Wzorce Funkcjonalne ...

W każdych ruchach kończyn dolnych, od zwykłego stania po biegi i skoki, staw skokowy (górny staw skokowo-goleniowy oraz stawy stępu) pełni rolę kluczowego elementu przenoszącego siły z podłoża na resztę ciała. Urazy – skręcenia, naderwania więzadeł, przeciążenia ścięgien – zakłócają mechanikę stawu, co może prowadzić do przewlekłej niestabilności, zaburzeń propriocepcji i wtórnych schorzeń stawu kolanowego czy biodrowego. Celem kompleksowej rehabilitacji jest:

1. Przywrócenie pełnego zakresu ruchu (ROM)

2. Odbudowa siły dynamicznej i stabilności w funkcji statycznej i dynamicznej

3. Przywrócenie prawidłowego odczucia proprioceptywnego

A. Biomechanika i przyczyny niestabilności

• Budowa stawu górnego skokowo-goleniowego: powierzchnie stawowe kości: piszczel, strzałka, kość skokowa. Stabilizują je więzadła boczne (więzadło trójgraniaste, poboczne strzałkowe) i układ mięśniowo-ścięgnisty (m. piszczelowy przedni/tylny, strzałkowe).

• Niestabilność pourazowa: po skręceniu dochodzi do uszkodzenia więzadeł bocznych; brak pełnej regeneracji przewleka obciążenia struktur pomocniczych, powodując chroniczną niestabilność.

B. Etapy rehabilitacji

1. Faza wczesna (0–2 tygodnie) – mobilizacja bierna i ochrona

• Ćwiczenia bierne i pasywne: terapeuta wykonuje delikatne ruchy zgięcia i wyprostu w stawie skokowym (dorsiflexion/plantarflexion) w granicach bezbólowych, 3×10 powtórzeń.

• Mobilizacja stawu stępu: delikatne techniki ślizgowe talusa – przywrócenie translacji kości skokowej względem kości goleniowej.

2. Faza środkowa (2–6 tygodni) – mobilizacja czynna i wczesna stabilizacja

• Mobilizacja czynna w oporze własnego ciała:

  • Unoszenie pięty: stojąc na obu stopach, przesuwanie ciężaru ciała na przednią część stóp, 3×15.

  • Zgięcie grzbietowe przeciw oporowi: taśma oporowa wokół śródstopia, przyciąganie stopy ku górze, 3×12.

• Ćwiczenia na niestabilnej powierzchni:

  • Stanie na poduszce sensomotorycznej (10–30 s, 3 serie) – trening propriocepcji.

  • Wykroki z podporą na bosu – zgięcie kolana i stawu skokowego, 3×8 na nogę.

3. Faza późna (6–12 tygodni) – zaawansowana stabilizacja dynamiczna

• Ćwiczenia plyometryczne o niskiej intensywności:

  • Skoki na jednej nodze z lądowaniem w półprzysiadzie (6–8 powtórzeń).

  • Wielokierunkowe przeskoki – boczne, przód-tył, z kontrolą lądowania.

• Trening siły ekscentrycznej:

  • Obniżanie pięt ze stopnia (eccentric heel drop) – 3×12.

4. Faza sportowa (>12 tygodni) – odtwarzanie wzorców ruchowych

• Zaawansowane sekwencje ruchowe:

  • Agility ladder – szybkie zbiegi stopy, zmiany kierunku.

  • Sprinty z przyspieszeniem i hamowaniem – kontrola stawu podczas dynamicznego zatrzymania.

C. Kluczowe aspekty teoretyczne

1. Propriocepcja: receptory w więzadłach i ścięgnach przekazują informacje o ułożeniu stawu; po urazie ich liczba i czułość spadają. Ćwiczenia na niestabilnym podłożu stymulują odbudowę tych połączeń.

2. Wzorzec koordynacji mięśniowej: prawidłowa sekwencja aktywacji mm. piszczelowych i strzałkowych jest niezbędna dla stabilności przez cały zakres ruchu.

3. Faza remodellingu tkanek łącznie z więzadłami trwa ponad pół roku – pełne funkcjonalne przywrócenie stabilności wymaga stopniowej progresji i ciągłego monitorowania.

D. Kryteria gotowości do powrotu

• Pełny, symetryczny ROM (dorsiflexion ≥ 15°, plantarflexion ≥ 45°)

• Siła izometryczna i izokinetyczna ≥ 90% strony zdrowej

• Kontrola dynamiczna bez bólu podczas ćwiczeń plyometrycznych

• Stabilność bierna – brak przemieszczeń w teście szufladkowym

Dzięki przestrzeganiu powyższych wytycznych, łączących wiedzę anatomiczną, biomechaniczną oraz liczne praktyczne ćwiczenia progresywne, od biernej mobilizacji po zaawansowane plyometrie, staw skokowy odzyskuje pełną funkcję, a ryzyko nawrotu urazu jest minimalizowane.