1.3. Obowiązki prawne i ramy regulacyjne (Polska i UE) — ubezpieczenia, zgody pacjenta, kiedy odsyłać do lekarza: Zakres kompetencji zawodowych, tytuły i uprawnienia (kto może wykonywać co)

3. Zakres kompetencji zawodowych, tytuły i uprawnienia (kto może wykonywać co)

Wprowadzenie — dlaczego ten rozdział jest kluczowy

Rozdział 1.3.3 kursu poświęcony jest jasnemu i precyzyjnemu określeniu zakresu kompetencji, tytułów zawodowych oraz wymaganych uprawnień dla osób wykonujących poszczególne procedury związane z terapią bańkami próżniowymi (suche i mokre/hijama) i masażem bańkami. Celem jest dostarczenie kursantom praktycznego narzędzia do bezpiecznego planowania działalności klinicznej, komunikacji z pacjentem i współpracownikami oraz do przygotowania wewnętrznych procedur i regulaminów. Rzetelne wyznaczenie granic kompetencji minimalizuje ryzyko prawne i kliniczne oraz usprawnia współpracę interdyscyplinarną.

Uwaga: treść tego rozdziału ma charakter edukacyjny i organizacyjny. Szczegółowe uprawnienia i wymagania formalne zależą od obowiązujących przepisów prawa, regulaminów jednostek organizacyjnych (np. podmiotu leczniczego) oraz od lokalnych aktów normatywnych — kurs uczula kursantów na konieczność weryfikacji i stosowania obowiązujących regulacji.

Cele rozdziału

Po ukończeniu tego rozdziału uczestnik powinien:

rozumieć różnicę pomiędzy kompetencją kliniczną (umiejętnością) a uprawnieniem prawnym (licencją/poświadczeniem),
umieć sporządzić przejrzystą tabelę zakresów czynności (kto może wykonywać jakie procedury w ramach danej praktyki),
znać zasady tworzenia wewnętrznych regulaminów i klauzul informacyjno-zgodowych dla pacjenta dotyczących uprawnień personelu,
potrafić rozpoznać sytuacje wymagające obecności lub nadzoru personelu medycznego (np. mokra hijama, procedury inwazyjne),
przygotować rekomendacje dotyczące polityki zatrudnienia, delegowania obowiązków i nadzoru klinicznego.

Kluczowe pojęcia i rozróżnienia

Kompetencja zawodowa — zestaw wiedzy, umiejętności i postaw, które umożliwiają bezpieczne i skuteczne wykonanie konkretnej procedury.
Uprawnienie prawne — formalne zezwolenie wynikające z ustaw, rozporządzeń, decyzji organów nadzorczych (np. prawo wykonywania zawodu, wpis do rejestru), a także z regulaminów podmiotu leczniczego.
Tytuł zawodowy — nazwa zawodu (np. lekarz, pielęgniarka, fizjoterapeuta, masażysta, terapeuta manualny) często powiązana z ustawowym zakresem kompetencji.
Nadzór kliniczny / współpraca — model, w którym dyrektywy wykonawcze (np. wykonywanie zabiegów inwazyjnych, mokrej hijamy) realizowane są przez osoby z odpowiednimi uprawnieniami lub pod ich bezpośrednim nadzorem.

Struktura i treść rozdziału (szczegółowo)

A. Mapowanie procedur do kategorii uprawnień

Praktyczne narzędzie: szczegółowa tabela procedur (przykładowe pola tabeli):

nazwa procedury (np. suche bańkowanie statyczne, gliding cupping, mokra hijama z nacięciem),
charakter procedury (nieinwazyjna / minimalnie inwazyjna / inwazyjna),
minimalne kompetencje wymagane (np. szkolenie kursowe A, szkolenie podyplomowe B),
wymagane uprawnienia prawne (np. prawo wykonywania zawodu medycznego, nadzór lekarza),
rekomendacja dotycząca nadzoru (brak / nadzór zdalny / nadzór bezpośredni),
dokumentacja i zgoda pacjenta (formularze, elementy obowiązkowe),
warunki wykonywania (np. prawo podmiotu leczniczego, aseptyka, sprzęt jednorazowy).

