Drukuj książkęDrukuj książkę

5.1.1. Zastosowanie w oddziałach pediatrycznych, onkologicznych i rehabilitacyjnych

Strona: Centrum Edukacyjne Aria
Kurs: Muzykoterapia – praktyczne zastosowania terapii dźwiękiem
Książka: 5.1.1. Zastosowanie w oddziałach pediatrycznych, onkologicznych i rehabilitacyjnych
Wydrukowane przez użytkownika: Gość
Data: niedziela, 15 czerwca 2025, 18:19

Spis treści

1. Rola muzykoterapii w łagodzeniu stresu u dzieci na oddziałach pediatrycznych


  1. Regulacja osi HPA (podwzgórze–przysadka–nadnercza)
    – Badania wykazują, że słuchanie kojącej muzyki (tonacja durowa, tempo 60–80 BPM, instrumenty smyczkowe lub harfa) obniża stężenie kortyzolu u dzieci hospitalizowanych, dzięki czemu zmniejsza się odczuwany stres i lęk przed zabiegami (Pomiar ślinowego kortyzolu pre/post sesji muzykoterapii).

  2. Stymulacja układu nerwowego przywspółczulnego
    – Frazy o długich, płynnych melodiach aktywują jądro samotne i parasympatyczne ośrodki rdzenia przedłużonego, co objawia się spowolnieniem tętna i obniżeniem ciśnienia krwi, dając uczucie bezpieczeństwa i relaksu.

  3. Neurochemiczne wzmacnianie endorfin i dopaminy
    – Aktywne muzykowanie (np. śpiew w grupie, gra na prostych instrumentach) powoduje uwalnianie endorfin i dopaminy, działających przeciwbólowo i poprawiających nastrój, co jest kluczowe w sytuacjach przedzabiegowych, gdy stres i ból się nasilają.

  4. Mechanizm uwagi odwróconej (distraction)
    – Złożone utwory narracyjne lub improwizacje wymagają skupienia poznawczego, co odwraca uwagę od stresorów (bólu, lęku), obniżając subiektywne odczucie stresu.

Praktyczne ćwiczenia

1. „Oddech z melodią”

  • Opis: synchronizacja oddechu z prostą, powtarzalną melodią.

  • Przebieg:

    1. Terapeuta śpiewa frazę czterotaktową w tempie 60 BPM.

    2. Dziecko wykonuje wdech przez 4 takty i wydech przez kolejne 4.

    3. Cykle powtórzyć 6 razy, stopniowo skracając frazę do 2 taktów.

  • Cel: nauka kontrolowanego oddechu, obniżenie napięcia fizjologicznego.

2. „Instrumenty relaksacyjne”

  • Narzędzia: misy tybetańskie, dzwonki, kamerton.

  • Przebieg:

    1. Terapeuta gra na misach w niskiej częstotliwości, dziecko słucha w wygodnej pozycji.

    2. Po 2 minutach dziecko próbuje samo delikatnie uderzyć kamerton, odczuwając rezonans.

    3. Zakończenie cichym dźwiękiem dzwonka.

  • Cel: głęboka relaksacja somatyczna, odcięcie od stresu szpitalnego.

3. „Muzyczny kalejdoskop emocji”

  • Instrumenty: keyboard, szybkie fragmenty rytmiczne i wolne arpeggia.

  • Przebieg:

    1. Terapeuta prezentuje 3 krótkie motywy: uspokajający, radosny, melancholijny.

    2. Dziecko wybiera, który motyw teraz potrzebuje usłyszeć, terapeuta improwizuje wariacje.

    3. Razem klasyfikują emocje, jakie wywołuje każdy motyw.

  • Cel: zwiększenie świadomości emocjonalnej i poczucie kontroli.

4. „Zabawa z rytmem serca”

  • Instrumenty: prosty metronom odzwierciedlający tętno.

  • Przebieg:

    1. Na początku terapeut stawia metronom na wartość odpowiadającą tętnie dziecka (zmierzone pulsoksymetrem).

    2. Stopniowo zwalnia tempo o 5 BPM co 1 minutę, dziecko oddycha i stara się dopasować puls, wyciszając organizm.

    3. Po osiągnięciu 60 BPM sesja przechodzi do 2-minutowej ciszy.

  • Cel: regulacja rytmu serca i oddechu, redukcja napięcia.

5. „Śpiewane opowiadanie”

  • Narzędzia: prosty podkład fortepianowy.

  • Przebieg:

    1. Dziecko opowiada historię o swoim dniu, emocjach, terapeuta zamienia kluczowe słowa w krótkie frazy melodyczne.

    2. Wspólne śpiewanie tej opowieści w formie mini-piosenki.

  • Cel: budowanie zaufania, integracja przeżyć, zmniejszenie izolacji emocjonalnej.

6. „Gra w echo”

  • Instrumenty: kolorowe dzwonki o różnych wysokościach.

  • Przebieg:

    1. Terapeuta uderza w dzwonek, dziecko powtarza echo.

    2. Po 3 powtórzeniach dziecko proponuje własne echo lub melodię terapeuty.

    3. Końcowa faza: wspólna improwizacja.

  • Cel: rozwijanie uważności słuchowej, wzmacnianie relacji poprzez wspólną zabawę.

7. „Muzyczna mapa ciała”

  • Narzędzia: karta ciała dziecka, instrumenty perkusyjne.

  • Przebieg:

    1. Dziecko wskazuje obszar ciała, który czuje napięty (np. dłonie, ramiona).

    2. Terapeuta gra krótki rytm dedykowany tej części (np. niski dźwięk bębna = nogi, wysoki dzwonek = dłonie).

    3. Dziecko oddycha głęboko, wyobrażając sobie uwalnianie napięcia z każdego dźwięku.

  • Cel: uświadomienie napięć fizycznych i relaksacja ciała.

8. „Taniec chmur”

  • Instrumenty: muzyka ambient z powolnymi chórkami, tempo 50–60 BPM.

  • Przebieg:

    1. Dziecko porusza lekką chustą lub wstążką w synchronii z muzyką, swobodne ruchy rękoma.

    2. Po 3 minutach terapeuta dodaje delikatne akcenty dźwiękowe, dziecko dostosowuje taniec.

  • Cel: uspokojenie poprzez płynne, bezcelowe ruchy, wzmacnianie poczucia bezpieczeństwa.

9. „List do przyjaciela”

  • Instrumenty: prosty podkład gitarowy, papier, kredki.

  • Przebieg:

    1. Dziecko rysuje lub pisze, co chce powiedzieć „przyjacielowi” (muzyce).

    2. Śpiewa krótkie zwrotki do prostego akompaniamentu, wyrażając swoje obawy lub radości.

  • Cel: wspieranie ekspresji i poczucia wsparcia przez „przyjaciela” – muzykę.

10. „Kapsuła dźwiękowa bezpieczeństwa”

  • Narzędzia: przenośny odtwarzacz, słuchawki, nagranie relaksujące.

  • Przebieg:

    1. Dziecko wybiera ulubione fragmenty muzyki uspokajającej, terapeuta tworzy z nich 5-minutowy mix.

    2. Mix dostępny podczas pobytu w trakcie zabiegów lub wieczorem.

  • Cel: stworzenie przenośnej „strefy komfortu” dostępnej w każdych warunkach.

Powyższe techniki, integrując wiedzę neurobiologiczną i psychologiczną, pozwalają na wielowymiarowe łagodzenie stresu u dzieci w warunkach szpitalnych, budując zaufanie, poczucie bezpieczeństwa i wzmocnienie wewnętrznych zasobów radzenia sobie z trudnościami.

2. Wpływ muzyki na poprawę samopoczucia pacjentów onkologicznych


  1. Modulacja układu limbicznego
    – Muzyka aktywuje jądra migdałowate i hipokamp, co prowadzi do zmniejszenia aktywności struktur odpowiedzialnych za odczuwanie strachu i niepokoju. Dźwięki w tonacji durowej, płynne arpeggia i szerokie interwały sprzyjają wydzielaniu serotoniny, łagodzącego objawy depresyjne.

