1. Rozpoznanie i ocena nagłych zdarzeń

1. Procedura „pierwszego rzutu” — sekwencja czynności

1. Ocena bezpieczeństwa miejsca zdarzenia — upewnij się, że zarówno Ty, jak i poszkodowany i osoby postronne są bezpieczne (np. brak ryzyka pożaru, ostrych narzędzi, wycieku).

2. Szybkie rozpoznanie świadomości — głośne pytanie „Czy mnie słyszysz?” i delikatne potrząśnięcie za ramiona (jeżeli brak reakcji → wezwij pomoc).

3. Włączenie/wezwanie pomocy — jeśli potrzebne: poproś kogoś o natychmiastowe wezwanie pogotowia (nr 112/999/911 w zależności od kraju) i o przyniesienie torby pierwszej pomocy/defibrylatora AED.

4. Primary survey — sprawdzenie odpowiedzi według zasady A-B-C (Airway — Breathing — Circulation), szybko i metodycznie: udrożnienie dróg oddechowych, ocena oddechu, ocena krążenia (tętno, krwawienie) i ocena krwotoku/powikłań. Ten schemat oceny jest podstawą ratownictwa i powinien być wykonywany w sposób uporządkowany. AHAS Journals

Praktyczne ćwiczenie 1 (wariant „pierwszy kontakt”): w parach — jedna osoba odgrywa pacjenta (bez reakcji, oddycha/nie oddycha — różne scenariusze), druga wykonuje szybkie rozpoznanie bezpieczeństwa, świadomości i ABC. Czas wykonania zadania: 60 s; potem omówienie błędów i poprawnych zachowań.

2. Szczegółowa ocena według ABC i rozszerzonego badania (krótko, szybko)

A — Drożność dróg oddechowych

• Sprawdź, czy krtań jest drożna (mowa, odgłosy chrapliwe, obecność zanieczyszczeń/krwi/wymiocin).

• Jeżeli pacjent nie reaguje i istnieje podejrzenie niedrożności, wykonaj manewr udrożnienia (head-tilt/chin-lift; w urazie kręgosłupa — jaw thrust). Instrukcje i techniki udrożniania należy ćwiczyć praktycznie. Mayo Clinic

B — Oddychanie

• Oceń oddech wizualnie (ruchy klatki), słuchowo (dźwięk oddechu) i dotykiem (przyłożenie policzka). Zwróć uwagę na częstość oddechów, głębokość i wysiłek oddechowy (duszenie, świsty, sinica).

• Jeżeli oddech nieefektywny lub brak — przygotuj się do resuscytacji/pochyl się do wykonania wentylacji przy użyciu dostępnych środków (maski, worka samorozprężalnego) zgodnie z posiadanym przeszkoleniem. AHAS Journals+1

C — Krążenie

• Oceń tętno (szybko, na tętnicy promieniowej u przytomnego; szyjnej u nieprzytomnego) — częstotliwość, rytm, jakość (słabe/filiforme vs. miarowe).

• Sprawdź objawy zewnętrzne krwotoku — czy występuje masywne krwawienie (wiązanie bezpośredniego ucisku, ewentualne użycie opaski uciskowej/tourniquet w przypadku krwotoku kończynowego, jeśli masz przeszkolenie). Zasady bezpośredniego ucisku i założenia torniqueta powinny być ćwiczone praktycznie. (Patrz też rozdział 2.2.5 dotyczący dezynfekcji i postępowania z krwią). London Ambulance Service NHS Trust+1

Praktyczne ćwiczenie 2 (ABC + pomiar): w małych grupach — stwórz 3 scenariusze: (A) nieprzytomny, oddycha nieefektywnie; (B) masywne krwawienie z kończyny; (C) duszność i świsty po zabiegu bańkowania. Każdy zespół wykonuje ABC, mierzy tętno (30 s) i odczytuje wynik, dokumentuje czas i decyzję (wezwane pogotowie/tamowanie krwawienia/epinefryna itp.).

3. Rozpoznawanie typowych nagłych zdarzeń związanych z terapią bańkami/hijama

a) Omdlenie (omdlenia wazowagalne)

• Objawy prodromalne: bladość, potliwość, nudności, uczucie zawrotów, ból w klatce (rzadko).

• Szybka ocena: poziom świadomości, oddech, tętno, ułożenie pacjenta — jeżeli przytomny, ułóż w pozycji leżącej z uniesionymi nogami (30–45°), jeśli nie ma urazu. Jeśli nieprzytomny i oddycha, ułóż w pozycji bocznej bezpiecznej.

• Kiedy dzwonić po pomoc: długotrwała utrata przytomności, nieprawidłowy oddech, podejrzenie napadu kardiologicznego lub urazu.

• Dokumentacja: czas trwania epizodu, opis prodromaliów, czy pacjent brał leki (np. na nadciśnienie), czy był odwodniony.

b) Masywne/niekontrolowane krwawienie (np. po niewłaściwym wykonaniu mokrej procedury lub rozdarte naczynie)

• Natychmiastowe działania: bezpośredni, silny ucisk na ranę (opatrunek), jeżeli to możliwe — uniesienie kończyny. W przypadku krwotoku tętniczego — ucisk punktowy i szybkie wezwanie pomocy. W skrajnych przypadkach (masywne krwawienie z kończyny) stosuje się tourniquet, ale tylko osoby przeszkolone; udokumentuj czas założenia. London Ambulance Service NHS Trust

• Ocena hemodynamiczna: tachykardia, bladość, zimne kończyny, spadek ciśnienia sugerują rozwijający się wstrząs — błyskawiczne wezwanie ZRM.

c) Reakcja anafilaktyczna / ciężka reakcja alergiczna

• Objawy: nagła duszność, obrzęk twarzy/ust/gniazda gardła, świsty, spadek ciśnienia, pokrzywka, wymioty, omdlenie.

