Terapia bańkami próż ...

Natychmiastowe działania (pierwsze minuty)

1. Zatrzymaj czynność — przerwij procedurę tak, aby nie narażać dalszych osób ani nie rozprzestrzeniać materiału.

2. Zabezpiecz miejsce zdarzenia — odsuń osoby niezaangażowane, wyznacz strefę „brudną”. Zapobiega to dalszemu rozprzestrzenianiu materiału biologicznego.

3. Oceń rodzaj kontaktu — czy to był kontakt skórny, błon śluzowych, ukłucie, rozprysk do oczu, kontakt z ubraniem. Rodzaj ekspozycji determinuje kolejne kroki (np. płukanie oczu vs. dezynfekcja skóry).

4. Natychmiastowe działania ochronne dla osoby narażonej — zdejmij skażone elementy odzieży, opłucz miejsce kontaktu letnią wodą i mydłem lub zgodnie z lokalnymi wytycznymi dla danego rodzaju ekspozycji; przy kontakcie z oczami — płukanie większą ilością wody. Nie pocieraj.

5. Zabezpieczenie materiału — jeśli jest to rozlany materiał (krew, płyn ustrojowy), pozostaw go nieprzemieszczony do czasu przybycia osoby odpowiedzialnej za usuwanie substancji zakaźnych, o ile nie stwarza to zagrożenia. Jeżeli przesunięcie jest konieczne (np. zatamowanie krwawienia), wykonuj go w rękawicach i z dodatkowymi osłonami.

Izolacja i oznakowanie ryzyka

• Oznakuj miejsce zdarzenia tabliczką/taśmą i krótką notatką (np. „Materiały zakaźne — kontakt dnia RRRR-MM-DD godz. HH:MM”).

• Wyznacz osobę odpowiedzialną za dalsze kroki (koordynator ds. aseptyki / osoba z doświadczeniem). To upraszcza komunikację i odpowiedzialność.

Zabezpieczenie i przechowywanie prób (łańcuch dowodowy)

• Jeśli kontakt wymaga pobrania prób od pacjenta (np. w celu diagnostyki źródła zakażenia), próbki powinny być pobrane i opakowane zgodnie z wytycznymi laboratorium referencyjnego: właściwe pojemniki, etykiety (bez naruszania poufności), opis okoliczności pobrania (czas, typ ekspozycji).

• Upewnij się, że zapisano kto pobrał próbkę, kto transportował i do którego laboratorium trafiła — prowadź prosty zapis łańcucha przechowywania (chain of custody), szczególnie gdy konieczna będzie późniejsza ocena medyczna lub prawna.

Dezynfekcja i usuwanie skażonych materiałów

• Usuń skażone materiały jednorazowe zgodnie z obowiązującymi procedurami (opakowanie w worki/pojemniki na odpady zakaźne, zabezpieczenie). Nie dopuszczaj do ponownego użycia jednorazowych elementów.

• Powierzchnię skażoną oczyść używając zatwierdzonego środka dezynfekcyjnego, stosując instrukcję producenta (czas kontaktu środka z powierzchnią, stężenie). Przy dużych zanieczyszczeniach usunąć mechanicznie zanieczyszczenie (np. papierowe ręczniki) w rękawicach, następnie zdezynfekować powierzchnię.

• Narzędzia wielokrotnego użytku przeznaczone do sterylizacji opisz i skieruj do procesu zgodnego z procedurami (mycie wstępne, dezynfekcja, sterylizacja).

Komunikacja, dokumentacja i zgłoszenia

• Natychmiastowe zgłoszenie do osoby odpowiedzialnej za bezpieczeństwo w placówce (koordynator BHP/medycyny pracy).

• Sporządź krótką wpisową notatkę w dokumentacji zdarzeń: kto, kiedy, jak doszło do kontaktu, jakie działania podjęto, stan osoby narażonej. Dokumentacja powinna zawierać datę i godzinę, dane osób obecnych oraz opis zastosowanych środków.

• W razie konieczności powiadomienie instytucji zewnętrznych (np. medycyna pracy, epidemiologia, laboratorium) zgodnie z lokalnymi przepisami — procedury informacyjne muszą być zdefiniowane w polityce zakładu.

Ocena medyczna i postępowanie profilaktyczne

• Zapewnij dostęp do natychmiastowej oceny medycznej osoby narażonej (poradnia medycyny pracy, oddział ratunkowy lub inna wskazana instytucja).

