Muzykoterapia – prak ...

Dźwięk jako narzędzie komunikacji w terapii dzieci z autyzmem

W terapii dzieci ze spektrum autyzmu dźwięk pełni rolę pomostu między wewnętrznym światem dziecka a otoczeniem – wspiera rozwój umiejętności komunikacyjnych poprzez:
- uwrażliwienie na intencję i emocję zawartą w barwie głosu i wibracji instrumentu,
- rozwijanie zdolności naśladowania sekwencji dźwiękowych jako wstęp do alternatywnych form komunikacji werbalnej,
- budowanie „języka dźwięków” pozwalającego przekazać proste komunikaty (np. prośbę, odmowę, radość).

Poniższy zestaw ćwiczeń łączy teorię neuroplastyczności z praktyką wielozmysłową, pozwalającą na stopniową integrację percepcji słuchowej, motoryki oralno‑manualnej i rozumienia znaczeń.

1. Ćwiczenie “Echo Emocji” (15 min)

Teoria: Dzieci z autyzmem często nie wychwytują intonacji emocjonalnej w mowie. Odtwarzanie i naśladowanie prostych melodii wokalnych uczy rezonansu empatycznego.
Praktyka:

1. Terapeuta wydaje z użyciem monotonnego tonu sylabę “ma” w czterech wariantach intonacyjnych: radosnym (wznosząco-opadającym), smutnym (opadającym), pytającym (wznoszącym) i spokojnym (płaskim).

2. Dziecko powtarza każdy wariant bezpośrednio po terapeucie, a następnie wskazuje obrazek ilustrujący emocję (emo‑karty).

3. Zwiększenie trudności: dodanie instrumentu (dzwoneczek, kastaniety) zsynchronizowanego z każdą sylabą – wzmacnia sprzężenie słuchowo‑ruchowe.

Powtórzyć 5 cykli, rosnąco skracając przerwy (z 5 s na 2 s), co rozwija szybkość reakcji.

2. Warsztat “Pytanie–Odpowiedź Bębnów” (20 min)

Teoria: Proste dialogi rytmiczno‑dźwiękowe ćwiczą sekwencyjne przetwarzanie informacji i reakcję na zaproszenie do komunikacji.
Praktyka:

1. Terapeuta wykonuje serię krótkich uderzeń na bębenku (np. 3 uderzenia w tempie 60 BPM).

2. Po pauzie dziecko odpowiada tym samym wzorem (echo), a potem – odmieniając sekwencję (np. 2 uderzenia + pauza + 1 uderzenie).

3. Zadanie rozwinięte: terapeuta modyfikuje wzór (dodaje pauzę, zmienia tempo), dziecko adaptuje odpowiedź.

Uwaga: zmienne tempo (50–80 BPM) oraz kształt sekwencji (różne długości) wzmacnia elastyczność poznawczą.

3. “Instrumentalne Kartki Komunikacyjne” (25 min)

Teoria: Łączenie symboli graficznych z dźwiękami buduje alternatywny słownik komunikacyjny, wspierając przejście od mowy obrazkowej do werbalnej.
Praktyka:

1. Przygotować 5 kart z prostymi symbolem (ptak, samochód, piłka, jedzenie, wyjście).

2. Dla każdej kartki ustalamy jeden instrument (grzechotka, dzwonki, bębenek, kulki perkusyjne, deszczownica).

3. Terapeuta prezentuje kartkę „ptak” i wykonuje dźwięk grzechotki, dziecko naśladuje, a następnie wskazuje tę samą kartkę.

4. Po utrwaleniu sekwencji symbol→instrument wprowadza się pytania: terapeuta wykonuje dźwięk, dziecko wskazuje właściwą kartkę.

Stopniowo rozbudowujemy liczbę kart do 8–10, rotując instrumenty i symbole co sesję.

4. “Dialog Absolutnej Ciszy” (10 min)

Teoria: Cisza jest równie kluczowym elementem komunikacji; umiejętność słuchania własnego oddechu i zewnętrznych odgłosów wzmacnia uważność słuchową.
Praktyka:

1. Dziecko i terapeuta siadają naprzeciwko siebie w wyciszonym pokoju.

2. Ustala się kod gestu („ręka do serca” = prośba o powtórzenie, „dłoń w górę” = koniec odpowiedzi).

3. Terapeuta wykonuje pojedynczy delikatny dźwięk np. stłumione uderzenie pałeczką w materiał (40 dB).

4. Po każdej emisji dźwięku dziecko czeka pauzę (4–5 s) i reaguje kodem – prosząc o powtórzenie lub kończąc odpowiedź.

Czas pauzy można skracać z 5 s do 2 s, zwiększając presję uwagi.

5. Ćwiczenie “Muzyczny Kod Braille’a” (30 min)

Teoria: Przypisanie elementów rytmicznych i tonalnych do liter rozwija fonologiczną świadomość i alternatywę komunikacji pisemnej.
Praktyka:

1. Tworzymy prosty alfabet dźwięków: każda litera A–G odpowiada jednej nucie (C–E–G–A–B–D–F) granej na xylophon.

2. Terapeuta wysyła dziecku „wiadomość” (np. „MAMA” = sekwencja nut), dziecko odszyfrowuje i układa papierowe litery.

3. Następnie dziecko „pisze” swoje imię dźwiękami, terapeuta odszyfrowuje.

Warianty: wprowadzanie pauz jako spacji, zmiana tempa jako interpunkcji.

Monitoring i Ewaluacja

• Skala komunikacji (0–3): 0 – brak reakcji, 1 – reakcja ruchowa, 2 – naśladowanie, 3 – niezależna odpowiedź.

• Czas reakcji: pomiar latencji od dźwięku do gestu/sygnału przez dziecko.

• Obserwacje jakościowe: rozwój spontanicznej inicjatywy dźwiękowej, wzrost repertuaru dźwięków komunikacyjnych.

Powyższa progresja – od elementarnego powtarzania intonacji, przez dialog rytmiczny, aż po kodowanie słów – dostarcza szerokiego warsztatu terapeutycznego, wykorzystującego dźwięk jako pełnoprawne narzędzie komunikacji u dzieci ze spektrum autyzmu, wspierając zarówno rozwój rozumienia, jak i ekspresji.