• Natychmiast: wezwij pogotowie; podaj adrenalinę domięśniowo (autoinjector lub ampułka) jeśli pacjent ma ją przypisaną lub zgodnie z lokalnym protokołem pierwszej pomocy — po czym kontynuuj ocenę ABC i monitoruj. Podanie adrenaliny i czas podania są krytycznymi elementami ratowania życia w anafilaksji. AHAS Journals

d) Nagłe zatrzymanie krążenia / brak oddechu

• Jeżeli brak reakcji i brak oddechu skutecznego → rozpocznij RKO (30:2) i użyj AED jak najszybciej zgodnie z lokalnymi wytycznymi. Wezwij pogotowie natychmiast. AHAS Journals

e) Napad drgawek/epilepsja

• Zapewnij bezpieczeństwo (usuń przedmioty, zabezpiecz głowę), nie wkładaj nic do ust, po zakończeniu drgawek oceń ABC, sprawdź przyczynę (hipoglikemia, uraz). Jeśli napad trwa >5 minut lub są kolejne bez odzyskania świadomości — wezwij ZRM.

Praktyczne ćwiczenie 3 (scenariusze medyczne): symulacja „manekinem” lub odgrywane scenki — anafilaksja (z użyciem markerów: obrzęk, trudności w oddychaniu), masywne krwawienie (ćwiczenia z opatrunkiem i improwizowaną opaską uciskową), omdlenie. Zespół pracuje wg checklisty: bezpieczeństwo → świadomość → ABC → decyzja (wezwij/udrożnij/załóż opatrunek/podaj lek). Instruktor ocenia czas reakcji i poprawność działań.

4. Ocena parametrów życiowych i alarmowe progi

• Oddech: częstość >25/min lub <8/min, praca oddechowa znacząca → niepokój.

• Tętno: brak tętna → RKO; tętno szybkie (>120/min) słabe → możliwy wstrząs; wolne tętno z objawami niedokrwistości mózgu → pilna ocena.

• Ciśnienie tętnicze: hipotonia (np. skurczowe <90 mmHg) z objawami niewydolności → rozważ wstrząs i wezwanie pomocy. (Uwaga: wartości graniczne zależne od pacjenta — obserwuj trend). AHAS Journals

• Saturacja tlenu (SpO₂): <94% u zdrowego dorosłego może wymagać podania tlenu i oceny; przy duszności oznacza to konieczność pilnej interwencji.

Praktyczne ćwiczenie 4 (pomiar parametrów): kursanci ćwiczą szybkie mierzenie tętna, RR, SpO₂ i zapisywanie ich w karcie zdarzenia. Dla każdego parametru przypisane progi alarmowe i sugerowane działania.

5. Dokumentacja i przekazywanie służbom ratunkowym

• Zapisz: dokładny czas zdarzenia, symptomy przed (prodromy), co zostało wykonane (czas i rodzaj ucisku, założenia tourniquetu, podana adrenalina: dawka i czas), parametry życiowe przy przybyciu i po interwencji, dane świadków.

• Przy przekazaniu pacjenta ratownikom: podaj skondensowaną informację (mechanizm zdarzenia, działania wykonane, aktualne parametry, leki podane, alergie, choroby przewlekłe).

• Ustal osobę odpowiedzialną za wypełnienie rejestru powikłań i zgłoszenie incydentu zgodnie z procedurami gabinetu (rozdział 2.1.7 i 2.5).

Praktyczne ćwiczenie 5 (komunikacja z ZRM): symulacja rozmowy telefonicznej z dyspozytorem pogotowia — kursant przedstawia skrócony raport: „Mamy 45-letniego pacjenta po zabiegu bańkowania, nieprzytomny, brak oddechu/masywne krwawienie/objawy anafilaksji; podano 0,5 mg adrenaliny IM o godz. 14:03; parametry: tętno 40/min; opis...”. Instruktor ocenia zwięzłość i kompletność przekazu.

6. Kiedy natychmiast wezwać pogotowie — lista alarmów (przykładowe punkty)

• Brak reakcji i brak prawidłowego oddechu.

• Masowe, niekontrolowane krwawienie pomimo ucisku.

• Objawy anafilaksji (obrzęk dróg oddechowych, duszność, spadek ciśnienia).

• Utrata przytomności trwająca dłużej niż kilka minut lub nawracające omdlenia.

• Objawy neurologiczne: nagły niedowład, zaburzenia mowy, napad drgawek trwający >5 minut.

• Objawy wstrząsu: bladość, zimne kończyny, bardzo szybkie tętno, spadek ciśnienia.

7. Sprzęt i przygotowanie do szybkiej oceny

• Torba pierwszej pomocy z opatrunkami, rękawicami jednorazowymi, maską do wentylacji, nożyczkami, materiałem do ucisku; dostęp do opaski uciskowej (tourniquet) i autoinjectora adrenaliny jeśli gabinet je posiada i personel jest przeszkolony.

• Urządzenia pomiarowe: ciśnieniomierz, pulsoksymetr, zegar/stopper do zapisu czasu interwencji.

• Checklisty i formularze zdarzeń nagłych dostępne przy stanowisku.

Praktyczne ćwiczenie 6 (zestaw ratunkowy): kursanci ćwiczą szybkie przygotowanie torby ratunkowej (60 s) i omawiają zawartość, układ oraz lokalizację w gabinecie. Następnie instruktor losuje scenariusz, a zespół korzysta z torby w ćwiczeniu symulacyjnym.

8. Zasady etyczne i formalne po zdarzeniu

• Zapewnienie opieki i bezstronnej pomocy każdemu poszkodowanemu; pełna i rzetelna dokumentacja zdarzenia; poinformowanie pacjenta (jeśli to możliwe) i złożenie raportu zgodnie z wewnętrznymi procedurami.