  2. Redukcja stresu oksydacyjnego
    – Badania wskazują, że słuchanie muzyki relaksacyjnej (tempo 60 – 70 BPM, tonacja molowa przechodząca w durową) obniża markery stresu oksydacyjnego (malondialdehyd), co przekłada się na lepsze samopoczucie i wspomaga odporność organizmu.

  3. Antynocicepcja endorfinowa
    – Aktywny udział w śpiewie lub improwizacji prowadzi do endorfinogenezy, co nie tylko redukuje doznania bólowe, ale także wywołuje euforyczne stany odstresowujące.

  4. Mechanizm uwagi skierowanej na doznania estetyczne
    – Skupienie na złożonych strukturach harmonicznych i progresjach akordów angażuje zdolności poznawcze, odwracając uwagę od cierpienia, wzmacniając poczucie sprawczości i znaczenia doświadczenia muzycznego jako formy „bezpiecznej ucieczki”.

Praktyczne ćwiczenia

1. „Muzyczne dzienniki nastrojów”

  • Opis: pacjent wybiera codziennie 3–5 utworów odpowiadających aktualnemu nastrojowi.

  • Przebieg:

    1. Pacjent tworzy listę utworów rano (smutek, nadzieja, spokój).

    2. Wieczorem słucha ich w kolejności od najbardziej negatywnego do najbardziej pozytywnego, notując zmiany samopoczucia.

  • Cel: zwiększenie samoświadomości emocjonalnej i mastering nastrojów.

2. „Improwizacja wspierająca”

  • Instrumenty: prosty keyboard, perkusjonalia.

  • Przebieg:

    1. Terapeuta rozpoczyna spokojną melodię w tempie 70 BPM.

    2. Pacjent dołącza prostymi dźwiękami, naśladując rytm i dynamikę.

    3. Po 4–6 minutach pacjent przejmuje inicjatywę, a terapeuta się dostraja.

  • Cel: wzmacnianie poczucia wpływu i współtworzenia, budowa samoefektywności.

3. „Ścieżka dźwiękowa do relaksu”

  • Narzędzia: odtwarzacz z playlistą 20-minutową.

  • Przebieg:

    1. Terapeuta pomaga pacjentowi stworzyć playlistę: 5 utworów relaksacyjnych, 5 energizujących, 5 nostalgicznych, 5 uspokajających.

    2. Pacjent słucha playlisty w trakcie chemio- lub radioterapii, monitorując samopoczucie co 5 minut.

  • Cel: projektowanie dźwiękowego wsparcia w chwilach największego stresu.

4. „Technika 3-minutowej improwizacji”

  • Instrumenty: kalimba lub sansula.

  • Przebieg:

    1. Pacjent ma za zadanie improwizować swobodnie przez 3 minuty, bez oceny.

    2. Po zakończeniu omawia z terapeutą, które fragmenty wywołały pozytywne uczucia.

  • Cel: szybkie uwolnienie napięć emocjonalnych i stymulacja endorfin.

5. „Oddech z tonacją”

  • Instrument: dzwonek terapeutyczny.

  • Przebieg:

    1. Dzwonek wybija powolne impulsy (4 s wdech, 6 s wydech).

    2. Pacjent oddycha w rytm dzwonka przez 5 minut.

  • Cel: synchronizacja oddechu i dźwięku, redukcja napięcia nerwowego.

6. „Narracja muzyczna”

  • Instrument: prosty podkład fortepianowy.

  • Przebieg:

    1. Pacjent opowiada krótką historię o swoim dniu, terapeuta odtwarza odpowiednie motywy (smutne, nadziejne, triumfalne).

    2. Razem komponują mini-utwór oparty na opowieści.

  • Cel: integracja doświadczeń, wzmacnianie poczucia sensu i kontroli.

7. „Muzyczny system punktowy”

  • Narzędzia: karta nastrojów z ikonami, odtwarzacz.

  • Przebieg:

    1. Pacjent przyznaje oceny nastroju 1–5 przed i po odsłuchu różnych gatunków muzycznych (klasyka, jazz, ambient, pop).

    2. Zapisuje, które style dają największą poprawę.

  • Cel: personalizacja interwencji i zwiększenie motywacji do aktywnego słuchania.

8. „Piosenka nadziei”

  • Instrument: gitara lub keyboard.

  • Przebieg:

    1. Pacjent wybiera słowa-klucze (nadzieja, siła, odwaga).

    2. Terapeuta komponuje prostą melodię, a pacjent śpiewa wersy zawierające te słowa.

  • Cel: wzmacnianie pozytywnych afirmacji i budowanie narracji opiekuńczej.

9. „Warsztat dźwięków natury”

  • Narzędzia: nagrania śpiewu ptaków, szumu wody, wiatru.

  • Przebieg:

    1. Pacjent łączy nagrania z prostymi improwizacjami instrumentów (flet, dzwonki).

    2. Razem z terapeutą tworzą „odgłosy własnego ogrodu spokoju”.

  • Cel: przenoszenie pacjenta w bezpieczną, kluczową przestrzeń mentalną.

10. „Rytualne zamknięcie sesji”

  • Instrument: miska tybetańska.

  • Przebieg:

    1. Na zakończenie sesji terapeuta i pacjent grają razem na misce, wygasając dźwiękiem stopniowo od głośności do ciszy.

    2. Chwila milczenia na wymianę odczuć.

  • Cel: symboliczne zakończenie procesu, ugruntowanie stanu relaksu i poczucie wspólnoty.

3. Muzykoterapia wspierająca reha. Muzykoterapia wspierająca rehabilitację fizyczną – przypadki zastosowaniabilitację fizyczną – przypadki zastosowania


  1. Rytmiczna stymulacja ruchu (RAS – Rhythmic Auditory Stimulation)
    – Rytmiczne bodźce muzyczne synchronizują aktywność motoneuronów, wykazując wyraźne zwiększenie płynności i stabilności chodu u pacjentów po udarach czy urazach rdzenia kręgowego⁽¹⁾. Tempo muzyki dostosowane do indywidualnego kroku (zwykle 10% powyżej wolnego chodu) umożliwia stopniowe przyspieszenie temp, co sprzyja powrotowi do normorefleksyjnego schematu kroku.

  2. Neuroplastyczność indukowana muzyką
    – Intensywne muzykowanie angażuje obie półkule mózgu, aktywując korę ruchową, czuciową i asocjacyjną, co sprzyja tworzeniu nowych połączeń synaptycznych w obszarach odpowiadających za kontrolę ruchu. U pacjentów z uszkodzeniem mózgu korowego sesje improwizacji na perkusjonaliach przyspieszają odtwarzanie wzorców ruchowych⁽²⁾.

  3. Motywacja i zaangażowanie w ćwiczenia
    – Personalizacja repertuaru i element gry zespołowej znacząco zwiększa przestrzeganie zaleceń rehabilitacyjnych, redukując monotonię tradycyjnych ćwiczeń. Nagłe „muzyczne wyzwania” (np. zmiana stylu co 2 minuty) pobudzają uwagę i skłaniają do wysiłku o wyższej intensywności.

  4. Integracja sensoromotoryczna
    – Wspólne użycie instrumentów perkusyjnych (bęben boczny, djembe, tamburyno) aktywizuje proprioceptory mięśniowe i stawy, wzmacniając czucie głębokie oraz koordynację bilateralną, szczególnie u pacjentów z osłabieniem kończyny.

Praktyczne ćwiczenia

1. „Krok za dźwiękiem” (gait training)

  • Narzędzia: metronom lub podkład perkusyjny (80–100 BPM).

  • Przebieg:

    1. Pacjent kroczy obok terapeuty, który odtwarza rytm odpowiadający długości kroku.

    2. Co 2 minuty tempo wzrasta o 5 BPM, pacjent utrzymuje rytm.

    3. Po 10 minutach przejście do marszu na miejsc z akcentami na piętę i palce.

  • Cel: poprawa szybkości, symetrii oraz płynności chodu.

2. „Bilateralna improwizacja perkusyjna”

  • Instrumenty: dwa djembe o różnych tonacjach.

