Muzykoterapia – prak ...

Dobór repertuaru stanowi rdzeń sesji muzykoterapeutycznej – to poprzez niego przekazujemy emocje, wzmacniamy cele terapeutyczne i umożliwiamy pacjentowi identyfikację oraz transformację wewnętrznych przeżyć. Teoria: dobór utworów powinien opierać się na analizie pięciu kluczowych parametrów:

1. Struktura formalna (kształt A-B-A, forma sonatowa, motywy powtarzalne) – decyduje o przewidywalności i poczuciu bezpieczeństwa.

2. Harmonia i tryb (durowy/liturgiczny vs. molowy/emocjonalny) – determinuje barwę emocjonalną (radosna–smutna, stabilna–nierozwiązywalna).

3. Tempo i puls – wspiera synchronizację rytmiczną, samoregulację oddechu i napięcia mięśniowego.

4. Dynamika – od pianissimo do fortissimo: praca nad zakresem wyrazu, przełamywanie lęku przed głośnością.

5. Tekstura i kolorystyka instrumentów – wybór barwy (smyczki, dęte drewniane, instrumenty perkusyjne, głos) odpowiada indywidualnym preferencjom i wrażliwości sensorycznej pacjenta.

Praktyczne ćwiczenia selekcji i dopasowania repertuaru

1. Ćwiczenie „Mapa emocji repertuaru”

   • Przygotuj arkusz z czterema kwadrantami: radość/smutek na osi pionowej oraz energia/spokój na osi poziomej.

   • Przesłuchaj 8–10 krótkich fragmentów (30–60 s) różniących się strukturą/formą. Po każdym pacjent wkłada utwór w odpowiedni kwadrant.

   • Analiza: w kwadrancie radość–spokój wybieramy utwory do relaksacji redukującej lęk, w kwadrancie smutek–energia do mobilizacji emocjonalnej w depresji.

2. Warsztat „Improwizacja wzorowana”

   • Terapeuta prezentuje pacjentowi motyw melodyczny (8 taktów), po czym oboje improwizują na danym motywie.

   • Cel: dopasowanie improwizacji do formalnych granic motywu uczy pacjenta pracy w ramach i jednocześnie ekspresji.

   • Refleksja: po sesji omawiamy, jak formalne ramy motywu wpływały na poczucie stabilności lub napięcia.

3. Ćwiczenie „Stopniowana dynamika”

   • Wybór 3 utworów o identycznym tempie i strukturze, różniących się tylko zakresem dynamicznym (cichszy–średni–głośny).

   • Pacjent wykonuje każdy z nich kolejno, odtwarzając lub improwizując, i notuje swoje odczucia (np. napięcie w ciele, poziom komfortu).

   • Na podstawie notatek dobieramy repertuar do treningu samoświadomości ciała i kontroli dynamiki.

4. Ćwiczenie „Rytmiczna adaptacja”

   • Wybór trzech utworów w różnych metrach (2/4, 3/4, 5/4).

   • Pacjent marszowo porusza się lub gra prosty rytm na instrumentach perkusyjnych, dostosowując się do metrum, ćwicząc przy tym płynność i koordynację.

   • Refleksja: omówienie, w którym metrum pacjent odczuwał większy stres, a w którym większy komfort rytmiczny.

5. Warsztat „Barwa i projekt ja”

   • Pacjent wybiera spośród różnych instrumentów (np. flet, kalimba, bęben oceaniczny, głos) ten, który „odzwierciedla jego wewnętrzny świat”.

   • Ćwiczenie polega na nagrywaniu krótkich improwizacji na każdym instrumencie i porównaniu ich barwy oraz emocjonalnego oddziaływania.

   • Analiza: określamy instrumenty terapeutyczne (np. kalimba do pracy z łagodzeniem lęku, smyczki do ekspresji smutku).

6. Ćwiczenie „Harmoniczne zwierciadło”

   • Dobór dwóch progresji akordowych: jedna stabilizująca (I–IV–V–I), druga nieoczekiwana (I–♭II–V–I).

   • Pacjent i terapeuta improwizują naprzemiennie nad każdą progresją, obserwując wpływ harmonii na odczucia.

   • Dyskusja: progresja stabilizująca sprzyja poczuciu bezpieczeństwa; ta z ♭II buduje napięcie, użyteczne przy pracy nad impulsywnością emocjonalną.

7. Ćwiczenie „Playlista terapeutyczna”

   • Pacjent wraz z terapeutą układa 5-elementową playlistę:

     1. Wejście – utwór mobilizujący, 2. Główna praca – utwór o złożonej strukturze, 3. Punkt kulminacyjny – utwór o dużej dynamice, 4. Uspokojenie – wolny motyw repetetywny, 5. Zakończenie – krótka fraza w trybie durowym.

   • Kolejno odtwarzają playlistę, terapeut obserwuje reakcje, notuje momenty nadmiernego napięcia lub wycofania. Playlistę modyfikuje się iteracyjnie.

8. Ćwiczenie „Kontekst kulturowy utworu”

   • Pacjent przynosi 3 utwory z własnego kręgu kulturowego i objaśnia terapeucie ich znaczenie emocjonalne.

   • Na ich bazie terapeuta komponuje krótką improwizację lub aranżację, uwzględniając charakterystyczne motywy.

   • Refleksja: praca z utworami „z domu” wzmacnia poczucie tożsamości i bezpieczeństwa.

9. Warsztat „Zmiana perspektywy”

   • Ten sam utwór odgrywany jest najpierw w oryginalnej tonacji, potem transponowany o tercję w górę, a następnie w dół.

   • Pacjent ocenia, jak zmiana tonacji wpływa na odczucia nastrojowe. Ćwiczenie rozwija wrażliwość harmoniczną i ćwiczy adaptację słuchową.

10. Ćwiczenie „Budowanie motywu terapeutycznego”

    • Pacjent i terapeuta wspólnie tworzą krótki motyw melodyczny (4–8 taktów), który odzwierciedla cel sesji (np. „uspokojenie oddechu”).

    • Motyw staje się leitmotivem kolejnych sesji: od improwizacji, przez aranżację na różne instrumenty, po nagranie i odsłuch między sesjami.

    • Powtarzalność motywu prowadzi do wzmacniania uczenia się emocjonalnego i kognitywnego.

Praca z repertuarem to nie tylko odtwarzanie istniejących utworów, ale kreacja struktury dźwiękowej precyzyjnie dostrojonej do każdego aspektu terapeutycznego: emocji, ciała, myśli i motywacji pacjenta. Systematyczne stosowanie powyższych ćwiczeń prowadzi do zbudowania bogatego arsenału repertuarowego i umiejętności elastycznego dostosowywania go do każdej, nawet najbardziej wymagającej sytuacji klinicznej.