Przykładowe wpisy (orientacyjne, do adaptacji zgodnie z lokalnym prawem):

Suche bańkowanie statyczne na skórę nieuszkodzoną — procedura nieinwazyjna; może być wykonywana przez certyfikowanego terapeuty bańkami po ukończeniu kursu i pod warunkiem zgody pacjenta; wymagana dokumentacja zabiegu.
Masaż bańkami (gliding) — nieinwazyjny; wykonywany przez terapeutów manualnych i fizjoterapeutów; szkolenie praktyczne wymagane.
Mokra hijama z nacięciem skóry — procedura inwazyjna; może być wykonywana wyłącznie przez personel z uprawnieniami medycznymi (lub po spełnieniu warunków określonych przez lokalne przepisy i regulamin podmiotu) i/lub pod bezpośrednim nadzorem osoby medycznej; restrykcyjne wymogi aseptyki, zarządzania materiałem biologicznym i dokumentacji.

B. Kryteria kwalifikacji wykonawcy

Szczegółowe kryteria, które dokument powinien zawierać:

wykształcenie (np. licencjat/ magisterium z fizjoterapii, dyplom pielęgniarki, ukończony kurs medyczny),
certyfikaty ukończenia szkolenia w zakresie bańkowania (z rozpisaniem programu i liczby godzin praktycznych),
udokumentowane praktyki kliniczne / nadzorowane sesje (liczba godzin, przypadków),
ubezpieczenie zawodowe i zakres polisy (OC),
deklaracje o przestrzeganiu procedur aseptycznych i zasad RODO,
uprawnienia dodatkowe (np. kursy BLS/ALS, kurs postępowania z krwotokiem).

C. Modele uprawnień i nadzoru

Autonomiczny model — terapeuta posiada pełne kompetencje i wymagane uprawnienia do samodzielnego wykonywania określonych, nieinwazyjnych procedur (np. suche bańkowanie statyczne) w zakresie zapisanym w regulaminie podmiotu. Wymaga to dokumentacji kwalifikacji i OC.
Model współdziałania (delegacja) — niektóre procedury mogą być delegowane osobie bez tytułu medycznego, jeżeli istnieje jasny protokół, przeszkolenie i bezpośredni nadzór medyczny (np. mokra hijama demonstracyjna pod nadzorem lekarza).
Model restrykcyjny (procedury inwazyjne) — procedury inwazyjne (nacięcia skóry, manipulacja z krwawieniem) wykonywane są wyłącznie przez osoby z ustawowymi uprawnieniami medycznymi; kurs jedynie uzupełnia umiejętności, nie zastępuje prawa do wykonywania zawodu.

D. Procedury wdrożeniowe w placówce / regulamin podmiotu

jak wpisywać zakres uprawnień do regulaminu podmiotu (wzór klauzul),
procedury rekrutacji i weryfikacji kwalifikacji (listy kontrolne),
polityka podpisywania umów z osobami prowadzącymi praktykę (odpowiedzialność prawna, warunki ubezpieczenia),
zapis o dwóch stopniach kontroli: weryfikacja dokumentów przed przyjęciem oraz cykliczne audyty kompetencji.

E. Komunikacja z pacjentem i informacja o uprawnieniach

wzorzec komunikatu informującego pacjenta o tym, kto wykona zabieg (tytuł, kwalifikacje, zakres uprawnień),
przykładowe zapisy w formularzu zgody: oświadczenie, że pacjent został poinformowany o kwalifikacjach osoby wykonującej zabieg i o ewentualnym nadzorze medycznym,
klauzule o prawie pacjenta do dostępu do dokumentacji i wyjaśnień dotyczących kwalifikacji personelu.

Rekomendowane materiały dydaktyczne i aktywności praktyczne

Warsztaty i ćwiczenia praktyczne — symulacje, role-play, przypadki, w których kursanci podejmują decyzję, kto i w jakich warunkach powinien wykonać daną procedurę.
Studium przypadków prawnych — omówienie przykładów naruszeń zakresu uprawnień i konsekwencji (bez podawania porad prawnych).
Checklisty weryfikacyjne — do włączenia w dokumentację administracyjną placówki.
Szablony regulaminów i formularzy zgody — przykładowe, konfigurowalne dokumenty.
Panel ekspertów — zaproszenie prawnika specjalizującego się w prawie medycznym oraz przedstawiciela podmiotu leczniczego (dyrektora medycznego) do omówienia lokalnych praktyk.