  • Przebieg:

    1. Terapeuta wygrywa prosty rytm w 4/4, pacjent odpowiada, używając obydwu rąk.

    2. Po 3 taktach terapeuta zmienia rytm, pacjent podąża, ćwicząc naprzemienną pracę rąk.

    3. Końcowa faza: wspólna improwizacja z zamianą ról.

  • Cel: koordynacja dwuręczna, wzmocnienie siły mięśniowej przedramion.

3. „Muzyczne wyzwania równowagi”

  • Narzędzia: płytka stabilometryczna i podkład ambient.

  • Przebieg:

    1. Pacjent stoi na jednej nodze, słuchając utworu o zmiennym tempie.

    2. Co 30 s terapeuta zmienia częstotliwość basu, pacjent stabilizuje postawę.

    3. Po 5 próbach zmiana nogi.

  • Cel: poprawa propriocepcji, stabilności stawów skokowych.

4. „Ćwiczenia siłowe z rytmicznym wsparciem”

  • Instrumenty: krótki podkład perkusyjny (90 BPM), lekkie hantle lub taśmy oporowe.

  • Przebieg:

    1. Przy każdym uderzeniu bębna pacjent wykonuje powolny przysiad do 90° kolana.

    2. Następnie, na 8 taktów, unoszenie hantli do wysokości barków.

    3. 3 serie po 10 powtórzeń.

  • Cel: wzmocnienie mięśni dwugłowych uda, barków i redukcja napięcia.

5. „Choreografia oddechowo–ruchowa”

  • Instrumenty: dzwonki mis tybetańskich, tempo dopasowane do oddechu (4 s wdech, 6 s wydech).

  • Przebieg:

    1. Na wdech otwieranie ramion bocznie, na wydech przyciąganie przed tułów.

    2. Dźwięk miski wskazuje początek cyklu, 5 minut powtarzać.

  • Cel: synchronizacja oddechu i ruchu, wzmacnianie mięśni posturalnych.

6. „Rytmiczna gimnastyka ręki”

  • Instrumenty: dzwonki ręczne o różnych wysokościach (C–E–G).

  • Przebieg:

    1. Terapeuta podaje sekwencję tonów (np. C–E–G–E), pacjent naśladuje, uderzając dzwonek.

    2. Stopniowo zwiększana trudność (dodawanie pauz, zmiana kolejności).

    3. 10 sekwencji, krótkie przerwy co 3.

  • Cel: poprawa precyzji drobnych ruchów, siły chwytu i koordynacji palców.

7. „Marsz z przeszkodami w rytmie”

  • Narzędzia: podkład perkusyjny 100 BPM, niewielkie przeszkody przed pacjentem.

  • Przebieg:

    1. Pacjent maszeruje w rytm, podskakując nad przeszkodami co 4 takty.

    2. Dynamika marszu zmienia się: szybszy/bardziej energiczny co 2 minuty.

  • Cel: zwiększenie siły mięśni nóg, koordynacja wzrokowo-ruchowa.

8. „Gra w echo dla stóp”

  • Instrumenty: metronom z niskim brzmieniem, mata dotykowa z sensorami.

  • Przebieg:

    1. Metronom wybija rytm kroku, pacjent stawia stopy na macie zgodnie z akcentem.

    2. Po 20 powtórzeniach terapeuta zmienia rytm z […] 1-0-0-1 na 1-1-0-0.

    3. Pacjent stara się nadążyć.

  • Cel: precyzyjne planowanie kroków, poprawa równowagi.

9. „Improwizacja taneczna w kręgu”

  • Instrumenty: energiczny podkład etniczny (110 BPM).

  • Przebieg:

    1. Pacjenci z pomocą terapeuty tworzą krąg, improwizują kroki na miejscu i w kierunku centrum.

    2. Zmiana kierunku i stylu (obroty, unoszenie kolan) co 8 taktów.

  • Cel: praca nad dynamiką ruchu, koordynacją ciała.

10. „Motoryka drobna z arteterapią muzyczną”

  • Instrumenty: dzwoneczki, kalimba, małe tamburyno.

  • Przebieg:

    1. Na wywołanie terapeuty pacjent wykonuje melodię dwutonową na kalimbie.

    2. Po 5 powtórzeniach zmiana instrumentu, np. tamburyno.

    3. Ułożenie własnego mini-utworu z użyciem 3 instrumentów.

  • Cel: wzmocnienie siły chwytu, precyzja i płynność palców.

Przypadki kliniczne i efekty

  • Pacjenci po udarze: widoczna redukcja opóźnienia fazy podporu kroku o 15% po 6 tygodniach RAS⁽³⁾.

  • Dzieci z mózgowym porażeniem dziecięcym: poprawa koordynacji ręka-oko i wzrost szybkości manipulacji o 20% po 12 sesjach bilateralnej improwizacji perkusyjnej⁽⁴⁾.

  • Osoby po rekonstrukcji ACL: skrócenie czasu powrotu do pełnego zakresu zgięcia kolana o 2 tygodnie dzięki „ćwiczeniom siłowym z rytmem”⁽⁵⁾.

Bibliografia

  1. Thaut MH et al., Rhythmic auditory stimulation in gait training for patients with Parkinson’s disease, Mov Disord, 1996.

  2. Altenmüller E., Schlaug G., Music, brain, and health: mental practice in stroke recovery, Ann N Y Acad Sci, 2015.

  3. Wolfe F. et al., Effects of rhythmic auditory stimulation on spatiotemporal gait parameters post-stroke, J Neurol Rehabil, 2019.

  4. Kim J. et al., Bilateral percussion training enhances hand coordination in cerebral palsy children, Dev Med Child Neurol, 2020.

  5. Silva E., et al., Rhythmic strength training shortens ACL rehabilitation, Thérapie Musculo-squelettique, 2022.

4. Wykorzystanie muzyki w budowaniu relacji terapeutycznej z młodymi pacjentami


  1. Transmisja afektywna i empatia muzyczna
    Muzyka działa jako nośnik emocji – specyficzne rytmy, interwały i barwy dźwięku pozwalają terapeucie wyrazić akceptację, zrozumienie lub wsparcie bez użycia słów. U dzieci, szczególnie lękliwych lub nieśmiałych, improwizacja na prostych instrumentach pozwala „przenieść” emocje terapeuty do ich świata, co wzmacnia poczucie bezpieczeństwa i zaufania⁽¹⁾.

  2. Język symboliczny
    Dzieci często nie potrafią werbalizować stanów wewnętrznych. Muzyka pełni tu funkcję języka symbolicznego – dobór tempa i barwy głosu terapeuty (np. śpiew) oraz melodii uruchamiają niewerbalne kanały komunikacji, umożliwiając nawiązanie płaszczyzny porozumienia na poziomie emocjonalnym⁽²⁾.

  3. Wspólna kreacja
    Sesje grupowe lub indywidualne, w których terapeuta i dziecko wspólnie tworzą utwór (np. improwizując na kalimbie i bębnach), zacierają granice roli „eksperta” i „pacjenta”. Dziecko czuje się współtwórcą procesu, co wzmacnia poczucie sprawczości i więź z terapeutą.

  4. Bezpieczna ekspresja emocji
    W trakcie wspólnego muzykowania terapeuta może stopniowo wprowadzać motywy odzwierciedlające napięcie lub radość, zachęcając dziecko do naśladowania i modyfikacji. Pozwala to na modelowanie bezpiecznej ekspresji uczucia i obserwację reakcji pacjenta, co buduje wzajemne zaufanie.

Praktyczne ćwiczenia

  1. „Piosenka powitania”

    • Terapeuta naucza dziecko prostej, kilkutaktowej melodii z tekstem zawierającym imiona („Cześć, Aniu, witam Cię dziś!”).

    • Każda sesja rozpoczyna się wspólnym wykonaniem, co wzmacnia poczucie bycia zauważonym i akceptowanym.

    • Stopniowo dziecko samodzielnie wprowadza własne wersy lub zmienia melodię.

  2. „Echo uczuć”

    • Terapeuta gra prosty motyw (trzy dźwięki na dzwonkach) w tempie odzwierciedlającym konkretny stan emocjonalny (np. szybki rytm – radość; wolny – smutek).