• Analiza zdarzenia podczas sesji superwizyjnej — co poszło dobrze, co należy poprawić (learning points). (Patrz także rozdziały 2.1.7 i 2.5 dotyczące rejestrów i dokumentacji).

9. Materiały dodatkowe / literaturowe wsparcie (wybrane źródła do pogłębienia)

• Międzynarodowe wytyczne dotyczące resuscytacji i postępowania w sytuacjach nagłych (ICCPR/International Consensus). AHAS Journals

• Instrukcje technik udrożniania dróg oddechowych i prostych manewrów resuscytacyjnych (np. materiały Mayo Clinic dotyczące CPR/airway management). Mayo Clinic

• Wytyczne dotyczące kontroli krwawienia i pierwszej pomocy (NHS/Stop the Bleed i krajowe poradniki). London Ambulance Service NHS Trust

10. Ocena umiejętności kursantów (kryteria sprawdzania)

• Szybkość i poprawność wykonanego primary survey (max 90 s).

• Poprawne rozpoznanie i zaklasyfikowanie stanu: omdlenie vs. utrata przytomności vs. zatrzymanie krążenia.

• Umiejętność przeprowadzenia komunikatu do pogotowia i dokumentacji zdarzenia.

• Prawidłowe wykonanie technik tamowania krwotoku, udrożnienia dróg oddechowych i — w zakresie uprawnień — podanie adrenaliny w scenariuszu anafilaktycznym (symulacja).

Praktyczne ćwiczenie ewaluacyjne (OSCE-style): kursant otrzymuje 12-minutowy scenariusz (np. pacjent po zabiegu hijama – nagłe duszność i omdlenie). Zadaniem jest: rozpoznać, ocenić ABC, podjąć decyzję terapeutyczną, wezwać pomoc i wypełnić kartę zdarzenia. Ocena punktowa wg checklisty.

2. Procedury pierwszej pomocy (ABC)

A — Airway (drożność dróg oddechowych)

• Ocena: natychmiast po stwierdzeniu nieprzytomności sprawdź reakcję pacjenta (głośne potrząśnięcie za ramiona, wezwanie). Jeżeli brak reakcji, natychmiast przejdź do oceny drożności dróg oddechowych.

• Techniki udrożnienia: bezpieczne otwarcie drogi oddechowej przy użyciu metody odpowiedniej do sytuacji (np. metoda unieruchomienia szyi przy podejrzeniu urazu kręgosłupa vs. standardowy „chin-lift / jaw-thrust” bez podejrzenia urazu). Przy podejrzeniu urazu kręgosłupa użyj jaw-thrust bez odgięcia głowy.

• Kontrola: sprawdź, czy pacjent wydycha powietrze (słuchaj, patrz, czuj przez 10 sekund). Jeśli drożność zaburzona (zaburzenia oddychania, głośne chrapanie, ciała obce), usuwaj je jeśli widoczne i łatwe do usunięcia; przy duszeniu się (całkowite niedrożność) priorytetem są manewry udrożniające i, jeśli przeszkolony, procedury udrożnienia dróg oddechowych zgodne z protokołem BLS.

• Praktyczne ćwiczenia: pary instruktor–uczestnik ćwiczą jaw-thrust i chin-lift na fantomie, łącznie z oceną skuteczności (widoczny ruch klatki piersiowej, słyszalne oddechy). Symulacja sytuacji z podejrzeniem urazu kręgosłupa (ćwiczenie stabilizacji głowy i szyi przy jednoczesnym udrażnianiu).

B — Breathing (ocena oddychania i wsparcie oddechowe)

• Ocena: po udrożnieniu dróg oddechowych oceń czy pacjent oddycha prawidłowo (normalny oddech, nieodpływowe, nieregularne gasps są traktowane jako brak normalnego oddechu). Ocena powinna trwać maks. 10 sekund.

• Interwencje: jeśli pacjent nie oddycha prawidłowo: rozpocznij resuscytację krążeniowo-oddechową (RKO) zgodnie z lokalnymi wytycznymi (np. sekwencja kompresje-oddechy lub, gdy instrukcja lokalna wskazuje – CAB), stosując właściwą kolejność i proporcję kompresji do oddechów dla dorosłego/dziecka/niemowlęcia. Użyj worka samorozprężalnego (Ambu) tylko przy praktycznie zasłoniętych warunkach i gdy operator jest przeszkolony oraz stosuje filtr; w praktyce kursu ćwicz zarówno oddechy usta-usta (gdzie dopuszczalne), jak i użycie worka na manekinie.

• Ochrona przed zakażeniem: przy bezpośrednim wsparciu oddechowym stosuj bariery (maski z zaworem jednokierunkowym, rękawice); pamiętaj o ryzyku przy kontakcie z krwią/płynami ustrojowymi (odzież ochronna, maska, okulary).

• Praktyczne ćwiczenia: trening RKO na fantomach — seria 2-minutowych sekwencji z pomiarem jakości (głębokość i częstotliwość kompresji), naprzemienne role ratownika i reanimowanego; ćwiczenie resuscytacji z workiem Ambu i maską (dobór rozmiaru maski, szczelne dopasowanie). Instruktor ocenia poprawność odgięcia głowy i drożności oraz efektywność oddechów ratowniczych.

C — Circulation (ocena krążenia i kontrola krwawienia)

• Ocena krążenia: podczas RKO kluczowe są wysokiej jakości kompresje klatki piersiowej (odpowiednia głębokość, pełne odbicia, minimalne przerwy). Jeżeli pacjent nie wymaga RKO, oceń tętno (jeśli wykwalifikowany) i oznaki krążenia (kolor skóry, pot, responsywność).

