Kryteria rozpoznawcze — co obserwujemy i pytamy

Przy diagnostyce TCM celem jest zintegrowanie czterech obszarów: wywiadu objawowego, obrazu języka, pulsu oraz badania palpacyjnego (np. brzucha, obszarów bolesnych). Poniżej zebrane są kluczowe cechy, które pozwalają rozróżnić podstawowe wzorce: zimno, gorąco, stagnacja (Qi/Blood), oraz niedobór (Qi, Yang, Yin, Xue).

1) Wzorzec „zimno” (Cold)

• Objawy subiektywne: uczucie zimna (zwłaszcza kończyn, tułowia), nietolerancja zimna, poprawa przy cieple, ból o charakterze tępnym/łagodniejszym, który poprawia się przy cieple.

• Układ pokarmowy: słabe trawienie, luźne stolce (w przypadku osłabienia Śledziony/Yang), brak pragnienia gorących napojów.

• Język: blady lub blade obrzeża, cienki, często wilgotny, nalot biały i śliski (slippery-white coating).

• Puls: wolny, głęboki, opóźniony, „powolny/zwisający” (slow, deep, tense przy lokalnym zimnie).

• Czynniki wywołujące: ekspozycja na zimno, wilgotne i chłodne środowisko, dieta chłodna (surowe, zimne potrawy).

2) Wzorzec „gorąco” (Heat)

• Objawy subiektywne: pragnienie, czerwienie twarzy, uczucie gorąca, nocne poty, zapalenia jamy ustnej, suchość.

• Układ pokarmowy: zgaga, kwaśne odbijania, zaparcia z twardymi stolcami (jeśli gorąco w jelitach).

• Język: czerwony (cały lub częściowo), nalot żółty, suchy; czerwone „wyspy” przy lingua geographica sugerują element gorąca.

• Puls: szybki, pełny, powierzchowny (rapid, wiry/forceful depending on pattern).

• Czynniki wywołujące: dieta rozgrzewająca (ostre, alkohol), infekcja, emocjonalny stres prowadzący do przekształcenia stagnacji w gorąco.

3) Stagnacja Qi / Blood (zastoje energii lub krwi)

• Objawy subiektywne: ból o charakterze kolki, ucisku, „gniotący” lub promieniujący; nieregularne symptomy, pogarszanie się przy stresie (Qi stagnation), lub stały ostry ból, sinica, guzy (blood stasis).

• Układ trawienny: uczucie pełności, wzdęcia, zmienne stolce.

• Język: fioletowy lub z fioletowymi plamami (przy blood stasis), nierówny kontur; nalot może być normalny lub cienki.

• Puls: tępy, „wąski, nieregularny, wiry” (wiry przy stagnacji Qi; choppy przy blood stasis).

• Czynniki wywołujące: przewlekły stres emocjonalny, urazy, przebyte stany zapalne prowadzące do zastoju.

4) Niedobór (Qi, Yang, Yin, Xue)

• Objawy subiektywne:

  • Qi deficiency: zmęczenie, duszność przy wysiłku, spocenie się przy wysiłku.

  • Yang deficiency: zimno, obrzęki, bladość, brak energii; często związane ze słabym trawieniem.

  • Yin deficiency: nocne poty, suchość, uczucie gorąca w nocy, czerwony język z małym nalotem.

  • Blood deficiency (Xue): bladość, zawroty, drżenia, suchy język, cienki puls.

• Język: blady i cienki (blood/Qi deficiency), suchy (Yin deficiency), blady i rozmiękły z wilgotnością (Yang deficiency).

• Puls: słaby, powierzchowny i pusty (deficient), szybki i cienki przy Yin deficiency.

• Czynniki wywołujące: długotrwałe choroby, uboga dieta, duży wysiłek fizyczny/psychiczny, krwawienia.

Korelacja wzorca z obrazy języka i pulsu — przykład diagnostyczny

• Lingua geographica z czerwonymi wyspami na tle jasnego nalotu → wskazuje na element gorąca lokalnie, ale gdy nalot jest biały i język ma obrzęk (plamy powiększające się i kurczące) → typowe dla wilgoci + osłabionej Śledziony.

• Puls wolny, głęboki + język blady z białym nalotem → dominuje zimno (np. spleen yang deficiency).

• Puls wiry + język z fioletowymi punktami → podejrzewamy stagnację Qi/blood.

Zasady terapeutyczne doboru postępowania i punktów

Po rozpoznaniu wzorca formułujemy zasadę terapeutyczną (治則) — co trzeba zrobić (tonizować, rozpraszać, usuwać wilgoć, chłodzić). Następnie wybieramy punkty zgodne z tą zasadą.

