Muzykoterapia – prak ...

Struktura sesji muzykoterapeutycznej pełni rolę ramy, która pozwala zarówno pacjentowi, jak i terapeucie orientować się w przebiegu spotkania, wzmacnia poczucie bezpieczeństwa i przewidywalności oraz umożliwia płynne przejścia między fazami terapeutycznymi. Najczęściej wyróżnia się cztery etapy:

1. Wstęp (otwarcie)

   • Czas: 5–10 min

   • Cel: nawiązanie kontaktu, ugruntowanie w „tu i teraz”, sprawdzenie stanu emocjonalnego i fizycznego pacjenta.

   • Elementy: krótka powitalna improwizacja („call and response”) na prostym instrumencie perkusyjnym, uściślenie kontraktu sesji (czas trwania, zasady bezpieczeństwa dźwięku), oddechowe ćwiczenie synchronizujące rytm terapeuty z oddechem pacjenta.

2. Część główna – eksploracja

   • Czas: 20–30 min

   • Cel: praca nad celami terapeutycznymi (emocje, ekspresja, relacje), wprowadzenie technik aktywnych lub receptywnych.

   • Elementy aktywne: improwizacja dialogowa, technika „pulse–response” (terapeuta narzuca puls, pacjent odpowiada frazą), wspólne komponowanie krótkich motywów.

   • Elementy receptywne: słuchanie wybranego utworu z zadaniami (np. „wsłuchaj się w zmianę dynamiki i opisz to słowami” lub „natychmiast zareaguj na moment ciszy”).

3. Część główna – integracja

   • Czas: 10–15 min

   • Cel: konsolidacja doświadczeń z eksploracji, łączenie aspektu poznawczego z doświadczalnym.

   • Ćwiczenia:

     • Mapowanie dźwięk–słowo: pacjent wybiera fragment improwizacji i opisuje go słowami, terapeuta notuje najważniejsze skojarzenia.

     • Transpozycja emocji: improwizacja w skali molowej (smutek) → durowej (radość) na tym samym instrumencie.

     • Dialog werbalno-muzyczny: pacjent wypowiada zdanie o swoim stanie, terapeuta odtwarza je muzycznie (krótką frazą), pacjent wysłuchuje, odpowiada ruchem lub instrumentem.

4. Zakończenie (zamknięcie)

   • Czas: 5–10 min

   • Cel: wyciszenie, refleksja, uchwycenie efektu sesji, przejście do codzienności.

   • Elementy:

     • Ćwiczenie oddechowo-muzyczne: ciche dźwięki miski tybetańskiej synchronizowane z oddechem pacjenta.

     • Podsumowanie dźwiękowe: pacjent wybiera jeden dźwięk lub akord symbolizujący „tu i teraz po sesji”, terapeuta to powtarza, tworząc krótki kanon.

     • Notatka terapeutyczna: wspólnie ustalany „klucz sesji” – jeden obraz, fraza czy motyw muzyczny, który pacjent może odtworzyć w domu jako przypomnienie.

Praktyczne ćwiczenia

1. Symulacja struktury w parach

   • Uczestnicy w parach ćwiczą sesję z trzema fazami: wstęp, eksploracja, zakończenie.

   • Osoba A jest pacjentem, B – terapeutą: B prowadzi improwizację powitalną, eksploruje potrzebę pacjenta prostą improwizacją na shakerze („powiedz, jak się czujesz, a ja zagram to”), następnie zamyka sesję ćwiczeniem oddechowo-misowym.

   • Zamiana ról. Po każdej parze krótkie omówienie: co działało strukturalnie, gdzie zabrakło płynności.

2. Ćwiczenie „Tempo sesji”

   • Na trzech instrumentach perkusyjnych ustawione są trzy tempa: wolne (60 BPM), średnie (90 BPM), szybkie (120 BPM).

   • Zadanie: terapeuta przeprowadza sesję, zmieniając tempo wstępu, eksploracji i zakończenia. Pacjent notuje, jak zmiana tempa wpływa na motywację do pracy i poczucie bezpieczeństwa.

   • Dyskusja: jakie tempo najbardziej sprzyjało otwarciu, a jakie wyciszeniu?

