Poprzedni

10. Znaczenie autorefleksji w zapobieganiu wypaleniu zawodowemu

Autorefleksja, czyli świadome analizowanie własnych myśli, uczuć i działań, stanowi fundament profilaktyki wypalenia zawodowego u muzykoterapeutów. Wypalenie manifestuje się emocjonalnym wyczerpaniem, depersonalizacją pacjentów oraz spadkiem poczucia kompetencji. Dzięki systematycznej autorefleksji terapeuta uczy się rozpoznawać wczesne sygnały przeciążenia i wdrażać działania zapobiegawcze.

Teoria autorefleksji

  • Model cyklu refleksyjnego (Gibbs):

    1. Opis sytuacji – co się wydarzyło podczas sesji (np. silna reakcja emocjonalna pacjenta, własne poczucie frustracji).

    2. Odczucia – jakie emocje i myśli wywołało to wydarzenie.

    3. Ocena – co było pozytywne, a co negatywne w zachowaniu własnym i pacjenta.

    4. Analiza – dlaczego tak zareagowałem, jakie mechanizmy psychologiczne się włączyły.

    5. Wnioski – co mogę zrobić inaczej następnym razem.

    6. Plan działania – konkretne kroki (np. przerwa po intensywnej emocjonalnie sesji).

  • Modele stresu zawodowego (Schaufeli i Buunk):

    • Źródła stresu: nadmierne oczekiwania pacjentów, presja wyników, powtarzające się sytuacje emocjonalne.

    • Reakcje: somatyczne (ból głowy), psychiczne (irytacja), behawioralne (unikanie trudnych pacjentów).

    • Autorefleksja pomaga przerwać spiralę: „czuję napięcie → myślę, że to moja wina → reaguję obronnie” i wprowadzić: „czuję napięcie → analizuję źródło → stosuję strategię radzenia sobie”.

Ćwiczenia praktyczne

1. Dziennik sesyjny z elementami refleksji strukturalnej

  • Metoda: Po każdej sesji muzykoterapeuta wypełnia kratkę:

    1. Sytuacja kluczowa

    2. Emocje (0–10)

    3. Myśli automatyczne

    4. Fizyczne reakcje ciała

    5. Co poszło dobrze / co wymaga poprawy

    6. Krótki plan kolejnych kroków

  • Cel: Utrwalenie nawyku codziennej rewizji pracy, identyfikacja wzorców przeciążenia.

2. „Stop-klatka emocjonalna”

  • Przebieg:

    1. W czasie sesji, gdy poczujesz silną emocję (np. napięcie, złość), powiedz pacjentowi: „Proszę, na chwilę się zatrzymamy.”

    2. Zrób 1–2-minutową przerwę na oddech, zanotuj we własnej notatce (krótko): co czujesz, gdzie w ciele, jaka myśl.

    3. Kontynuujesz sesję, wdrażając techniki oddechowe lub krótką wizualizację.

  • Korzyść: Uczy rozpoznawania i przerwania automatycznych reakcji, minimalizuje kumulację stresu.

3. „Refleksyjna para”

  • W parach terapeuta–superwizor:

    1. Wybierzcie fragment sesji, analizujcie go razem.

    2. Superwizor zadaje pytania: „Co poczułeś, gdy pacjent zareagował w ten sposób?”, „Dlaczego wydało Ci się to trudne?”, „Jakie granice zostały przekroczone (Twoje/pacjenta)?”

    3. Terapeuta sam formułuje wnioski i planuje alternatywę.

  • Cel: Nauka metapoznania – oglądania własnych reakcji z perspektywy zewnętrznego obserwatora.

4. „Kostka refleksji”

  • Przygotowanie: Sześcienna kostka z sześcioma pytaniami na ściankach:

    1. Jakie emocje dziś dominowały?

    2. Który moment sesji był dla mnie najtrudniejszy?

    3. Co zrobiłem dobrze?

    4. Jakie granice potrzebuję wzmocnić?

    5. Czego się nauczyłem o sobie?

    6. Jak zadbam o swój relaks po pracy?

  • Użycie: Każdego dnia rzucasz kostką, odpowiadasz na wylosowane pytanie na głos lub w dzienniku.

  • Efekt: Systematyczne uświadamianie sobie najważniejszych aspektów własnej pracy.

5. „Mapa zasobów i zagrożeń”

  • Metoda: Na dużej kartce rysujesz dwa koła: „Zasoby” (co daje Ci siłę – muzyka, hobby, wsparcie kolegów) i „Zagrożenia” (monotonia, trudne przypadki, brak regeneracji).

  • Ćwiczenie: Raz w kwartale aktualizujesz mapę, dodajesz nowe punkty, planujesz, jak wzmocnić zasoby i zmniejszyć zagrożenia.

  • Korzyść: Wizualne przedstawienie równowagi między stymulacją a regeneracją.

6. „Sesja oddechowa przed wejściem w terapię”

  • Procedura: Przed każdym spotkaniem poświęć 3–5 minut na technikę 4-7-8 (wdech 4 s, wstrzymanie 7 s, wydech 8 s).

  • Zadanie: Świadomie obserwuj zmiany rytmu serca, napięcia mięśni.

  • Cel: Wprowadzenie stanu odprężenia, by nie wnosić niewyswojonych napięć z poprzednich sesji.

Regularne stosowanie tych technik gwarantuje, że muzykoterapeuta nie tylko zareaguje na symptomy wypalenia, lecz w porę je zidentyfikuje, przerwie szkodliwe wzorce i wzmocni zasoby wewnętrzne. Autorefleksja staje się nieodzownym elementem codziennej praktyki, zapewniającym długoterminową satysfakcję i efektywność terapeutyczną.


Poprzedni