• Kontrola krwotoków: priorytetem jest natychmiastowe opanowanie masywnego krwotoku — zastosuj bezpośredni ucisk (z użyciem jałowej gazy), okład uciskowy, a w skrajnych przypadkach — zakładanie opaski uciskowej/tourniquetu zgodnie z lokalnymi wytycznymi do krwotoków kończyn. W kontekście procedur mokrych/hijama szczególne znaczenie ma szybkie założenie rękawic, ochrona oczu i maski oraz minimalizacja rozprzestrzeniania płynów ustrojowych.

• Utrzymanie krążenia: wresuscytacji należy dbać o przywrócenie perfuzji poprzez ciągłe i skuteczne kompresje, unikać zbędnych przerw, stosować defibrylację automatyczną (AED) jak najszybciej, gdy dostępne. Przy krwotoku jednocześnie organizuj wezwanie pomocy medycznej, monitoruj parametry i dokumentuj interwencje.

• Praktyczne ćwiczenia: symulacje udarów krwotocznych — uczniowie ćwiczą zakładanie opasek uciskowych na manekiny kończyn, stosowanie bezpośredniego ucisku oraz właściwe zabezpieczenie ran. Scenariusze łączone: pacjent nieprzytomny z krwotokiem — decyzje dotyczące priorytetów (RKO vs opanowanie krwotoku) przećwiczone w grupach pod okiem instruktora.

Dodatkowe elementy protokołu ABC w kontekście gabinetu bańkowania/hijama

• Wezwanie pomocy: Jeżeli rutynowa ocena ABC wykryje stan zagrażający życiu, natychmiast wezwij służby ratownicze i poinformuj o stanie (świadoma informacja: lokalizacja, wiek pacjenta, podstawowy stan, czynności podjęte). W gabinecie ustal jasny algorytm wezwania pomocy (numer alarmowy, osoba odpowiedzialna za wezwanie, osoba zajmująca się resuscytacją).

• AED: każdy gabinet prowadzący zabiegi stwarzające ryzyko nagłych zdarzeń kardiologicznych powinien dysponować AED i personelem przeszkolonym w jego użyciu; ćwicz użycie AED w scenariuszach RKO (wraz z przerwami na defibrylację i kontynuacją kompresji).

• Ochrona biologiczna: zawsze stosuj środki ochrony osobistej (rękawice, ochraniacze oczu, maski) przy ryzyku kontaktu z krwią, a po incydencie procedury dekontaminacji stanowiska i właściwego postępowania z odpadami medycznymi. Ćwiczenia symulacyjne powinny zawierać sekwencję ubierania i zdejmowania środków ochronnych (PPE) oraz bezpieczną utylizację materiałów skażonych.

• Komunikacja i dokumentacja: po zdarzeniu zapisz czas zdarzenia, podjęte procedury (kompresje, oddechy, użycie AED, podane leki — jeżeli wystąpiły), nazwiska świadków oraz godziny wezwania służb; dokumentacja będzie niezbędna zarówno w celach medycznych, jak i prawnych.

Przykłady scenariuszy szkoleniowych (do wykorzystania podczas warsztatów):

1. Scenariusz A — Pacjent nagle zasłabł po zabiegu suchym bańkowaniem. Uczestnicy ćwiczą: szybkie sprawdzenie odpowiedzi, udrożnienie dróg oddechowych, ocena oddechu, rozpoczęcie RKO, wezwanie pomocy, przygotowanie AED. Instruktor ocenia jakość kompresji i współpracę zespołową.

2. Scenariusz B — Silne krwawienie po niewłaściwie wykonanej hijamie (symulacja z sztuczną krwią). Kluczowe elementy: natychmiastowy bezpośredni ucisk, przygotowanie materiałów opatrunkowych, zakładanie rękawic i osłon, decyzja o zastosowaniu opaski uciskowej, równoległe zorganizowanie wezwań medycznych. Po ćwiczeniu omówienie decyzji i alternatywnych strategii.

3. Scenariusz C — Zasłabnięcie pacjenta z podejrzeniem urazu kręgosłupa podczas masażu bańkami. Ćwiczenie stabilizacji kręgosłupa szyjnego przy jednoczesnym zastosowaniu jaw-thrust, oceną oddechu i, w razie potrzeby, prowadzeniem RKO przy ostrożnej stabilizacji.

Ćwiczenia praktyczne i ocena kompetencji:

• Stacja 1: Fantom RKO — ocena jakości kompresji (głębokość, tempo, minimalne przerwy) i oddechów; ćwiczenia w parach (2 minuty RKO naprzemiennie) z pomiarem czasu i komentarzem instruktora.

• Stacja 2: Kontrola krwotoku — praktyka bezpośredniego ucisku, aplikacji opatrunków, zakładania tourniquetu na kończynę manekina; ocena czasu do skutecznego opanowania.

• Stacja 3: PPE i postępowanie ze skażeniem — sekwencja zakładania i zdejmowania ochrony osobistej, dekontaminacji stanowiska i utylizacji odpadów skażonych.

• Stacja 4: Użycie AED — symulacja podłączania i postępowania zgodnie z poleceniami AED (bezpieczne odłączenie i kontynuacja kompresji).

Zasady oceny i kryteria zaliczenia modułu pierwszej pomocy (przykładowe):

• Skuteczne i bezpieczne przeprowadzenie sekwencji ABC w scenariuszu symulacyjnym (ocena punktowa: rozpoznanie stanu, technika udrożnienia, czas do rozpoczęcia kompresji/oddechów, jakość kompresji).

• Umiejętność kontroli masywnego krwotoku: zastosowanie bezpośredniego ucisku/opaski uciskowej w czasie < 60 s od rozpoznania.

