1.2. Kodeks etyczny i deontologia terapeuty bańkami: Świadoma zgoda pacjenta — informowanie o ryzyku, korzyściach i alternatywach

3. Świadoma zgoda pacjenta — informowanie o ryzyku, korzyściach i alternatywach

A. Znaczenie świadomej zgody — ramy etyczne i prawne

Definicja i cel
Świadoma zgoda to dobrowolne, poinformowane i jednoznaczne wyrażenie woli pacjenta na proponowaną interwencję po otrzymaniu informacji o jej celu, przewidywanych korzyściach, możliwych ryzykach, alternatywach (w tym braku interwencji) oraz sposobie postępowania w razie powikłań. Ma na celu ochronę autonomii pacjenta i umożliwienie mu aktywnego udziału w podejmowaniu decyzji dotyczących własnego zdrowia.
Podstawa prawna i etyczna
Prawo i etyka zawodowa wymagają uzyskania świadomej zgody przed wykonaniem zabiegów. W przypadku danych medycznych i zgód proces koreluje z obowiązkami wynikającymi z RODO (informowanie o przetwarzaniu danych). Wszelkie działania inwazyjne (np. techniki mokre/hijama dopuszczone lokalnie) dodatkowo podlegają odrębnym przepisom zawodowym i medycznym — konieczne jest zapewnienie, że osoba wykonująca zabieg posiada wymagane uprawnienia.

B. Elementy niezbędne informacji przekazywanej pacjentowi

Przed uzyskaniem zgody terapeuta powinien jasno i zrozumiale przekazać pacjentowi następujące informacje:

Cel zabiegu — jakie są oczekiwane efekty terapeutyczne i dlaczego proponowana metoda jest rekomendowana w danym przypadku.
Charakter zabiegu — krótki opis procedury: co pacjent odczuje, ile czasu potrwa sesja, jakie etapy obejmuje (bez szczegółów technicznych, które mogłyby zostać źle zrozumiane).
Przewidywane korzyści — realistyczne korzyści krótko- i długoterminowe; jakie symptomy mogą się poprawić oraz jakie ograniczenia terapii należy uwzględnić.
Możliwe ryzyka i powikłania — wymienienie najczęstszych i najbardziej istotnych rzadkich, ale poważnych powikłań (np. zasinienia, ból, zakażenie przy procedurach mokrych, omdlenie, reakcja alergiczna, bliznowacenie), omówione w sposób zrozumiały, bez bagatelizowania.
Alternatywy — dostępne alternatywne metody leczenia (farmakologiczne, rehabilitacyjne, chirurgiczne, obserwacja), wraz z krótkim opisem ich korzyści i ryzyk, lub wskazaniem, że alternatywą jest brak interwencji.
Przewidywany przebieg po zabiegu — opis spodziewanych objawów bezpośrednio po zabiegu (np. zasinienia, bolesność), zaleceń pozabiegowych, konieczności kontroli i możliwej konieczności dalszych wizyt.
Możliwość rezygnacji / wycofania zgody — pacjent powinien wiedzieć, że może odmówić lub wycofać zgodę w dowolnym momencie oraz jakie to ma skutki praktyczne.
Informacja o uprawnieniach — możliwość zadawania pytań, prawo do drugiej opinii, adres do kontaktu w razie powikłań, informacje o procedurze reklamacyjnej i prawach pacjenta.