Zimno

• Zasada: ogrzewać i tonizować Yang; przywrócić transport Śledziony.

• Typowe punkty: ST36, CV6, CV12, SP3 (wzmocnienie), BL20 (punkt tylny Śledziony).

• Zabiegi dodatkowe: moxa (ostrożnie, jeśli brak oznak gorąca), dłuższe i delikatne bańkowanie rozgrzewające (np. krótkie przesuwne), unikanie wilgotnych chłodnych procedur.

Gorąco (w tym damp-heat)

• Zasada: oczyszczać gorąco, usuwać wilgoć, chłodzić; nie stosować mocy cieplnych.

• Typowe punkty: LI11, ST44, SP9 (usuwa wilgoć), CV12 (regulacja Żołądka). Dla silnego gorąca: LI4 + LI11.

• Cupping: unikać silnego, długiego ssania w miejscu z zapaleniem; preferować krótkie, powierzchowne aplikacje lub punktowe lekkie bańkowanie.

Stagnacja Qi / Blood

• Zasada: poruszyć Qi i Blood, rozbić zastoje, rozproszyć zrosty i adhezje.

• Typowe punkty: LV3, GB34, PC6, ST25 (dla jamy brzusznej), SP10 i BL17 (przy blood stasis).

• Cupping: dynamiczne bańkowanie („sliding”) wzdłuż przebiegu meridianów, krótsze, ale silniejsze aplikacje w obszarze bólu (uwaga na uszkodzenia skóry).

Niedobór (Qi/Yang/Yin/Xue)

• Zasada: tonizować odpowiednią substancję (Qi, Yang, Yin, krew); unikać nadmiernej rozpraszającej terapii.

• Typowe punkty: ST36, SP6, CV4, BL20, KI3 (w zależności od konkretnego niedoboru).

• Cupping: delikatne, krótsze sesje, więcej nacisku na tonizację (np. lekkie przesuwne lub statyczne ok. 3–5 minut), moxa przy Yang deficiency (jeśli dozwolone).

Mieszane i transformujące wzorce — jak myśleć diagnostycznie

W praktyce pacjent rzadko ma „czysty” wzorzec. Najczęstsze kombinacje to: słaba Śledziona + wilgoć, damp-heat, stagnacja Qi przekształcająca się w gorąco, niedobór z towarzyszącą stagnacją. Stopień dominacji jednego z elementów (np. gorąco kontra niedobór) decyduje o pierwszej interwencji: jeżeli gorąco jest silne, najpierw oczyszczamy gorąco, potem tonizujemy; jeśli niedobór jest dominujący, najpierw tonizujemy, a dopiero potem usuwamy stagnację.

Wybór techniki bańkowania w zależności od wzorca

• Zimno / Yang deficiency: preferować ciepłe, rozluźniające techniki — krótsze, lecz bardziej rozgrzewające suwaki; moxa możliwa w połączeniu (jeśli brak gorąca).

• Gorąco / damp-heat: unikać mocy cieplnej; krótkie, delikatne bańki, najlepiej małe silne „pulsacyjne” aplikacje lub unikając bańkowania bezpośrednio na bardzo zaczerwienionej skórze.

• Stagnacja Qi/Blood: dynamiczne bańkowanie przesuwne wzdłuż bolesnego pasma lub serii krótkich silniejszych aplikacji punktowych; monitorować pobranie krwi skóry (siniaki są częste).

• Niedobór: delikatne, krótkie aplikacje, unikać nadmiernego „wyciągania” (silnego ssania), preferować masaż bańką (gliding) jako tonizujący.

Przykład kliniczny + szczegółowy plan terapeutyczny

Pacjentka, 38 lat — język geograficzny: czerwone „wyspy” na brzegu języka, nalot lekko żółty, uczucie pieczenia w jamie ustnej, częste odbijania, słabe trawienie po tłustych potrawach, lekka gorączka po wysiłku. Puls: szybki, powierzchowny; palpacyjnie epigastrium niebolesne, brak obrzęków.

Analiza TCM: dominujący wzorzec — damp-heat w Żołądku i Śledzionie (wilgoć + gorąco powodują obraz czerwonych wysp języka).

Zasada terapeutyczna: oczyszczać wilgoć i gorąco, jednocześnie łagodzić lokalny dyskomfort jamy ustnej; unikać rozgrzewania.

Plan terapeutyczny (kursowy/profesjonalny):

1. Akupunktura (wykonuje osoba uprawniona):

   • ST44 (redukcja gorąca w Żołądku) — technika rozpraszająca.

   • SP9 (usunąć wilgoć) — technika redukcyjna lub równoważąca.

   • CV12 (regulacja żołądka) — delikatna stymulacja.