• Poprawne użycie PPE i procedur postinterwencyjnych (dekontaminacja, dokumentacja zdarzenia).

• Bezpieczna obsługa AED i współpraca z zespołem podczas RKO.

Aspekty etyczne i prawne:

• Przed podjęciem jakiejkolwiek inwazyjnej procedury (np. mokra hijama z krwawieniem) z uwagi na regulacje prawne i zakres uprawnień wykonawcy, należy kierować się zasadą „bezpieczeństwo pacjenta ponad wszystko” — jeśli wystąpi poważne powikłanie, wykonawca powinien niezwłocznie wezwać pomoc medyczną i udzielić pierwszej pomocy zgodnie z kompetencjami.

• Dokumentuj każde zdarzenie, informuj pacjenta/opiekuna o podjętych działaniach oraz zapewnij przekazanie pacjenta służbom ratowniczym wraz z pełną relacją zdarzeń.

3. Postępowanie przy omdleniu i zawrotach głowy

Szybka ocena i uporządkowane działanie

1. Natychmiastowa ocena stanu: sprawdź przytomność (zawołaj pacjenta, delikatnie potrząśnij ramieniem). Jeżeli pacjent jest nieprzytomny — zastosuj procedury ABC (patrz 2.3.2).

2. Jeśli pacjent jest przytomny lecz skarży się na zawroty głowy lub nastąpiło krótkie utracenie przytomności (omdlenie, synkopa) — zachowaj spokój, poproś o pozostanie w pozycji leżącej i rozpocznij systematyczną ocenę.

Krótkie, priorytetowe kroki (algorytm):

• Zapewnij bezpieczeństwo miejsca i ułóż pacjenta płasko na plecach (pozycja leżąca).

• Unieś kończyny dolne 30–45° (pozycja Trendelenburga/unoszenie nóg) — ułatwia szybki powrót krążenia do mózgu.

• Poluzuj ciasne ubrania (obojczyk, pasek, kołnierzyk).

• Oceń drożność dróg oddechowych, oddychanie i krążenie (tętno, barwa skóry, potliwość).

• Sprawdź przyczynę: czy poprzedzały zawroty/synkop ból, krwawienie, ból brzucha, nagłe emocje, długie stanie, uraz głowy, przyjmowane leki, wcześniejsze epizody?

• Zmierz ciśnienie tętnicze i tętno w pozycji leżącej — jeśli pacjent wstaje, zmierz ciśnienie ponownie w pozycji stojącej (patrz test ortostatyczny).

• Jeśli pacjent szybko wraca do normy i nie ma czerwonych flag — można obserwować 15–30 minut; jeśli utrzymują się objawy, występują nieprawidłowości vitals lub podejrzenie przyczyny kardiologicznej/neurologicznej — wezwij pogotowie/radiuj do szpitala.

Różnicowanie przyczyn (istotne dla decyzji terapeutycznej):

• Wazowagalne (najszybsze, najczęstsze): wyzwalane bólem, stresem, widokiem krwi (szczególnie po zabiegach mokrych/hijama), długim staniem. Objawy prodromalne: nudności, pocenie, bladość, zawroty. Zazwyczaj krótka utrata przytomności, pełne odzyskanie świadomości po obniżeniu pozycji ciała.

• Ortostatyczne: po wstaniu z pozycji leżącej/siedzącej, związane z odwodnieniem, lekoopornością, chorobami autonomicznymi. Pomiar ciśnienia stojącego istotny.

• Kardiogenne: arytmie, niedokrwienie — często bez prodromów, mogą towarzyszyć palpitacje, ból w klatce piersiowej; wysoki risk, wymagający pilnej diagnostyki.

• Neurologiczne: udar/epilepsja — dłuższa utrata przytomności, drgawki, osłabienie ogniskowe po odzyskaniu świadomości.

• Metaboliczne: hipoglikemia, zaburzenia elektrolitowe — sprawdź glukozę kapilarną.

Badania i monitorowanie w gabinecie

• Pomiar ciśnienia i tętna: w pozycji leżącej i stojącej (po 1 i 3 min od pionizacji). Ortostatyczne spadki: spadek skurczowego ≥20 mmHg lub rozkurczowego ≥10 mmHg i/lub wzrost tętna >30/min sugerują ortostatyczne/hipowolemiczne przyczyny.

• Pomiar poziomu glukozy (glucometr): szybkie wykluczenie hipoglikemii.

• EKG jeżeli dostępne lub jeśli objawy sugerują arytmię; przynajmniej krótkie zapisy u pacjentów z palpitacjami czy bólem w klatce.

• Dokumentacja: dokładny opis epizodu (czas, okoliczności, prodromy, objawy po, przywrócenie świadomości), pomiary i interwencje.

Specyfika sytuacji związanych z bańkami / hijamą

• Widok krwi, ból lub nagłe obniżenie objętości płynów (niewielkie krwawienie po hijamie) może wywołać reakcję wazowagalną — przy monitorowaniu po zabiegu szczególnie ważna obserwacja 15–30 minut.

• Po mokrej hijamie: zwróć uwagę na objawy nadmiernego krwawienia, uczucie osłabienia, bladość, zimne kończyny; natychmiast zastosuj pozycję leżącą i podnieś kończyny.

• Osoby o niskiej masie ciała, z odwodnieniem, lub przyjmujące leki hipotensyjne mają zwiększone ryzyko omdleń ortostatycznych.

Kiedy wezwać pomoc/transportować do szpitala

• Utrzymująca się utrata przytomności, nieprawidłowe parametry życiowe (bradykardia <40/min z objawami, ciśnienie skurczowe <90 mmHg z objawami), duszność, ból w klatce piersiowej po epizodzie, neurologiczne deficyty ogniskowe, podejrzenie zaburzeń rytmu — natychmiast wezwać pogotowie.