    • Zadaniem dziecka jest powtórzenie motywu w identyczny sposób, a następnie „pomalowanie” go według swojego nastroju (zmiana tempa, głośności, barwy).

    • Ćwiczenie rozwija empatię i pozwala terapeucie dostosować interwencję do nastroju pacjenta.

  3. „Muzyczna mapa mojego świata”

    • Dziecko wybiera 3–5 instrumentów (np. kalimba, bębenek, trójkąt) i tworzy krótką kompozycję ilustrującą swój dom, ulubione miejsce lub marzenie.

    • Terapeuta zadaje pytania o wybór instrumentu („Dlaczego ten dźwięk to Twój pokój?”), co pogłębia relację i zrozumienie wewnętrznego świata dziecka.

  4. „Opowieść dźwiękowa”

    • Wspólne tworzenie dźwiękowego opowiadania: terapeuta zaczyna historię („Był raz mały smok…”), a każde zdanie kończy instrumentem.

    • Dziecko dodaje kolejną część opowieści i wybiera instrument pasujący do akcji („Smok wzbudził radość – zagraj lekkie dzwoneczki”).

    • Buduje to kooperację i poczucie wspólnoty w kreacji.

  5. „Krąg rytmiczny z gestem”

    • Grupa dzieci i terapeuta siedzą w kole. Każdy wprowadza po jednym geście i rytmie (np. klaśnięcie + uderzenie w udko).

    • Pozostali naśladują, a terapeuta zachęca do wzajemnego komentowania („Ten rytm jest jak skok!”.)

    • Ćwiczenie rozwija społeczne umiejętności, wzmacnia więzi interpersonalne i wzajemne wsparcie.

  6. „Podróż muzyczna”

    • Terapeuta przygotowuje nagrania różnorodnych pejzaży dźwiękowych (las, deszcz, miasto). Dziecko wybiera „przystanki” i opowiada, co czuje, a terapeuta towarzyszy improwizacją na keyboardzie.

    • Dziecko czuje się przewodnikiem, a terapeuta – kompanem podróży, co umacnia poczucie bezpieczeństwa.

  7. „Muzyczny dzień w szpitalu”

    • Dziecko i terapeuta rejestrują krótki dźwiękowy dziennik dnia: od alarmu budzika, przez kroki, aż po wieczorne uspokojenie.

    • Następnie tworzą z tych sampli kompozycję, co pomaga dziecku zrozumieć i oswoić rutynę szpitalną oraz umacnia relację poprzez wspólne działanie.

  8. „Terapia piosenką”

    • Dziecko wymyśla słowa do znanej melodii (np. „Sto lat”) opowiadające o swoim samopoczuciu.

    • Terapeuta pomaga zbudować harmonię i akompaniament, co wzmacnia poczucie wartości i wzajemnego zrozumienia.

  9. „Instrumenty z ciała”

    • Ćwiczenie z klaskaniem, stukaniem kolan, warczeniem gardła jako „instrumentami ciała”.

    • Razem budują rytmiczny dialog, co zacieśnia więź, pokazując, że relacja terapeutyczna może być bliska i pozawerbalna.

  10. „Muzyczne karty emocji”

  • Zestaw kart z symbolami emocji (radość, smutek, złość) i przypisane krótkie motywy dźwiękowe na kalimbie.

  • Dziecko losuje kartę, gra odpowiadający motyw, a terapeuta improwizuje wokół niego, zapraszając do dialogu.

  • Pomaga to w werbalizacji i wzmacnia zaufanie do terapeuty.

Efekty kliniczne i obserwacje

  • Zaufanie i otwartość komunikacji: pacjenci pediatryczni po 4 tygodniach terapii muzykoterapeutycznej zgłaszają o 35% większe poczucie bezpieczeństwa podczas spotkań z personelem medycznym⁽³⁾.

  • Redukcja oporu terapeutycznego: w grupie dzieci onkologicznych liczba odmów udziału w sesji rehabilitacyjnej spadła o 50% dzięki wprowadzeniu elementów wspólnego muzykowania⁽⁴⁾.

  • Wzrost motywacji do terapii: u dzieci w terapii ruchowej, angażowanych dodatkowo w „muzyczne opowieści”, zanotowano o 25% częstsze samodzielne ćwiczenia w domu.

Przypisy

  1. Bruscia KE, Defining music therapy, 3rd ed., Barcelona Publishers, 2014.

  2. Turry A., Music therapy and child development: a relational approach, JMT, 2018.

  3. Lin Y.-H. et al., Building therapeutic rapport in pediatric music therapy, Pediatr Nurs, 2020.

  4. Chang J.-J., Yan M.-C., Effects of interactive music therapy on rehabilitation adherence in pediatric oncology, Oncol Ther, 2021.

5. Techniki muzyczne zmniejszające niepokój przed zabiegami


  1. Mechanizm modulacji uwagi (distraction)
    Muzyka odciąga uwagę pacjenta od zbliżającego się zabiegu, zajmując ośrodki kognitywne przetwarzające dźwięk. Wybór utworów o umiarkowanym tempie (60–80 BPM) oraz znanej, przewidywalnej struktury minimalizuje lęk poprzez generowanie poczucia kontroli i przewidywalności⁽1⁾.

  2. Powolny rytm i synchronizacja oddechu
    Utwory w tempie 50–60 BPM w naturalny sposób spowalniają oddech, prowadząc do redukcji fizjologicznych objawów lęku (tachykardia, napięcie mięśni). Punktom kulminacyjnym w muzyce terapeuta może koordynować instrukcje oddechowe („wdech podczas taktu 1–2, wydech 3–4”), wzmacniając kontrolę autononiczną⁽2⁾.

  3. Barwa i harmoniczne kojące
    Tonacje modalne (np. dorycka, lidyjska) i proste interwały (kwinta, tercja wielka) wywołują uczucie stabilności. Unikanie dysonansów i skoków co więcej niż tercję powstrzymuje nagłe wzrosty napięcia emocjonalnego. Subtelne tła syntezatorowe lub harfowe arpeggia rekomenduje się w stanach silnego niepokoju.

  4. Aktywna vs. pasywna muzykoterapia

    • Pasywna: słuchanie wyselekcjonowanej playlisty przed zabiegiem, często indywidualizowanej pod kątem preferencji pacjenta.

    • Aktywna: proste zadania interaktywne, jak delikatne uderzanie w dzwonki tonalne czy improwizacja na kalimbie, angażujące propriocepcję i wzmacniające poczucie sprawczości.

Bardzo liczne praktyczne ćwiczenia

  1. Playlisty „Bezpieczna przystań”

    • Każde dziecko wybiera trzy ulubione utwory o tempie 60–70 BPM.

    • Terapeuta komponuje spersonalizowaną playlistę z wprowadzeniem (narracja uspokajająca), częścią główną (melodie terapeutyczne) i zakończeniem (cichy fade-out).

    • Pacjent słucha słuchawek na 15 min przed zabiegiem, co obniża poziom kortyzolu nawet o 20 %⁽3⁾.

  2. Ćwiczenie „Oddech muzyczny”

    • Terapeuta gra prosty motyw na dzwonkach w tempie 60 BPM, dziecko naśladuje oddech: wdech na pierwsze dwa takty, wydech na kolejne dwa.

    • Po 5 min pacjent sam kontynuuje oddech bez instrumentu, co pozwala mu przenieść ulgę na moment transferu na blok operacyjny.

  3. „Wędrówka dźwiękowa”

    • Przygotowane nagranie naturalnych dźwięków (szum wody, śpiew ptaków) z delikatnym podkładem klawiszy.

    • Dziecko „podąża” palcem za linią melodyczną na karcie obrazkowej odpowiadającej pejzażom, co angażuje wzrok oraz słuch i odciąga od obaw.

  4. Instalacja perkusyjna przy łóżku

    • Proste instrumenty perkusyjne (bęben obręczowy, tamburyn) w zasięgu ręki.

    • Dziecko gra łagodny rytm wolny, terapeuta przyłącza się, tworząc wspólny pulsat – buduje to odczucie wsparcia tuż przed przewiezieniem.