C. Forma zgody i dokumentacja

Forma zgody
- Zalecana forma: pisemna zgoda dokumentowana podpisem pacjenta — szczególnie przy zabiegach niosących ryzyko lub procedurach mokrych/inwazyjnych.
- Przy zabiegach niskiego ryzyka można stosować zgody ustne, jednak zawsze należy je odnotować w dokumentacji (notatka opisująca treść rozmowy, datę, osobę prowadzącą).
- W przypadku zgód elektronicznych (formularze online) ważne jest zabezpieczenie tożsamości i przechowywania danych zgodnie z RODO.
Treść dokumentu zgody
- Identyfikacja pacjenta i terapeuty, data i miejsce.
- Skrócone punkty z informacji (cel, ryzyka, alternatywy, przewidywany przebieg).
- Oświadczenie pacjenta: „Zostałem/Zostałam poinformowany/a o… i wyrażam zgodę na wykonanie…”.
- Miejsce na podpis pacjenta i terapeuty oraz miejsce na notatkę o udzielonych dodatkowych wyjaśnieniach.
- Informacja o możliwości cofnięcia zgody i dane kontaktowe.
Przechowywanie
- Kopia zgody powinna być przechowywana w dokumentacji medycznej pacjenta (papierowo lub elektronicznie) przez okres wymagany przepisami prawa.
- Zapisy rozmowy informacyjnej (np. notatki kliniczne) powinny dokumentować treść przekazanych informacji i ewentualne pytania pacjenta.

D. Ocena zdolności pacjenta do wyrażenia zgody

Kompetencja decyzyjna
- Terapeuta ma obowiązek ocenić, czy pacjent rozumie istotę informacji i potrafi świadomie zadecydować. Należy uwzględnić: wiek (osoby małoletnie), stan świadomości (np. po lekach, w stanie silnego bólu), zaburzenia poznawcze, bariery językowe.
Pacjenci niezdolni do wyrażenia zgody
- Małoletni: zgoda rodzica/opiekuna prawnego i, w miarę możliwości, zgoda małoletniego w zakresie dostosowanym do jego dojrzałości.
- Osoby niezdolne: postępowanie zgodnie z prawem krajowym — zgoda opiekuna prawnego lub reprezentanta ustawowego; w nagłych sytuacjach ratunkowych — działania konieczne dla ochrony życia/zdrowia.
Bariery komunikacyjne
- Zapewnienie tłumacza lub materiałów w języku pacjenta; stosowanie prostego języka, unikanie żargonu.

E. Szczególne sytuacje — procedury mokre (hijama) i zabiegi o wyższym ryzyku

Zabiegi inwazyjne / mokra hijama
- Tam, gdzie prawo wymaga udziału osoby z formalnymi uprawnieniami medycznymi, zgoda musi precyzować, kto wykona zabieg i na jakich podstawach prawnych.
- Informacja o ryzyku krwawienia, zakażenia, konieczności monitoringu, procedurach aseptycznych i sposobie postępowania po zabiegu powinna być szczegółowa.
- Wymagana jest odrębna, pisemna zgoda na pobieranie krwi/odbieranie materiału biologicznego oraz postępowanie z odpadami medycznymi, jeśli dotyczy.
Zabiegi demonstracyjne / edukacyjne
- Osobna zgoda; jasne rozgraniczenie między wykorzystaniem materiału do celów edukacyjnych a upublicznianiem (marketing). Anonimizacja zdjęć jeżeli to możliwe.

F. Komunikacja — jak informować pacjenta w sposób zrozumiały i skuteczny

Język prosty i empatyczny — unikać specjalistycznego żargonu, stosować krótkie zdania, przykłady porównawcze.
Struktura rozmowy — rozpocząć od celu zabiegu, potem korzyści, ryzyka, alternatywy, następnie pytania pacjenta.
Metody wspierające zrozumienie — użycie ilustracji anatomicznych, modeli, materiałów drukowanych lub wideo; podsumowanie na koniec.
Sprawdzanie zrozumienia — prośba o powtórzenie własnymi słowami (tzw. teach-back) pomaga zweryfikować, czy pacjent zrozumiał kluczowe elementy.
Czas na decyzję — dać pacjentowi wystarczająco dużo czasu na przemyślenie i zasięgnięcie opinii (jeśli sytuacja nie wymaga natychmiastowego działania).

G. Wycofanie zgody, odmowa i konsekwencje

Prawo do odmowy — pacjent ma prawo odmówić zabiegu bez uzasadnienia. Terapeuta powinien szanować decyzję, wyjaśnić konsekwencje braku interwencji i zaproponować alternatywy.
Wycofanie zgody po częściowym wykonaniu — pacjent powinien mieć możliwość przerwania sesji; terapeuta powinien opisać konsekwencje oraz dokumentować sytuację.
Postępowanie w przypadku odmowy, gdy zabieg jest medycznie wskazany — jeśli odmowa naraża pacjenta na istotne szkody, terapeuta powinien zalecić konsultację lekarską, sporządzić notatkę informacyjną i — w razie konieczności — uzyskać potwierdzenie odmowy na piśmie.