• Każde omdlenie bez wyraźnej, łagodnej przyczyny u osoby z chorobą serca lub bez wcześniejszej historii omdleń powinno skłonić do pilnej diagnostyki szpitalnej.

Działania doraźne i opieka po epizodzie

• Jeśli przytomny i stabilny: pozostaw pacjenta w pozycji leżącej 10–20 minut, podaj płyny doustne jeśli nie ma przeciwwskazań i pacjent jest przytomny (woda, roztwór izotoniczny).

• Oferuj glukozę doustną jeśli potwierdzona/nad podejrzeniem hipoglikemia.

• Ustal przyczynę/zarejestruj leki: zapytaj o antyhipertensyjne, diuretyki, leki psychotropowe, środki przeciwbólowe.

• Edukacja pacjenta: techniki zapobiegania wazowagalnemu omdleniu (np. unikanie gwałtownych pionizacji, wcześniejsze siadanie/kucanie przy uczuciu zawrotów, nawodnienie, spożycie posiłku bogatego w sodzie w wybranych przypadkach za zgodą lekarza).

• Zalecenie dalszej diagnostyki: EKG, holter, badania laboratoryjne, konsultacja kardiologiczna/neurologiczna jeśli wskazane.

Modyfikacje dla dzieci, osób starszych i kobiet w ciąży

• Dzieci: częściej wazowagalne; jednak rodzice wymagają jasnej instrukcji. Używaj odpowiednich rozmiarów mankietu do pomiaru BP.

• Osoby starsze: większe ryzyko ortostatycznych omdleń związanych z polifarmakcją i autonomicznymi zaburzeniami — ostrożne pionizacje, pomiary ortostatyczne standardem.

• Kobiety w ciąży: omdlenia mogą być związane uciskiem żyły głównej dolnej w pozycji leżącej — preferowane ułożenie w lewym bocznym odchyleniu; szybkie wezwanie oceny lekarskiej jeśli epizod nagły.

Ćwiczenia praktyczne do zajęć warsztatowych

1. Scenariusz symulacyjny — wazowagalne omdlenie po hijamie

   • Role: pacjent (aktor/fantom), terapeuta, asystent, osoba dzwoniąca po pomoc.

   • Zadania: ułożenie pacjenta, uniesienie nóg, pomiar BP/tętna, kontrola krwawienia, aplikacja opatrunków, podanie płynów, decyzja o obserwacji vs wezwanie pogotowia.

   • Kryteria oceny: czas do wykonania pozycji leżącej i uniesienia nóg (<30 s), poprawność pomiarów, adekwatność decyzji klinicznej.

2. Stacja pomiarów ortostatycznych

   • Uczestnicy uczą się wykonywać pomiary BP i tętna w pozycji leżącej i stojącej; interpretacja wyników i dyskusja o progu diagnostycznym.

   • Ćwiczenie praktyczne: trzyosobowe zespoły — jedna osoba „pacjentem” (różne scenariusze: odwodnienie, leki), druga wykonuje pomiary, trzecia dokumentuje i proponuje postępowanie.

3. Warsztat różnicowania przyczyn omdleń

   • Małe grupy analizują krótkie historie przypadków (karta anamnezy) i przedstawiają plan diagnostyczny i decyzyjny (czy obserwacja w gabinecie, czy wezwanie pogotowia).

   • Przykłady przypadków: młody pacjent, osłabienie po długim staniu; starszy pacjent z palpitacjami; pacjent po zabiegu hijama mocno poty; osoba z cukrzycą i splątaniem.

4. Symulacja dokumentacji i komunikacji

   • Uczestnicy ćwiczą wypełnianie karty zdarzenia: czas, objawy, działania (pozycja, podane płyny, pomiary), rekomendacje do dalszej diagnostyki.

   • Ćwiczenie komunikacji z pacjentem i rodziną — skrypt: jak wyjaśnić co się stało, jakie dalsze kroki, kiedy wrócić/udać się do szpitala.

Checklisty i wzory użyteczne w praktyce gabinetowej

• Checklist przy omdleniu / zawrotach: zabezpiecz miejsce → pozycja leżąca → uniesienie nóg → ocena ABC → zmierzyć BP/tętno → zmierzyć glukozę → kontrola krwawienia → dokumentacja → decyzja: obserwacja/transport.

• Skrypt do rozmowy z pacjentem po epizodzie: krótkie, zrozumiałe wyjaśnienie przyczyny (jeśli możliwe), wskazówki co robić przy nawrocie, informacja o konieczności konsultacji lekarskiej (gdy występują niepokojące objawy).

Ocena kompetencji i kryteria zaliczenia ćwiczeń

• Poprawne wykonanie pozycji leżącej i uniesienie nóg w <30 s.

• Prawidłowe pobranie i interpretacja ciśnienia w pozycjach (leżąca/ stojąca).

• Umiejętność rozpoznania czerwonych flag wskazujących na pilną interwencję (np. ból w klatce, nierówne tętno, neurologiczne deficyty).

• Kompleksowa dokumentacja zdarzenia i jasne przekazanie pacjentowi dalszych kroków.

Aspekty prawne i etyczne

• Dokumentuj każdy epizod szczegółowo (czas rozpoczęcia, opis objawów, podjęte działania, wyniki pomiarów, zalecenia). Dokumentacja ochroni pacjenta i terapeuty w razie konieczności dalszej diagnostyki lub w postępowaniu wyjaśniającym.

• Działaj w ramach swoich kompetencji — procedury inwazyjne i decydująca ocena kardiologiczna/neurologiczna pozostają w gestii medycznych służb ratunkowych.

Materiały pomocnicze do kursu

• Wzór karty zdarzenia (PDF/druk).

• Instrukcja "szybkie pomiary ortostatyczne" (krótki algorytm + progi diagnostyczne).