Metody oceniania kompetencji w tym zakresie (co musi udowodnić kursant)

egzamin teoretyczny obejmujący wiedzę o prawie i uprawnieniach (test i pytania opisowe),
ocena praktyczna z elementami podejmowania decyzji (OSCE): scenariusze wymagające ustalenia, kto może wykonać dany zabieg,
przedstawienie portfolio (kopie certyfikatów, dokumentacja praktyk, potwierdzenia nadzoru),
ocena przygotowanych przez kursanta procedur wewnętrznych (regulamin, formularze, tabela kompetencji).

Ryzyka i środki zaradcze

Ryzyka:

wykonywanie procedury poza legalnym zakresem uprawnień,
niejasne komunikaty dla pacjenta powodujące błędne oczekiwania,
brak ubezpieczenia lub niewłaściwy jego zakres,
konflikt między regulaminem podmiotu a praktyką kursanta.

Środki zaradcze:

obowiązkowa weryfikacja dokumentów i ubezpieczeń przed przyjęciem na praktykę,
jasne protokoły delegowania i nadzoru,
okresowe audyty kompetencyjne i szkolenia przypominające,
obowiązek umieszczania w dokumentacji pacjenta informacji o uprawnieniach osoby wykonującej zabieg.

Zalecenia dla organizatora kursu — co wprowadzić do sylabusa

moduł teoretyczny o prawie i regulacjach (minimum 4–6 godzin wykładowych),
praktyczne warsztaty z tworzenia tabel zakresu kompetencji i wzorów regulaminu (2–4 godz.),
egzamin praktyczny (OSCE) z elementami decyzyjnymi dotyczącymi uprawnień,
katalog szablonów dokumentów do przekazania absolwentom (formularze zgody, check-listy, wzór zapisu w karcie zabiegu),
lista literatury i odnośników do aktów prawnych oraz kontaktów do prawników medycznych i lokalnych organów nadzoru.

Przykładowe zestawienie – orientacyjna mapa kompetencji (do zaadaptowania)

Lekarz: wykonywanie zabiegów inwazyjnych, mokra hijama z nacięciem, decyduje o leczeniu towarzyszącym, nadzór medyczny.
Pielęgniarka / Położna (w zależności od ustawowych uprawnień): wykonywanie czynności inwazyjnych w procedurze medycznej, przygotowanie i opieka po zabiegu.
Fizjoterapeuta: samodzielne prowadzenie suchych zabiegów bańkami, masażu bańkami, integracja z terapią funkcjonalną.
Terapeuta manualny / masażysta: prowadzenie nieinwazyjnych zabiegów suchego bańkowania po ukończeniu certyfikowanego szkolenia i w zgodzie z regulaminem podmiotu.
Tradycyjny praktyk (np. wykonujący hijamę w tradycji): może wykonywać określone praktyki wyłącznie w zakresie dopuszczonym przez prawo i regulamin placówki; mokra hijama wymaga szczególnej weryfikacji legalności.

Podkreślenie: powyższa mapa ma charakter edukacyjny i orientacyjny; zawsze należy sprawdzać lokalne przepisy i regulaminy.

Końcowe uwagi oraz dobre praktyki

Przejrzystość: kluczowe jest jawne informowanie pacjenta o kwalifikacjach osoby wykonującej zabieg i o ewentualnym modelu nadzoru.
Aktualizacja: zasady i regulaminy muszą być okresowo weryfikowane pod kątem zmian prawnych i orzecznictwa.
Odpowiedzialność i ubezpieczenie: osoba wykonująca zabiegi powinna posiadać odpowiednie ubezpieczenie OC oraz dokumentalne potwierdzenie kompetencji.
Szacunek dla tradycji i prawa: integracja tradycyjnych technik (np. al-hijama) z praktyką współczesną wymaga równoległego respektowania prawa i standardów medycznych.
Współpraca interdyscyplinarna: stworzenie przejrzystych kanałów eskalacji i kierowania pacjentów do lekarzy jest niezbędne dla bezpieczeństwa i jakości opieki.