   • LI11 + LI4 jako punkty pomocnicze przy silnym gorącu.

   • Sesje: 1–2 razy tygodniowo przez 4–6 sesji, ocena po 3 sesjach.

2. Bańki (sucha):

   • Krótkie, lekkie aplikacje (2–4 minuty) wzdłuż linii żołądkowej (ST) i punktowo przy BL20/21 na plecach; unikać długotrwałego silnego ssania.

   • Masaż bańką przesuwany na brzuchu w kierunku od jamy brzusznej do pachwin w celu poprawy drenażu wilgoci.

3. Dieta i styl życia:

   • Unikać nabiału, słodyczy, alkoholu, bardzo ostrych i tłustych potraw. Ciepłe napary (imbir w bardzo małej ilości może być kontrowersyjne przy gorącu; lepiej lekkie napary z kopru włoskiego, mięty w umiarkowaniu).

   • Regularność posiłków, unikać przejadania się.

4. Samopomoc (akupresura):

   • SP3, ST36 — codziennie po 10–15 minut (opis ćwiczenia poniżej).

5. Kontrola i kryteria skierowania:

   • Jeżeli pojawi się wysoka gorączka, utrata masy ciała, krwawienie z jamy ustnej lub nasilone objawy ogólne → skierować do lekarza.

Oczekiwane efekty: zmniejszenie pieczenia, redukcja czerwonych wysp na języku po 2–4 tygodniach systematycznej terapii; poprawa trawienia.

Ćwiczenie praktyczne dla kursantów — rozpoznawanie wzorców (60–90 min)

Cel: wytrenowanie umiejętności rozpoznawania wzorców (zimno, gorąco, stagnacja, niedobór) w praktyce.

Część A — przygotowanie (10 min)

• Ułóż stanowisko: dobre oświetlenie, lusterko, notatnik, skala obserwacji.

• Przypomnij sobie schemat: co oceniamy na języku (kolor, nalot, kształt, wilgotność) i pulsu (szybkość, głębokość, siła, jakość).

Część B — praktyka obserwacji języka (20 min)

1. Uczestnicy pracują parami. Każdy partner pokazuje język w trzech ujęciach: spoczynek, wysunięty delikatnie, po wypiciu zimnej/cieplej wody (jeśli bezpieczne).

2. Zadanie: opisać kolor, kształt, nalot, wilgotność, obecność „wysp”. Zapisać hipotezę wzorca (zimno/gorąco/damp/stagnacja/niedobór).

3. Instruktor omawia 3–4 przykłady i koryguje opisy.

Część C — praktyka pulsu (20–30 min)

1. W parach: jedno bierze puls drugiego na tętnicy promieniowej; ćwiczyć trzy palce, określić głębokość, tempo i charakter (szybki/wolny, wiry/choppy/weak).

2. Każdy zapisuje obserwacje i porównuje z hipotezą z języka.

3. Dyskusja grupowa: korelacja pulsu z obrazem języka i wywiadem (3–4 przypadki).

Część D — synteza i plan terapeutyczny (20–30 min)

1. Na podstawie zebranych danych (język + puls + krótki wywiad) sformułować wzorzec dominujący i zaproponować:

   • zasadę terapeutyczną,

   • 4–6 punktów akupunkturowych/akupresurowych,

   • wybór techniki bańkowania (rodzaj, miejsce, czas trwania, intensywność),

   • rekomendacje dietetyczne i kryteria kontroli.

2. Każda para prezentuje 1 przypadek. Instruktor ocenia i komentuje.

Lista kontrolna do dokumentacji (przy każdym pacjencie)

• Obraz języka: kolor, nalot, kształt, wilgotność, obecność plam/wysp.

• Puls: tempo, głębokość, jakość (wir/szczupły/pusty/choppy).

• Główne objawy (trawienie, temperatura ciała, ból, emocje).

• Hipoteza TCM (wzorzec dominujący i wtórne).

• Zasada terapeutyczna.

• Punkty i techniki (igłowanie/akupresura/bańki/moxa).

• Plan sesji i częstość, kryteria oceny efektu.

Uwagi końcowe dotyczące bezpieczeństwa i komunikacji z pacjentem

• Zawsze poinformuj pacjenta o tym, że opisany model jest modelem TCM — integruj z oglądem medycznym i skieruj do lekarza w razie niepokojących objawów ogólnoustrojowych.

• Ustal priorytety: w obecności silnego gorąca/objawów zakażenia — najpierw wykluczyć i leczyć przyczynę medyczną.

• Dokumentuj zmiany obrazu języka i pulsu (zdjęcia z datą, notatki), aby móc obiektywnie śledzić efekty.