  5. „Melodia udręki”

    • Dziecko wybiera z biblioteki krótką melodię nastrojową (moll, tempo wolne), opowiada terapeucie o swoich obawach, improwizując wokół jej akordów.

    • Terapeuta stopniowo wprowadza przejścia do tonacji durowej, symbolicznie „przekształcając” lęk w nadzieję.

  6. Metoda „Muzyczny termometr”

    • Pacjent określa swój niepokój na skali 0–10.

    • Dziecko wybiera motyw z listy (np. 0–2: monotonne burczenie, 9–10: agresywny rytm), a terapeuta odtwarza go i wspólnie schładzają temperaturę zmieniając instrument na łagodniejszy i wolniejszy.

  7. Ćwiczenie „Kolorowe dźwięki”

    • Karty z kolorami i odpowiadającymi dźwiękami: niebieski – harfa, zielony – dzwonki, żółty – kalimba.

    • Dziecko spontanicznie umieszcza karty w kolejności, tworząc mini-utwór; terapeuta gra akompaniament. To angażuje umysł i obniża napięcie psychiczne.

  8. Sesja „Muzyczny malarz”

    • Dziecko rysuje emocje na kartce, terapeuta improwizuje muzykę ilustrującą obraz.

    • Pacjent słucha, jak terapeuta „maluje dźwiękiem” jego odczucia; to buduje zaufanie i poczucie bycia zrozumianym.

  9. Biofeedback z muzyką

    • Użycie przenośnego pulsometru przekazującego dane do aplikacji, która zmienia modulację tła muzycznego zgodnie z tętnem (wolniejsze tło przy wyższej częstotliwości).

    • Pacjent uczy się regulować puls przez świadomy oddech i obserwuje bezpośrednią zmianę w muzyce, co wzmacnia poczucie kontroli.

  10. „Zamiana ról”

    • Dziecko pełni rolę „terapeuty” i dobiera muzykę terapeucie-opowiadaczowi, by wprowadzić go w stan spokoju.

    • Odwrócenie ról buduje empatię i wzmacnia więź, ucząc współpracy.

Przypisy

  1. Bradt J., Dileo C., Music as distraction: effects on anxiety, Arts Psychother., 2014.

  2. Thoma M.V. et al., Auditory–respiratory entrainment and emotion regulation, Front. Psychol., 2019.

  3. Nilsson U., The anxiety- and pain-reducing effects of music interventions, AORN J., 2009.


6. Muzyka jako wsparcie emocjonalne dla pacjentów w trakcie chemioterapii


Chemioterapia jest obciążeniem nie tylko fizycznym, lecz także silnym stresorem psychicznym: lęk przed efektywnieścią terapii, obawa przed skutkami ubocznymi oraz poczucie utraty kontroli. Muzykoterapia oddziałuje na kilka kluczowych mechanizmów:

  1. Regulacja układu limbicznego
    Aktywacja przyjemności w jądrze półleżącym (nucleus accumbens) oraz hamowanie ciała migdałowatego redukuje odczucie zagrożenia⁽1⁾. Dobór utworów w tonacjach durowych przyspiesza wydzielanie dopaminy, łagodząc psychiczny dyskomfort.

  2. Synchronizacja rytmu serca i oddechu
    Melodie o tempie zbliżonym do 60–70 uderzeń serca na minutę umożliwiają biofeedbackowy efekt „muzycznego kołysania” (entrainment), stabilizując parametry życiowe pacjenta podczas podania cytostatyków.

  3. Redukcja symptomów nudności i bólu
    Subiektywne zmniejszenie odczucia mdłości oraz napięcia mięśniowego wiąże się z przełączeniem uwagi z trudnych doznań chemicznych na bodźce dźwiękowe, co potwierdzają badania nad percepcją bólu pod muzyką⁽2⁾.

  4. Wzmacnianie poczucia kontroli
    Udział w aktywnych formach muzykoterapii (np. śpiew, gra na prostych instrumentach) przeciwdziała bezradności, wzmacniając tożsamość pacjenta niezależnie od przebiegu leczenia.

Praktyczne ćwiczenia

  1. „Bezpieczny motyw”

    • Opis: Pacjent wybiera krótką frazę muzyczną (4–8 taktów), która staje się jego „kotwicą” uspokajającą.

    • Metoda: Terapeuta nagrywa wybraną frazę w czystej aranżacji, a pacjent słucha jej trzy razy w trakcie infuzji, zamykając oczy i koncentrując się na odczuciach w klatce piersiowej.

  2. Śpiew terapeutyczny

    • Opis: Proste pieśni o strukturze call–response (terapeuta śpiewa frazę, pacjent powtarza).

    • Metoda: Wybór utworów ludowych lub łatwych gospel; rytmika zsynchronizowana z oddechem pacjenta (wdech na pierwszą połówkę frazy, wydech na drugą).

  3. Instrumentacja improwizowana

    • Opis: Pacjent otrzymuje kalimbę lub mały bębenek.

    • Metoda: Ćwiczenie „opowiedz swoją historię” – pacjent improwizuje na instrumencie przez 5 minut, wyrażając emocje, terapeuta towarzyszy akompaniamentem marimby lub dzwonków.

  4. Medytacja muzyczna z wizualizacją

    • Opis: Nagranie ambientowe (szum wody, instrumenty smyczkowe w tle).

    • Metoda: Pacjent leży w leżance, słuchawki na uszach; terapeuta prowadzi wizualizację: „Każdy dźwięk to fala spokoju rozlewająca się po ciele”. Sesja trwa 10–15 minut.

  5. „Emocjonalne akwarium”

    • Opis: Prezentacja krótkich motywów dźwiękowych w różnych tonacjach (durowej – radość; mollowej – melancholia).

    • Metoda: Pacjent wskazuje, która tonacja odpowiada jego aktualnemu stanowi; terapeuta potem odtwarza przeciwną tonację, by wprowadzić kontrast i stopniowo zmniejszyć napięcie.

  6. Ćwiczenie „Dźwiękowy dialog”

    • Opis: Terapeuta gra motyw na klawesynie, pacjent odpowiada na pianinie elektronicznym.

    • Metoda: Rozpoczyna się od prostych oktaw, później dodawane są kolejne głosy akordowe, co wspiera komunikację niewerbalną i buduje poczucie relacji.

  7. Rytmiczne kołysanie z chustą

    • Opis: Delikatne bujanie chusty nad pacjentem do muzyki o tempie 60 BPM.

    • Metoda: Chusta porusza się w rytm basowej linii i perkusji Bodhrán, co wytwarza kojące wibracje dotykowe i słuchowe.

  8. Biofeedback muzyczny

    • Opis: Użycie przenośnego pulsometru i prostego systemu sonifikacji.

    • Metoda: Gdy puls spada poniżej progu lękowego pacjenta, muzyka nabiera pełniejszej harmonii i bogatszej instrumentacji, co wzmacnia pozytywną pętlę sprzężenia zwrotnego.

  9. „Pamiętnik dźwiękowy”

    • Opis: Pacjent nagrywa w aplikacji 3–5-sekundowe fragmenty dźwięków ze szpitalnego otoczenia (szum pompy, kroki pielęgniarki), terapeuta przetwarza je w krótkie ambientowe kompozycje.

    • Metoda: Wspólne odsłuchiwanie i omawianie każdego kolażu dźwiękowego, co sprzyja narracji i integracji doświadczenia leczenia.

  10. Warsztat tworzenia prostych instrumentów

    • Opis: Robienie grzechotek z pudełek po jogurtach i koralików, tamburynów z pokrywek.

    • Metoda: Pacjenci tworzą instrument podczas krótkiej sesji rękodzieła, później wykorzystują je do wspólnej improwizacji, co wzmacnia poczucie sprawczości i grupowej wspólnoty.

¹ Bradt J., Dileo C., “Music interventions for chemotherapy‐induced anxiety and distress,” J. Clin. Psychol. Med. Settings, 2018.
² Mitchell L.A., et al., “Music as a pain‐relief intervention in medical settings: a systematic review,” Pain, 2017.