• Lista „czerwonych flag” wymagających natychmiastowej interwencji.

• Scenariusze ćwiczeniowe z kryteriami oceny.

4. Kontrola i tamowanie krwotoku

Priorytet: szybkość i uporządkowanie działania, ochrona własna (PPE), ocena stopnia krwawienia oraz wybór adekwatnej metody tamowania — od prostego ucisku po zastosowanie opaski uciskowej / opatrunku hemostatycznego i wezwanie pomocy medycznej.

Podstawowe zasady działania (algorytm postępowania)

1. Bezpieczeństwo własne — załóż rękawice jednorazowe; okulary i maska jeśli ryzyko rozprysku krwi.

2. Szybka ocena — zlokalizuj źródło krwawienia, określ charakter: sączące/oklapujące (venous o niższym ciśnieniu) vs. pulsujące tryskające (arterialne). Oceń ilość utraconej krwi i objawy wstrząsu (bladość, potliwość, przyspieszone tętno, osłabienie, zaburzenia świadomości).

3. Bezpośredni, ciągły ucisk nadrania — najskuteczniejsza i najbezpieczniejsza metoda pierwszego wyboru: suchym sterylnym gazikiem/jałową gazą, mocny, stały ucisk. Utrzymuj ucisk minimum 5–10 minut bez ciągłego sprawdzania — przerywanie wydłuża czas tamowania.

4. Uniesienie kończyny (jeśli możliwe i bez przeciwwskazań) — zmniejsza spływ krwi grawitacyjnie.

5. Opatrunek uciskowy — po uzyskaniu wstępnej hemostazy przyłóż jałowy opatrunek i dodatkowo bandażem wywieraj stały docisk.

6. Jeśli krwawienie nie ustępuje — zastosuj metody drugiego rzutu: ucisk bezpośredni z dodatkowymi opatrunkami, pakowanie rany (packing) gąbkami/gazami, opaska uciskowa (tourniquet) tylko przy ciężkim, życiowo zagrażającym krwotoku kończyny.

7. Monitoruj i dokumentuj — zapisuj czas rozpoczęcia zabiegu, zastosowane interwencje (zwłaszcza czas założenia tourniquetu), objawy pacjenta i decyzję o eskalacji (wezwaniu karetki).

8. Wezwanie pomocy — natychmiast, gdy: brak kontroli krwotoku po 10–15 minutach intensywnego ucisku, pulsujące/tryskające krwawienie, objawy wstrząsu, krwawienie z szyi/klatki piersiowej, pacjent na lekach przeciwzakrzepowych lub z zaburzeniami krzepnięcia.

Techniki i szczegółowe wskazówki

Ucisk bezpośredni

• Użyj jałowej gazy / sterylnego opatrunku. Jeśli krwawienie przebija opatrunek, nie usuwaj go — nałóż kolejny сверху i kontynuuj ucisk.

• Ucisk trzymaj stały przez 5–10 minut, następnie sprawdź — jeśli krwawienie ustąpiło, zabezpiecz opatrunkiem uciskowym; jeśli nadal sączy się krew, wróć do silniejszego ucisku i rozważ pakowanie rany.

Pakowanie rany (w głębokich krwotokach, jamach)

• Stosowane przy głębokich ranach, m.in. w okolicach tułowia czy krocza, gdzie bezpośredni ucisk nie dociera do źródła.

• Wypełnia się jamę sterylną gazą/gąbką dociskając bezpośrednio do źródła; utrzymuje się ucisk od góry bandażem lub opatrunkiem.

• Ćwiczenie: pakowanie na fantomie/huśtawce — ćwiczący wkłada warstwy jałowej gazy do wnętrza rany i stabilizuje bandażem tak, by wypełnienie wywierało docisk.

Opatrunek uciskowy

• Składa się z jałowego opatrunku bezpośrednio na ranę i elastycznego bandaża (lub trójkątnej chusty) utrzymującego docisk.

• W razie dużego krwawienia stosuje się dodatkową warstwę (np. dodatkowa gaza + bandaż) i mocne zawiązanie.

Opaska uciskowa (tourniquet)

• Wskazania: ciężkie, zagrażające życiu krwotoki kończynowe (np. tętnicze), które nie odpowiadają na ucisk bezpośredni/pakowanie.

• Rodzaj: komercyjne opaski taktyczne (najbezpieczniejsze) lub improwizowane (ręcznik + kij) jako ostateczność.

• Zakładanie: powyżej rany (między raną a sercem), możliwie jak najwyżej na kończynie; zapinamy mocno, aż krwawienie ustanie; notujemy dokładny czas założenia (bardzo ważne).

• Caveat: nie rozluźniać ani nie zdejmować tourniquetu w warunkach pozaszpitalnych bez nadzoru medycznego; maksymalny czas działania tourniquetu przed ryzykiem niedokrwienia tkanek jest istotny (zwykle liczy się w godzinach — decyzja na poziomie szpitala).

• Ćwiczenie: zakładanie komercyjnego tourniquetu na fantomie/ramieniu treningowym; szybkie zapięcie i notowanie czasu — ocena poprawności (ustanie krwawienia na manekinach symulacyjnych).

Hemostatyczne opatrunki i środki wspomagające

• Preparaty krzepnięcia (gąbki, granulaty z substancjami hemostatycznymi) przyspieszają tworzenie skrzepu. Stosować zgodnie z instrukcją producenta, przy pakowaniu rany lub jako uzupełnienie ucisku.

• Uwaga: nie zastępują podstawowego ucisku; używane w warunkach ratownictwa i przez przeszkolony personel.

Specjalne sytuacje

• Krwawienie z szyi: krytyczne — ciężkie ryzyko uduszenia i uszkodzenia naczyń. Ucisk bezpośredni i szybkie wezwanie pogotowia; nie stosować opaski na szyję.