3. „Scenariusze nieprzewidziane”

   • Terapeuta przygotowuje krótkie scenariusze trudności: pacjent jest rozkojarzony, pojawia się płacz, instrument „zawodzi” (brak dźwięku).

   • W trakcie improwizowanej sesji terapeuta musi dostosować strukturę: np. przedłużyć fazę powitania, włączyć ćwiczenie improwizowane bez instrumentu (głos), albo przejść do narracji dźwiękowej.

   • Celem jest wyrobienie elastyczności w przechodzeniu między fazami sesji przy zachowaniu ram strukturalnych.

4. Zadanie „Refleksja po sesji”

   • Po standardowej sesji terapeutycznej każdy uczestnik przygotowuje mapę mentalną struktury: wstęp, eksploracja, integracja, zakończenie.

   • Do każdej fazy dopisuje: narzędzie, czas, technikę i odczucie pacjenta.

   • Następnie w grupie omawia się odczucia – czy proporcje czasu były odpowiednie i jak struktura wpłynęła na efekt terapeutyczny.

5. Ćwiczenie „Muzyczny storyboard”

   • Terapeuta rysuje cztery puste ramki (jak w storyboardzie), oznaczone nazwami faz.

   • Uczestnicy wypełniają każdą ramkę krótką frazą notacji: symbol instrumentu, rytm, dynamiczny zapis, słowo-klucz („otwarcie”, „głębia”, „łączenie”, „zamknięcie”).

   • Na podstawie storyboardu odtwarzają krótką 10-minutową sesję, zachowując kolejność i proporcje.

6. „Faza ciszy”

   • W fazie integracji terapeuta wprowadza moment ciszy trwający 30 s, po którym pacjent ma opisać w myślach, co usłyszał w czułej uwadze.

   • Zadanie: zaznaczyć na kartce intuicyjny obraz emocji z tej ciszy.

   • Celem jest nauczenie pracy z ciszą jako integralną częścią struktury.

7. Ćwiczenie „Kod kolorów”

   • Fazy sesji kodowane są kolorami: niebieski (wstęp), zielony (eksploracja), żółty (integracja), fioletowy (zakończenie).

   • Na osi czasu terapeuta umieszcza wizualne kropki kolorowe i notuje przy nich instrument/technika.

   • Zadanie: odtwarzać sesję, podążając za kolorowym zapisem, jednocześnie oceniając, czy proporcje faz odpowiadają założonym celom.

8. „Sesja zwrotna”

   • Pod koniec sesji terapeuta i pacjent wspólnie projektują mini-sesję zakończenia: pacjent proponuje element, terapeuta go wzmacnia i dopracowuje – ćwiczenie stanowi naturalne zakończenie i przygotowanie do kolejnej sesji.

9. Ćwiczenie „Metodologia SWOT sesji”

   • Po przeprowadzeniu pełnej sesji terapeuta sporządza analizę SWOT:

     • S (Strengths): co w strukturze zadziałało najlepiej?

     • W (Weaknesses): gdzie były zacięcia lub chaos?

     • O (Opportunities): gdzie można wprowadzić nowe techniki?

     • T (Threats): co groziło przerwaniem płynności (hałas z zewnątrz, problem techniczny instrumentu)?

10. „Dynamiczne przejścia”

    • Terapeuta ćwiczy szybkie przejścia między fazami, wykorzystując sygnał dźwiękowy (krótki akord) jako znak zmiany etapu.

    • Zadanie: po usłyszeniu akordu pacjent natychmiast przestaje dotychczasową aktywność i podejmuje kolejne zadanie (np. po improwizacji od razu wchodzi w fazę refleksji werbalnej).

    • Celem jest trenowanie klarownych sygnałów struktury sesji i budowanie nawyku u pacjenta reagowania na rytuały przejścia.

Planowanie struktury sesji w muzykoterapii to równoczesne projektowanie rytuału otwarcia, eksperymentu dźwiękowego, integracji doświadczeń oraz bezpiecznego zamknięcia. Każda faza powinna być precyzyjnie wyliczona w czasie, adekwatna do potrzeb pacjenta i wzbogacona o praktyczne ćwiczenia, które ułatwiają wewnętrzną pracę, samorefleksję i transfer terapeutycznych doświadczeń do codzienności.