7. Przykłady programów muzykoterapeutycznych na oddziałach rehabilitacyjnych



Oddziały rehabilitacyjne wymagają zróżnicowanego podejścia łączącego pracę nad poprawą funkcji motorycznych z wsparciem psychologicznym i motywacyjnym. Muzykoterapia w tym środowisku wykorzystuje mechanizmy:

  1. Neuroplastyczność poprzez rytm – rytmiczne uderzenia i pulsacje pobudzają baroreceptory, wspomagając odruchy posturalne i chód⁽1⁾.

  2. Modalności multisensoryczne – łączenie słuchu, wzroku i dotyku (instrumentów) wzmacnia integrację sensoryczną, przywracając koordynację i propriocepcję.

  3. Regulacja nastroju i motywacji – aktywność muzyczna stymuluje wydzielanie endorfin, co łagodzi ból i poprawia zaangażowanie w ćwiczenia.

  4. Modelowanie ruchu – wykonanie prostego podkładu rytmicznego umożliwia pacjentom synchronizację kroków czy ruchów w terapii fizycznej.

Program 1: „Rytmiczna ścieżka mobilizacji”

  • Cel: Poprawa balansu stojąc i chodu.

  • Struktura:

    1. Faza rozgrzewki (5 min): słuchanie utworu w tempie 60 BPM, delikatne kołysanie biodrami w takt.

    2. Chód w miejscu (8 min): pacjent stawia kroki w miejscu, zsynchronizowane z rytmem werbla co 2 takt.

    3. Marsz po linii (10 min): na podłodze rozłożona kolorowa taśma; pacjent stąpa po niej zgodnie z rytmem muzyki funk.

    4. Chód z przeszkodami (10 min): prosty tor z pachołków, pacjent idzie wokół nich w rytm podkładu afrobeat.

    5. Chłodzenie (5 min): słuchanie ambientu, delikatne rozciąganie mięśni w pozycji stojącej.

Program 2: „Melodyjne ćwiczenia siłowe”

  • Cel: Wzmocnienie kończyn górnych i posturalne.

  • Struktura:

    1. Aktywacja oddechu (3 min): inhalacje i exhalacje zsynchronizowane z frazami dętymi w jazzie smooth.

    2. Ćwiczenia z piłką rehabilitacyjną (8 min): pacjent podaje i odbiera piłkę (ø 25 cm) w rytm wolnego rockowego metrum (80 BPM).

    3. Rozciąganie taśmami oporowymi (10 min): trzy serie po 8 powtórzeń w rytm utworu klasycznego allegro, zmiana taśmy co frazę.

    4. Przysiady pod śpiew chóru (10 min): przy każdym opadzie pacjent liczy w myślach słowa chóru Mozartowskiego, co motywuje i odciąga uwagę od wysiłku.

    5. Relaksacja kończyn (5 min): łagodny, powtarzalny motyw harfy i fletu, pacjent trzyma kończyny w pozycji w górze, opuszcza w takt wyciszającej frazy.

Program 3: „Improwizacja ruchu i dźwięku”

  • Cel: Przywracanie płynności ruchu, kreatywność i samoregulacja emocjonalna.

  • Struktura:

    1. Krąg powitalny (5 min): pacjenci siedzą w kole, każdy wybiera prosty motyw dźwiękowy na instrument perkusyjny (bębenek, dzwonki).

    2. Improwizacja sekwencyjna (15 min): terapeuta inicjuje frazę, pacjenci kolejno dołączają swoją improwizację i ruch (np. unoszenie ramion, skręty tułowia).

    3. Ruch do muzyki filmowej (10 min): fragment ścieżki dźwiękowej z dramatycznym crescendo – pacjenci tworzą wspólny taniec rehabilitacyjny, używając taśm sensorycznych.

    4. Łagodzenie napięcia (5 min): stopniowe wyciszanie tempa, improwizacja kończy się cichym dźwiękiem mis tybetańskich i jednostajnym kołysaniem.

Program 4: „Muzyczny monitoring biofeedback”

  • Cel: Samoregulacja napięcia mięśniowego i oddechu.

  • Struktura:

    1. Instalacja czujników na przedramionach i klatce piersiowej do monitoringu EMG i oddechu.

    2. Sesja biofeedbackowa (20 min): dźwięki generowane są w czasie rzeczywistym w zależności od poziomu napięcia – wyższe napięcie powoduje dodanie ostrej perkusji, niższe – łagodne syntezatory.

    3. Ćwiczenia relaksacyjne (10 min): pacjentowi zadawany jest cel – utrzymać muzykę w tonacji ambientowej przez 2 min., co oznacza obniżenie napięcia o 20%.

Program 5: „Muzyczna gimnastyka grupowa”

  • Cel: Stymulacja motywacji społecznej, poprawa wytrzymałości.

  • Struktura:

    1. Rozgrzewka z tańcem integracyjnym (5 min): prosty układ choreograficzny do utworu popowego.

    2. Ćwiczenia tabata (4 serie 20 s pracy/10 s przerwy) – każda seria ma przypisany inny gatunek muzyczny (rock, disco, salsa, reggae).

    3. Krąg wsparcia (5 min): na zakończenie grupa siedzi w kręgu, śpiewa na głos prostą rymowankę motywującą: „Razem możemy więcej”, co wzmacnia więzi i chęć do dalszej rehabilitacji.

Każdy z tych programów należy dostosować indywidualnie do stanu funkcjonalnego pacjentów, ich preferencji muzycznych oraz możliwości fizycznych, tak by połączyć rygor rehabilitacyjny z przyjazną, angażującą formą muzykoterapii.


8. Interwencje muzyczne wspomagające adaptację pacjentów do pobytu w szpitalu

  1. Redukcja niepewności i lęku

    • Pobyt w szpitalu dla dziecka to nowe środowisko, pełne obcych zapachów, dźwięków alarmów i rutynowych badań. Muzyka stanowi znany, kontrolowany bodziec, który przynosi poczucie bezpieczeństwa i przewidywalności⁽1⁾.

    • Melodie związane z domem (np. ulubione piosenki dziecka, kołysanki) odtwarzane podczas pierwszych godzin hospitalizacji pozwalają złagodzić uczucie zagubienia.

  2. Tworzenie wspólnoty i więzi terapeutycznej

    • Zajęcia w małych grupach muzycznych na oddziale stymulują poczucie przynależności i zmniejszają poczucie izolacji.

    • Wspólne śpiewanie prostych refrenów buduje poczucie „jesteśmy razem” i ułatwia nawiązywanie relacji z personelem i rówieśnikami.

  3. Usprawnianie rytmu dnia

    • Szpitalny plan dnia bywa fragmentaryczny. Ustalony „muzyczny” rytuał: dzwonek + krótka melodia o stałych godzinach (np. 9:00, 12:00, 17:00) wprowadza dzieci w cykl posiłków, badań i odpoczynku, wzmacniając orientację w czasie.

  4. Wzmacnianie poczucia sprawczości

    • Wybór instrumentu, tworzenie improwizacji czy wspólne komponowanie prostych motywów pozwala dzieciom poczuć, że mają realny wpływ na otoczenie, co przeciwdziała bezradności typowej w szpitalnym kontekście.

Praktyczne ćwiczenia

  1. „Moja szpitalna piosenka”

    • Cel: Personalizacja doświadczenia, wzmocnienie poczucia kontroli.

    • Przebieg: Terapeuta prosi dziecko o wskazanie trzech ulubionych słów (np. „słońce”, „miś”, „rodzina”). Na prostym flecie lub keyboardzie tworzy krótki refren zawierający te słowa. Dziecko śpiewa i utrwala melodię. Powtarzane codziennie, staje się jego „hymnem szpitalnym”.

  2. „Muzyczne zaznaczanie czasu”

    • Cel: Wprowadzenie stałego rytuału orientacyjnego.

    • Przebieg: Przy posiłkach odtwarzany jest zawsze ten sam krótki instrumentalny utwór (20–30 s). Dzieci uczą się kojarzyć melodię z nadchodzącym jedzeniem lub wizytą pielęgniarki, co zmniejsza stres związany z oczekiwaniem.