H. Dokumentacja przykładowa — wzór skróconego formularza zgody (do adaptacji)

Formularz świadomej zgody na zabieg bańkami próżniowymi
Pacjent: ____________________ PESEL/ID: ___________ Data: __________
Terapeuta: ___________________

Zostałem/am poinformowany/a o: charakterze zabiegu, spodziewanych korzyściach oraz możliwych powikłaniach (m.in. zasinienia, ból, rzadko: zakażenie, reakcja alergiczna).

Otrzymałem/am informację o alternatywach i konsekwencjach braku leczenia.

Rozumiem, że mogę w każdej chwili wycofać zgodę.

Wyrażam zgodę na wykonanie zabiegu: suche bańkowanie masaż bańkami mokra hijama (wymaga dodatkowej zgody i kwalifikacji medycznej)

Zgoda na użycie zdjęć do dokumentacji: tak nie ; do celów edukacyjnych/marketingowych: tak nie

Podpis pacjenta: _____________ Podpis terapeuty: _____________

I. Checklist — kroki praktyczne przed zabiegiem

Zweryfikuj tożsamość pacjenta i uprawnienia do podejmowania decyzji.
Przeprowadź wywiad medyczny i ocenę przeciwwskazań.
Przekaż informacje wymienione w sekcji B w zrozumiały sposób.
Użyj teach-back, aby sprawdzić zrozumienie.
Wydaj i omów formularz zgody; uzyskaj podpis (lub nagraj zgodną z przepisami e-zgodę).
Zarchiwizuj kopię zgody w dokumentacji medycznej.
Jeśli zgoda dotyczy inwazyjnego zabiegu — upewnij się, że wymagane uprawnienia i warunki prawne są spełnione.
Zaznacz w dokumentacji wszelkie dodatkowe informacje (np. pytania pacjenta, odmowy częściowe).

J. Sytuacje trudne i rekomendowane procedury

Pacjent pod wpływem środków odurzających/alkoholu — odłożyć zabieg do uzyskania stanu pełnej zdolności do decydowania, chyba że jest to sytuacja nagła ratująca życie.
Pacjent z ograniczoną zdolnością poznawczą — skonsultować się z opiekunem prawnym, lekarzem, dokumentować ocenę zdolności do decyzji.
Sporny zakres zgody — jeżeli pacjent nie rozumie lub wyraża sprzeczne informacje, wstrzymać się od zabiegu i zaproponować dodatkowe wyjaśnienia lub konsultację.
Konieczność pilnej interwencji — dokumentować okoliczności wymagające działania bez zgody (zgodnie z prawem): co zostało zrobione i powody.

K. Szkolenie personelu i nadzór

Zapewnić regularne szkolenia z komunikacji, technik uzyskiwania zgody i dokumentacji.
Wprowadzić audyty jakościowe w celu oceny, czy proces informowania i zgód jest prowadzony prawidłowo.
Moderator/superwizor kliniczny powinien okresowo przeglądać zgody i notatki, zwłaszcza w przypadkach powikłań.

L. Podsumowanie — najważniejsze zasady

Świadoma zgoda to fundament etycznej i bezpiecznej praktyki terapeutycznej; to ochrona praw pacjenta i wsparcie profesjonalnej odpowiedzialności terapeuty.
Informacja powinna być kompletna, zrozumiała i udokumentowana; zgoda najbezpieczniej jest uzyskiwać pisemnie.
Ocena zdolności decyzyjnej, szczególne procedury dla zabiegów inwazyjnych oraz poszanowanie prawa pacjenta do odmowy są kluczowe.
Dobra praktyka obejmuje stosowanie checklist, wzorów dokumentów, szkoleń personelu i regularnych audytów.