Muzykoterapia – prak ...

Dysocjacja między barwą, wysokością a natężeniem dźwięku wymaga od dziecka wyćwiczenia precyzyjnej kontroli nad oddechem, mięśniami krtani oraz słuchem wewnętrznym. Włączenie tego aspektu do terapii wspomaga rozwój funkcji audytywnych, zdolności selektywnej uwagi i elastyczności motorycznej aparatu głosowego oraz manualnego.

1. Ćwiczenia słuchowe „cichy–głośny”

1. Lampki natężenia

   • Przygotować zestaw lampek (symulowanych przez kartki z rysunkiem żarówki) w trzech kolorach: zielona = pianissimo (bardzo cicho), żółta = mezzo forte (średnio głośno), czerwona = fortissimo (bardzo głośno).

   • Terapeuta odtwarza krótki ton na kalimbie lub dzwonkach. Dziecko ma włączyć kartkę w odpowiednim kolorze odpowiadającym usłyszanemu natężeniu. W kolejnej rundzie to dziecko odtwarza dźwięk na prostym instrumencie (np. drewnianym klocku, szarpanym na strunie) z intensywnością wskazaną przez kartkę.

   • Wariacje: zwiększyć strefę błędu, dodając kartkę „mezzo piano” i „mezzo forte”.

2. Echo intensywności

   • Terapeuta wydaje krótki dźwięk (np. na grzechotce lub kastanietach) o losowej intensywności. Dziecko powtarza „echo”, utrzymując zbliżone natężenie, zwracając uwagę na równomierny wydech i napięcie instrumentu.

3. Szlaki głośności

   • Na podłodze rozłożyć maty w trzech strefach: cicha strefa (dziecko nasłuchuje i ślizga się po macie jak kot), średnia strefa (dziecko maszeruje), głośna strefa (dziecko tupie lub klaśnie dłońmi). Terapeuta gra na instrumentach różnych intensywności sygnał, a dziecko przemieszcza się do strefy odpowiedniej głośności.

2. Ćwiczenia oddechowo‑głosowe

1. Świeca i ogień

   • Dziecko emituje dźwięk szeptany „shhh” tworząc wydech jak przy zdmuchiwaniu świecy: bardzo cicho, równomiernie, co ćwiczy pianissimo. Następnie zwiększa intensywność do „sss–SSS–SSS” (mezzo forte → forte), starając się zachować stały przepływ powietrza.

2. Balon głosu

   • Dziecko wyobraża sobie, że jego głos to balon wypełniany powietrzem. Zaczyna od bardzo cichego „mmm” (balon mały), stopniowo „dmucha” więcej powietrza, aby balon urósł (głośny „MMM–MMM”). Ćwiczenie można urozmaicić, mierząc faktyczną średnicę balonu‑głosu (np. długość rezonansu).

3. Fale dźwiękowe

   • Dziecko śpiewa jednoosobowo prostą sylabę („la”) zaczynając od pianissimo i przez crescendo dochodząc do fortissimo, a następnie przez decrescendo z powrotem do pianissimo, całość w czasie 10 sekund. Zwraca uwagę na równomierne zwiększanie i zmniejszanie natężenia.

3. Ćwiczenia instrumentalne

1. Dotyk różnicy

   • Dziecko ma kilka instrumentów perkusyjnych: małe bębenki, ramekins, grzechotki. Z zawiązanymi oczami odgaduje natężenie dźwięku, który terapeuta wydobywa, wskazując ręką „cicho” lub „głośno”. Potem zamieniają się rolami.

2. Skala głośności

   • Wybieramy pięć pól w skali od 1 do 5, gdzie 1 = najsłabiej, 5 = najsilniej. Dziecko uderza w jeden instrument pięć razy, za każdym razem zwiększając siłę uderzenia, opisując każde natężenie słowami („prawie nic”, „trochę”, „średnio”, „głośno”, „bardzo głośno”).

3. Muzyczna linia życia

   • Na kartce narysowana linia ze wzniesieniami i spadkami. Każdy segment odpowiada różnej intensywności (niska góra = piano, wysoka góra = fortissimo). Dziecko odgrywa melodię na metalofonie, modulując siłę uderzenia zgodnie z wykreśloną topografią.

4. Gry zespołowe

1. Orkiestra miękka vs. głośna

   • Grupa dzieci dzieli się na dwa chóry: jeden śpiewa lub gra pianissimo, drugi fortissimo. Zgodnie z dyrygenturą terapeuty przełączają się rolami. Zmiana natężenia odbywa się natychmiast na sygnał i z dokładnością co najmniej do 80 % oryginału.

2. Gra „stop‑go‑grow”

   • Na hasło „go” grupa gra na instrumentach średnio głośno; na „grow” gradacyjnie zwiększa natężenie w ciągu 5 s; na „stop” cicho wygasza dźwięk do pianissimo.

5. Zadania projektowe

1. Kompozycja dynamiki

   • Dzieci w parach komponują krótki utwór (4 takty), w którym każdy takt charakteryzuje się inną intensywnością: pianissimo, mezzo piano, mezzo forte, fortissimo. Prezentują dzieło grupie, omawiając, jaki nastrój miał oddać każdy takt.

2. Dźwiękowy dziennik intensywności

   • Przez tydzień dzieci notują w dzienniku trzy codzienne sytuacje, w których usłyszały dźwięk cichy, średni i głośny (np. rozmowa, szum wiatru, syreny). Na następnej sesji omawiają różnice w odczuciu i mechanizmach produkcji takich dźwięków.

Aspekty teoretyczne

1. Percepcja głośności opiera się na analizie poziomu ciśnienia akustycznego (SPL) w ukladzie słuchowym, związana z aktywacją dwunastej kolejności neuronów w prążku rdzennym, co przekłada się na subiektywne odczucie pianissimo (20–30 dB), mezzo forte (60–70 dB) i fortissimo (> 90 dB).

2. Trening motoryczny aparatu oddechowo‑głosowego zwiększa zakres dynamiczny, wzmacnia mięśnie przepony i krtani, poprawia precyzję kontroli subglotycznej i nadgłośniowej – niezbędny do świadomej modulacji natężenia.

3. Rozwój uwagi selektywnej poprzez ćwiczenia słuchowe i instrumentalne pozwala na szybką identyfikację i reakcję na zmiany natężenia, co ma zastosowanie w codziennej regulacji poziomu pobudzenia i w terapii dzieci z zaburzeniami integracji sensorycznej.