• Decyzje odnośnie badań diagnostycznych lub stosowania profilaktyki poekspozycyjnej (w tym antybiotyków, immunoprofilaktyki, terapii przeciwretrowirusowej) podejmuje lekarz na podstawie rodzaju ekspozycji i stanu pacjenta/źródła. Placówka powinna mieć spis aktualnych ścieżek decyzyjnych i kontaktów przyspieszających tę decyzję.

Poufność i prawa osoby narażonej oraz pacjenta-źródła

• Zachowaj poufność informacji medycznych zgodnie z wymogami ochrony danych osobowych. Informacje dotyczące statusu zakażeń należy przekazywać tylko osobom uprawnionym.

• Jeżeli konieczne badanie źródła materiału (np. pacjent), przestrzegaj zasad uzyskania zgody lub stosownych przepisów prawnych. W uzasadnionych przypadkach obowiązki informacyjne i zgoda mogą podlegać szczególnym przepisom — znając lokalne regulacje, postępuj zgodnie z nimi.

Monitorowanie i follow-up

• Ustal harmonogram kontroli medycznych dla osoby narażonej (np. badania serologiczne, konsultacje), zgodnie z rekomendacjami medycznymi. Zaplanuj terminy i odpowiedzialne osoby, aby follow-up nie został zaniedbany.

• Dokumentuj wszystkie wyniki i decyzje, by móc odtworzyć przebieg zdarzenia podczas ewentualnej analizy.

Analiza przyczyn i wdrożenie korekt

• Po opanowaniu sytuacji przeprowadź analizę przyczyn (root cause analysis) — co spowodowało kontakt, jakie bariery zawiodły, jakie procedury należy poprawić.

• Wdrożenie zmian: aktualizacja procedur, dodatkowe szkolenia, korekta wyposażenia. Wyniki analizy powinny być omawiane z zespołem i wpisane do planu działań naprawczych.

Edukacja i wsparcie psychologiczne

• Zapewnij dostęp do wsparcia psychologicznego dla osoby narażonej, jeżeli zdarzenie miało wpływ na jej samopoczucie. Doświadczenia z kontaktami z materiałami zakaźnymi mogą być źródłem stresu i lęku.

• Wykorzystaj zdarzenie jako materiał szkoleniowy; omawiając je na sesji debriefingowej, unikaj stygmatyzacji.

Krótki przykład

Podczas zabiegu mokrej hijamy asystentka przypadkowo upuściła szczypczyki zawierające niewielką ilość krwi na podłogę. Terapeuta natychmiast przerwał procedurę, oznaczył strefę taśmą, założył dodatkowe rękawice, użył papierowych ręczników do mechanicznego usunięcia większej ilości zanieczyszczenia, po czym zastosował środek dezynfekcyjny zgodnie z instrukcją producenta. Asystentka zgłosiła ekspozycję — miejsce nacięcia jej skóry zostało przemyte, zgłoszono zdarzenie do koordynatora, zapisano przebieg w rejestrze i umówiono na konsultację w poradni medycyny pracy. Przeprowadzono analizę przyczyn: źle zabezpieczony zestaw narzędzi — wprowadzono dodatkowe tacki antypoślizgowe.

Krótkie ćwiczenie praktyczne (20–30 min) — „scenariusz: rozbitek z krwią”

Cel: przećwiczyć kompletne postępowanie od momentu kontaktu do dokumentacji i analizy.

1. Zasady: ćwiczenie w małych grupach (3–4 osoby): osoba odgrywająca terapeutę, asystenta, obserwator/koordynator.

2. Scenariusz: podczas symulowanej mokrej procedury dochodzi do upadku pojemnika z krwią pacjenta, część rozlewa się na podłogę i pobliską tacę z narzędziami. Symulowana osoba narażona ma niewielkie skaleczenie na dłoni (symbolicznie oznaczone).

3. Zadania uczestników:

   • natychmiastowe zabezpieczenie pola i osoby (1–2 min),

   • przyjęcie zasad dezynfekcji i usunięcia materiału (3–5 min),

   • decyzja o zabezpieczeniu próbek i notowaniu łańcucha przechowywania (3–5 min),

   • wypełnienie uproszczonego formularza zgłoszenia zdarzenia (5–7 min),

   • krótkie omówienie i analiza przyczyn (5–10 min).

4. Kryteria oceny: szybkość reakcji, zgodność z procedurami aseptyki, kompletność dokumentacji, komunikacja w zespole.

5. Refleksja: co należałoby poprawić w wyposażeniu, procedurach i szkoleniu, by zapobiec podobnemu zdarzeniu.

Ćwiczenie utrwala automatyczne ścieżki decyzyjne, umacnia współpracę zespołową i identyfikuje luki organizacyjne.