Poprzedni
Następny

4. Zasada niekrzywdzenia – priorytet bezpieczeństwa pacjenta

Zasada niekrzywdzenia (łac. primum non nocere) oznacza, że wszystkie działania muzykoterapeutyczne muszą być planowane i prowadzone tak, aby minimalizować ryzyko szkody – fizycznej, emocjonalnej, społecznej czy duchowej. W praktyce muzykoterapii wymaga to uważnej oceny stanu pacjenta, warunków sesji, doboru technik i instrumentów; ciągłego monitorowania reakcji oraz gotowości do modyfikacji interwencji.

Rozbudowana teoria

  1. Definicja i zakres

    • Niekrzywdzenie to nie tylko unikanie bezpośredniego wyrządzania szkody, lecz także zapobieganie przeciążeniu sensorycznemu, emocjonalnemu czy psychologicznemu.

    • Obejmuje zarówno ryzyko uszkodzeń ciała (np. hałas o nadmiernej głośności), jak i zagrożenia dla zdrowia psychicznego (np. odtwarzanie traumatycznych dźwięków bez przygotowania).

  2. Model oceny ryzyka

    • Identyfikacja zagrożeń: analiza charakterystyki pacjenta (wrażliwość słuchowa, lęki, traumy), otoczenia (akustyka pomieszczenia, poślizg na dywanie przy instrumentach mobilnych), instrumentów (ostre krawędzie, ciężar bębnów).

    • Ocena prawdopodobieństwa i ciężkości konsekwencji: np. u pacjenta z padaczką fotowrażliwą odtwarzane rytmy migotające (np. remiks klawiszy) mogą wywołać napad.

    • Planowanie środków zaradczych: adaptacja głośności, asekuracja instrumentów, przygotowanie pacjenta na poziom stymulacji.

  3. Zasada proporcjonalności

    • Korzyść terapeutyczna powinna przewyższać ryzyko. Sesje intensywnych improwizacji perkusyjnych u osoby z problemami sercowymi wymagają wcześniejszej konsultacji lekarskiej i monitoringu ciśnienia.

  4. Konsultacje interdyscyplinarne

    • Współpraca z lekarzem, psychologiem, fizjoterapeutą przy pacjentach ze skomplikowanymi schorzeniami (np. po urazie czaszkowo-mózgowym), by uniknąć przeciwwskazań (np. silne wibracje bębna mogą pogłębić zawroty głowy).

Praktyczne ćwiczenia podnoszące bezpieczeństwo

  1. Sesja „Stop–Go” (ćwiczenie kontroli bodźców)

    • Cel: Ćwiczyć natychmiastowe zatrzymanie dźwięku przy pojawieniu się dyskomfortu.

    • Przebieg:

      1. Terapeuta i pacjent ustalają sygnał (np. uniesiona dłoń), który oznacza „stop” – przerwanie grania.

      2. Ćwiczą improwizację na bęben djembe lub pianino elektronicznego, w dowolnym rytmie.

      3. Pacjent w dowolnym momencie sygnalizuje „stop”, a terapeuta natychmiast milknie.

      4. Omówienie: jak szybko zareagowano, jakie odczucia pojawiły się tuż przed sygnałem.

  2. „Dźwiękowy termometr” (monitoring nasilenia emocji)

    • Cel: Nauczyć pacjenta i terapeutę obserwować wzrost napięcia.

    • Przebieg:

      1. Definiują skalę 1–10: 1 = spokój, 10 = skrajny stres.

      2. Pacjent wybiera instrument (np. skrzypce, flet), odgrywa melodię odpowiadającą poziomowi 1, potem 5, 8.

      3. Terapeuta wraz z pacjentem monitoruje głośność, tempo, dynamikę.

      4. Gdy pacjent osiągnie poziom 8–9, przerywają i włączają interwencję relaksacyjną (np. misę tybetańską).

  3. „Ścieżka bezpieczna” (procedura awaryjna)

    • Cel: Ustalić procedury reakcji na nieprzewidziany kryzys (reakcja fizjologiczna, atak paniki).

    • Przebieg:

      1. Terapeuta omawia możliwe reakcje: przyspieszone bicie serca, trudności w oddychaniu.

      2. Wypracowują sekwencję: natychmiastowe obniżenie głośności -> asekuracja pacjenta (fizyczne wsparcie) -> głębokie oddechy przy wsparciu łagodnego metrum.

      3. Ćwiczą przebieg awaryjny w warunkach symulowanych – terapeuta udaje, że pacjent doświadcza dyskomfortu, pacjent sam lub terapeuta przeprowadza sekwencję, aż odzyska komfort.

  4. „Kalibracja przestrzeni”

    • Cel: Upewnić się, że sala jest wolna od ryzyka fizycznego i akustycznego.

    • Przebieg:

      1. Podczas przygotowania sesji terapeuta wraz z pacjentem (jeśli możliwe) obchodzi pokój, identyfikując elementy niebezpieczne: luźne kable, ostre kanty instrumentów.

      2. Ustalenie optymalnej odległości od kolumn, instrumentów perkusyjnych.

      3. Pomiar poziomu dźwięku za pomocą prostego miernika (smartfonowa aplikacja), utrzymanie poniżej 85 dB przy dłuższych sesjach.

  5. „Próbne strojenie emocji”

    • Cel: Przetestować oddziaływanie określonych interwencji na pacjenta w kontrolowany sposób.

    • Przebieg:

      1. Terapeuta proponuje krótki fragment improwizacji (np. 30 s) na fortepianie w wybranym rejestrze (niski vs. wysoki).

      2. Pacjent ocenia komfort po każdym fragmencie.

      3. Terapeuta modyfikuje barwę/timbre lub rejestr, aż znajdzie najbardziej przyjazne brzmienie.

Stosowanie zasady niekrzywdzenia w muzykoterapii to proces wielowymiarowy: od starannego doboru instrumentarium, poprzez monitorowanie parametrów dźwięku i emocji, aż po gotowość do szybkiej reakcji kryzysowej. Dzięki wypracowanym ćwiczeniom i procedurom pacjent i terapeuta wspólnie tworzą bezpieczną przestrzeń, w której rozwój i uzdrawianie mogą przebiegać z poszanowaniem integralności każdej osoby.


Poprzedni
Następny