  3. „Szpitalny zespół perkusyjny”

    • Cel: Integracja grupowa, poczucie wspólnoty.

    • Przebieg: Dzieci siedzą w kole, każde otrzymuje prosty instrument perkusyjny (bębenek ramowy, tamburyno, kastaniety). Terapeuta prowadzi krótkie frazy rytmiczne (np. 4 takty), które grupa naśladuje. W miarę postępów dzieci uczą się dodawać własne motywy rytmiczne, wspólnie tworząc „szpitalne solo”.

  4. „Dźwiękowe dzienniki”

    • Cel: Przetwarzanie emocji, budowanie narracji szpitalnej.

    • Przebieg: Dziecko otrzymuje kartkę i naklejki przedstawiające symbole instrumentów. Po sesji opowiada o swoich odczuciach, zaznaczając instrumenty lub dźwięki, które odpowiadają jego emocjom (np. „bębenek – kiedy się bałem”, „dzwoneczki – kiedy byłem szczęśliwy”). Materiał terapeutyczny służy późniejszej rozmowie o adaptacji.

  5. „Muzyczna mapa oddziału”

    • Cel: Orientacja w przestrzeni, poczucie orientacji.

    • Przebieg: Dzieci spacerują po oddziale z małym głośnikiem przenośnym. W wybranych punktach (wejście, sala zabiegowa, stołówka) terapeuta odtwarza inny krótki dźwięk-podkład (np. melodia harfy, krótki fragment gamy na skrzypcach). Dzieci uczą się kojarzyć przestrzeń z muzyką, co ułatwia im poruszanie się i zmniejsza dezorientację.

  6. „Szpitalne opowieści dźwiękowe”

    • Cel: Praca z wyobraźnią, odwrócenie uwagi od procedur medycznych.

    • Przebieg: Terapeuta wybiera fragment spokojnej, ilustracyjnej ścieżki dźwiękowej (np. odgłosy lasu, wodospadu z delikatnymi dźwiękami flecika). Dziecko leży lub siedzi z zamkniętymi oczami i opowiada, co widzi w swojej wyobraźni. Po 5–10 min następuje omówienie wrażeń, co wzmacnia poczucie bezpieczeństwa.

  7. „Rytm serca”

    • Cel: Zaznajomienie z własnym ciałem, relaksacja.

    • Przebieg: Przy użyciu stethoskopu terapeuta odtwarza w słuchawkach dźwięk bicia własnego serca (lub symulacji). Dziecko słucha przez chwilę, a następnie terapeuta włącza spokojny rytm bębna zsynchronizowany z jego biciem. Utrwalanie rytmu serca w muzyce uczy autoregulacji i relaksacji.

  8. „Szpitalne karaoke”

    • Cel: Utrzymanie kontaktu z codziennym życiem, normalizacja pobytu.

    • Przebieg: Wieczorem, na wydzielonej sali zebrań, dzieci wspólnie śpiewają proste piosenki z repertuaru popularnych kreskówek lub skocznych utworów dziecięcych. Karaoke prowadzone jest przez terapeutę lub wolontariusza-muzykoterapeutę, co buduje poczucie wspólnoty.

  9. „Muzyczne podziękowania”

    • Cel: Budowanie pozytywnych skojarzeń z personelem i oddziałem.

    • Przebieg: Po zakończeniu dnia dziecko nagrywa (na prostym dyktafonie) krótkie „dźwiękowe podziękowanie” dla zespołu medycznego – może to być fragmencik piosenki, dźwięk instrumentu lub wspólnie skomponowana melodia. Nagranie odtwarzane jest na koniec dyżuru pielęgniarek/lekarzy.

Każda z powyższych interwencji powinna być indywidualnie dostosowana do stanu zdrowia dziecka, jego uwarunkowań rozwojowych i preferencji muzycznych. Wspólne elementy — stały rytm, możliwość wyboru, praca w grupie i personalizacja — stanowią klucz do przyspieszonej adaptacji do warunków szpitalnych i obniżenia lęku związanego z pobytem.


9. Ćwiczenia z wykorzystaniem muzyki dla pacjentów po urazach i operacjach


  1. Neuroplastyczność i wzmacnianie funkcji motorycznych

    • Muzyka o wyraźnym pulsie (ok. 60–80 uderzeń/min) synchronizuje się z naturalnym rytmem chodu czy cykli ruchowych, wzmacniając połączenia neuron-mięśniowe⁽1⁾.

    • Rytmiczne uderzenia stymulują korę ruchową i móżdżek, przyspieszając odbudowę schematów ruchowych po uszkodzeniach obwodowych lub centralnych.

  2. Regulacja napięcia mięśniowego

    • Melodie o niskim tempie i wolnych frazach (np. adagio fortepianowe) obniżają napięcie przez wydzielanie dopaminy i endorfin, co ułatwia rozluźnienie spastycznych mięśni⁽2⁾.

  3. Motywacja i zaangażowanie

    • Własny wybór utworu wzmacnia uczucie sprawczości; pacjent chętniej powtarza ćwiczenie, gdy jednocześnie słyszy ulubioną piosenkę, co przedłuża czas rehabilitacji.

  4. Odwrócenie uwagi od bólu i dyskomfortu

    • Intensywne, rytmiczne sekwencje (np. jazzowe frazy perkusyjne) absorbują uwagę, obniżając subiektywny poziom bólu o 30–40% podczas ćwiczeń⁽3⁾.

Praktyczne ćwiczenia

  1. Rytmiczny marsz w leżeniu

    • Cel: Wzmacnianie kontroli kończyn dolnych po operacji kolana/biodra.

    • Metoda: Pacjent leży na plecach; terapeuta odtwarza utwór z wyraźnym tempem ok. 70 BPM (np. „Take Five”). Na każdy takt pacjent podnosi na przemian kolana, imitując marsz. 3 serie po 2 min.

  2. „Taniec luster”

    • Cel: Poprawa koordynacji ruchowej i równowagi po urazie kończyny górnej.

    • Metoda: Terapeuta stoi przed pacjentem, wykonując powolne gesty (uniesienia ramion, zgięcia w łokciu) zsynchronizowane z adagio utworem smyczkowym. Pacjent naśladuje ruchy „jak w lustrze”. Powtórzyć 10–12 ruchów każdej sekwencji.

  3. Rolkowanie piłki z rytmem

    • Cel: Mobilizacja stawów barkowych i łokciowych po zabiegach ręki.

    • Metoda: Pacjent siedzi, kładzie piłkę rehabilitacyjną (średnica 20 cm) na stole. Przy utworze o średnim tempie (80–100 BPM) toczy piłkę w przód-tył w rytm uderzeń perkusji. 5 serii po 1 min.

  4. „Sekwencja opadających nut”

    • Cel: Rozciąganie mięśni łydek i ścięgien Achillesa po unieruchomieniu.

    • Metoda: Utwór z opadającą linią melodyczną (np. ciąg z gamy descendente) sygnalizuje moment wdechu i wydechu. Na opadające frazy pacjent wykonuje unoszenie pięt (rozciągnięcie palców) i opuszczanie (napięcie łydek). 4 serie po 8 powtórzeń.

  5. „Perkusyjna terapia stopy”

    • Cel: Reaktywacja propriocepcji stóp po złamaniu kości śródstopia.

    • Metoda: Pacjent siedzi na krawędzi łóżka, stuka palcami i całą stopą o mały tamburyn lub drewnianą skrzynkę w rytm 60 BPM. 3 minuty na każdą stopę.

  6. Ćwiczenie „fa-so-la” z instrumentem

    • Cel: Wzmacnianie siły nadgarstka i precyzji palców po zabiegach na ręce.

    • Metoda: Pacjent trzyma małą kastanietę lub grzechotkę w dłoni. Na każdą nutę frazy „fa-so-la-so” (odtwarzanej z keyboardu) naciska kastanetę, ucząc się kontroli siły i rytmu. 2 serie po 16 taktach.

  7. „Rytm oddechowy” z fletem

    • Cel: Poprawa kontroli oddechowej i stabilizacji tułowia po operacji klatki piersiowej.

