnie. Po sesji następuje krąg dzielenia się wrażeniami, co pozwala zintegrować doświadczenie dźwięku z procesem refleksji i lepszym samopoczuciem.
  3.3. „Improwizacja komplementarna”

• W mniejszych zespołach (3–4 osoby) jedna osoba prowadzi frazę na oudzie (wybrany maqam), reszta odpowiada kolejnymi uderzeniami darbuki, starając się nie wejść w przewidywalność – każda odpowiedź powinna zaskakiwać nowym akcentem lub pauzą. Warsztat uwrażliwia na reakcję grupy i indywidualny wkład w budowanie wspólnej narracji dźwiękowej.

4. Integracja z terapią indywidualną i grupową
4.1. Sesje indywidualne

• Muzykoterapeuta przygotowuje krótką improwizację na oudzie na podstawie wywiadu dotyczącego stanu emocjonalnego pacjenta. Instrument staje się „lustrem” dla wewnętrznych napięć – kompozycje w minorowych maqamach pomagają nazwać i przerobić trudne uczucia.
  4.2. Terapia grupowa

• Warsztaty „Krąg wspólnego rytmu” – duża grupa pod kierunkiem trzech percusiastów odtwarza rytmy darbuki w formie kanonu, co wzmacnia więź, poczucie przynależności i obniża poziom lęku społecznego.

5. Ewaluacja efektów

• Kwestionariusze psychologiczne (przed i po cyklu 6 sesji): mierzenie poziomu stresu, odczuwanego wsparcia społecznego oraz integracji emocjonalnej.

• Nagrania sesji: analiza spektrogramów fal dźwiękowych, monitorowanie dynamiki i częstotliwości improwizacji sedatywnych (wolniejszych, pogłębiających relaksację) versus stymulujących (szybszych, aktywizujących).

Dzięki świadomemu wykorzystaniu oud i darbuki w kontekście modalno-rytmicznym oraz bogatemu zestawowi praktycznych ćwiczeń, muzykoterapia czerpiąca z tradycji Bliskiego Wschodu nie tylko przywraca równowagę psychofizyczną, lecz także wzmacnia więzi społeczne i podkreśla rolę wspólnoty w procesie uzdrawiania.