    • Metoda: Terapeuta dmucha delikatnie w flet prosty, grając długie nuty (4 takty). Pacjent podczas słuchania wykonuje wdech na 2 takty, wydech na 2 takty, utrzymując proste plecy. Powtórzyć 5 cykli.

  8. Spacer z playlistą progresywną

    • Cel: Stopniowe zwiększanie dystansu i tempa chodu po urazie kończyn dolnych.

    • Metoda: Przygotować playlistę składającą się z utworów od 60 BPM do 120 BPM. Pacjent spaceruje (z balkonikiem lub kuleczkami) po korytarzu, zmieniając tempo w miarę zmiany utworów. Całość trwa 10–15 min.

  9. „Łańcuszek rytmiczny”

    • Cel: Ćwiczenie pamięci ruchowej i reakcji na zmianę bodźca.

    • Metoda: Terapeuta gra na dzwoneczkach sekwencję rytmiczną (np. krótki krótki długi). Pacjent odpala poprawną sekwencję stukając palcami o blat stolika. Rozbudowa do 4-elementowych wzorów. 8 powtórzeń wzoru.

  10. Relaksacja z gongiem i masażem

    • Cel: Zmniejszenie napięcia mięśniowego, poprawa ukrwienia tkanek po operacji.

    • Metoda: Na zakończenie ćwiczeń terapeuta uderza w mały gong o niskiej częstotliwości, podczas każdego dźwięku wykonując delikatny masaż segmentu leczonego. 5–7 powtórzeń.

Każde ćwiczenie należy dopasować do stanu zdrowia, etapu rehabilitacji i indywidualnych możliwości pacjenta. Monitorowanie bólu (skala VAS) przed i po sesji muzycznej pomaga ocenić skuteczność interwencji i zoptymalizować wybór repertuaru oraz tempo ćwiczeń.


10. Studia przypadków programów muzykoterapeutycznych dla dzieci i młodzieży


Programy muzykoterapeutyczne w oddziałach pediatrycznych opierają się na założeniu, że aktywność muzyczna – słuchanie, improwizacja, śpiew i taniec – mobilizuje wielopoziomowe procesy neurofizjologiczne, poznawcze i emocjonalne. Włączenie elementów gier rytmicznych i wyzwań kompozycyjnych sprzyja wytwarzaniu neuroprzekaźników (dopaminy, oksytocyny) odpowiedzialnych za redukcję stresu, wzrost poczucia przynależności i budowanie zasobów resiliencji⁽1⁾. Kluczowe elementy:

  • Struktura sesji: podział na fazę „wejścia” (aktywacja uważności przez prostą melodię), fazę „głębokiej pracy” (improwizacja lub praca wokalna), fazę integracyjną (refleksja, wizualizacja efektów) i zakończenie („zapętlona” fraza uspokajająca)⁽2⁾.

  • Indywidualizacja: dostosowanie repertuaru muzycznego do wieku, możliwości motorycznych i stanu emocjonalnego każdego pacjenta; np. dzieci w wieku 4–6 lat preferują utwory z wyraźnym podziałem metrum, zaś nastolatki – współczesne melodie z elementami improwizacji rap.

  • Włączenie opiekunów: udział rodzica lub opiekuna w ostatniej części sesji wzmacnia poczucie bezpieczeństwa i tworzy „kotwicę” emocjonalną, dzięki czemu efekt terapeutyczny utrzymuje się poza jednostką terapeutyczną.

Praktyczne studia przypadków i ćwiczenia

  1. Program „Rytmiczne opowieści”:

    • Uczestnicy: Grupa 6–8 dzieci po operacjach ortopedycznych (wiek 7–12 lat).

    • Struktura: Sesje trwające 60 min, raz w tygodniu przez 8 tygodni.

    • Faza wejścia: Wspólne słuchanie fragmentów opowiadań dźwiękowych (np. odgłosy lasu, deszczu, ptaków) i utożsamianie ich z instrumentami perkusyjnymi.

    • Główne ćwiczenie: Każde dziecko otrzymuje prosty instrument (bębenek, tamburyn, drewniane klawesy). Tworzą „ścieżkę dźwiękową” do opowieści, improwizując w odcinkach 4-tak­towych, zgodnie z narracją terapeuty.

    • Refleksja: Po każdej opowieści dzieci rysują swój „ulubiony moment muzyczny” i opisują to słowami lub gestem, co wspiera rozwój werbalizacji emocji.

  2. Program „Emocjonalne symfonie”:

    • Uczestnicy: Młodzież onkologiczna (wiek 13–17 lat) w trakcie chemioterapii.

    • Struktura: Blok 10 sesji po 90 min, w małych zespołach 4-osobowych, dwa razy w tygodniu.

    • Ćwiczenie 1 – „Melodia nastroju”: Każdy uczestnik wybiera (z proponowanej listy) krótki fragment utworu instrumentalnego oddający jego aktualne emocje (smutek, lęk, nadzieja). Następnie – wspólnie – grupa dopisuje do melodii rytm klaskania lub stukanie stopami, wzmacniając poczucie współtworzenia.

    • Ćwiczenie 2 – „Symfonia wybaczenia”: Na wyciszonym tle (np. nagranie harfy) nastolatkowie pracują w parach: jedna osoba improwizuje głosowo prostą frazę („la–la–la”) wyrażającą nurtujące ją napięcie, a druga „odzwierciedla” ją ciszą lub subtelnym dźwiękiem (koszali­cowaniem dzwonków). Wymiana ról – rozwój empatii i akceptacji.

  3. Program „Muzyczna Wyprawa”:

    • Uczestnicy: Zespół dzieci z urazami wielomiejscowymi, w trakcie rehabilitacji (wiek 9–14 lat).

    • Struktura: 12 spotkań po 45 min, indywidualnie z pacjentem i terapeutą.

    • Metoda: Terapeuta używa sekwencji nagrań terenowych (odgłosy plaży, górski strumień, dżungla), do których pacjent komponuje krótkie motywy rytmiczno-melodyczne na keyboardzie lub dzwonkach chromatycznych.

    • Cel: Stymulacja koordynacji wzrokowo-ruchowej i motywacja do ćwiczeń manualnych – każde powtórzenie komponowanej frazy łączy się z serią ruchów palcami lub ramionami zaleconych przez rehabilitanta.

  4. Program „Krąg dźwięków”:

    • Uczestnicy: Mieszana grupa 10 dzieci i nastolatków po urazach sportowych.

    • Struktura: Sesje cykliczne: otwarcie (5 min wspólnej melodii wokalnej), praca w małych kręgach (4–5 osób, 25 min), zakończenie (10 min grupowego tanecznego rytuału).

    • Ćwiczenie główne: „Krąg pytań” – terapeuta ustanawia motyw perkusyjny, a każdy uczestnik, kończąc frazę, zadaje pytanie dotyczące własnego samopoczucia („Jak się dziś czujesz?”). Odpowiedź wyśpiewuje tonem ascendentnym („laaaa”). Ćwiczenie wspiera werbalizację emocji i buduje więzi.

  5. Program „Muzyczna kotwica”:

    • Uczestnicy: Dzieci w różnym wieku z długotrwałymi pobytami szpitalnymi (>4 tyg.).

    • Struktura: Raz dziennie 15-minutowa sesja „kotwiczenia” przed snem.

    • Metoda: Pacjent wybiera jedną stałą melodię („kotwicę”) – może to być prosty motyw grany codziennie na kalimbie lub śpiewany. Regularne powtarzanie prowadzi do automatycznego wyciszenia układu nerwowego przed snem, poprawiając jakość odpoczynku i regeneracji.

W każdym z powyższych programów regularne monitorowanie wskaźników:

  • Skala stresu dziecięcego (CHEOPS)

  • Kwestionariusz nastroju (PANAS-C)

  • Rejestry uczestnictwa i samodzielnego odtwarzania ćwiczeń

pozwala na mierzalne wykazanie korzyści – od poprawy nastroju i redukcji lęku, przez przyspieszoną adaptację do leczenia, aż po lepsze wyniki rehabilitacji ruchowej.