• Krwotoki twarzy i jamy ustnej: pacjent siedzący, pochylony do przodu; ucisk palcem/kawałkiem gazy na miejsce krwawienia; kontrola dróg oddechowych.

• Krwawienie po hijamie (mokre bańki): zwykle niewielkie; ucisk jałową gazą do ustąpienia, opatrunek; jeśli krwawienie przedłużone lub intensywne — ocena lekarska (zwłaszcza u osób na antykoagulantach).

• Nos (epistaxis): pacjent siedzi, pochyla się do przodu; ucisk skrzydełek nosa przez 10–15 min; chłodny okład na nos i kark; jeśli krwotok nie ustępuje, zastosować tamponadę/wezwanie pomocy.

Ocena ciężkości krwotoku i kryteria eskalacji

• Łagodne: sączenie/krwawienie po drobnych nacięciach (np. po hijamie) — ucisk 5–10 min, opatrunek; obserwacja; poradzenie pacjentowi.

• Umiarkowane: większe plamy/przesiąkanie, ale pacjent stabilny — dłuższy ucisk, opatrunek uciskowy, rozważne użycie hemostatycznych opatrunków; kontrola co 15–30 min; konsultacja lekarska jeśli krwawienie nawraca.

• Ciężkie (zagrożenie życia): tryskające/pulsujące, nie ustępuje przy ucisku – natychmiastowe opaski uciskowe/tourniquet, wezwanie pogotowia, ułożenie pacjenta, kontrola ABC.

Sprzęt i wyposażenie apteczki (zalecane dla gabinetu wykonującego bańki / hijamę)

• Jałowe gazy różnej wielkości, gaziki.

• Sterylne opatrunki (kompresy), bandaże elastyczne, chusty trójkątne.

• Komercyjny tourniquet do stosowania w nagłych krwotokach.

• Hemostatyczne opatrunki/gąbki (zgodne z lokalnymi regulacjami).

• Rękawice jednorazowe (niewiele: winylowe/lateks/neopren — różne rozmiary), okulary ochronne, maski.

• Pojemnik na ostre (do bezpiecznego usuwania igieł) oraz worki na odpady zakaźne.

• Ciśnieniomierz, stetoskop, glukometr.

• Notatnik/karta zdarzenia do dokumentacji.

Dokumentacja i komunikacja po zdarzeniu

• Zapisz: czas rozpoczęcia i zakończenia działań, zastosowane techniki (ucisk, pakowanie, tourniquet + czas założenia), ilość podanych płynów doustnych/innych, parametry życiowe, decyzję o wezwaniu pogotowia oraz informacje przekazane pacjentowi.

• Informuj pacjenta jasno o objawach alarmowych (wyrzut z opatrunku, narastające bóle, mrowienie kończyny, znaczny obrzęk, utrata czucia, gorączka) i kiedy konieczna jest pilna wizyta lekarska.

• Jeśli użyto tourniquetu, konieczne natychmiastowe przekazanie informacji ratownikom medycznym o dokładnym czasie założenia.

Przykłady scenariuszy i komentowane postępowanie

Przypadek A — niewielkie krwawienie po mokrej hijamie u osoby bez leków przeciwzakrzepowych
Działanie: jałowa gaza, mocny ucisk 5–10 min → przy ustaniu hemostazy opatrunek uciskowy, obserwacja 20–30 min, zalecenie higieny rany, informacja o czerwonych flagach. Dokumentacja.

Przypadek B — pulsujące krwawienie z uda po uszkodzeniu naczynia (symulacja)
Działanie: natychmiastowe silne uciskanie miejsca, jeśli brak efektu — opaska uciskowa powyżej rany (zapis czasu), wezwanie pogotowia, uniesienie kończyny, monitorowanie stanu pacjenta. Po przybyciu ratowników przekazanie informacji i dokumentacji.

Przypadek C — pacjent na antykoagulantach z przedłużającym się krwawieniem po bańkach
Działanie: niezwłoczna eskalacja — stały ucisk, zastosowanie hemostatycznego opatrunku, konsultacja medyczna i rozważenie transportu do szpitala; szczególnie niskie progi do wezwania pomocy.

Ćwiczenia praktyczne dla kursantów (warsztatowe)

1. Stacja 1 — Ucisk bezpośredni i opatrunek uciskowy (30–45 min)

   • Cel: prawidłowo wykonać stały ucisk, nałożyć opatrunek uciskowy i ocenić hemostazę.

   • Materiały: fantomy, jałowe gazy, bandaże elastyczne.

   • Kryteria zaliczenia: stabilny ucisk przez 5–10 min, poprawnie zabezpieczony opatrunek, umiejętność komunikacji z pacjentem.

2. Stacja 2 — Pakowanie rany i użycie hemostatycznych opatrunków (45 min)

   • Cel: umiejętność pakowania głębokiej rany i stosowania opatrunków hemostatycznych zgodnie z instrukcją producenta.

   • Ćwiczenie: scenariusze z głębokimi ranami na modelu; ocena efektywności i dokumentacja.

3. Stacja 3 — Tourniquet (opaska uciskowa) — symulacja awaryjna (30 min)

   • Cel: szybkie i bezpieczne założenie komercyjnego tourniquetu na kończynę treningową, zapis czasu i symulacja przekazania pacjenta.

   • Kryteria: czas założenia <60 s, ustanie krwawienia na manekinie, poprawne zanotowanie czasu.

4. Stacja 4 — Specjalne sytuacje: szyja, twarz, nos (40 min)

   • Cel: rozpoznać ograniczenia i zastosować adekwatne techniki (np. ucisk nosowy, pozycja siedząca pochylona).

   • Scenariusze: epistaxis trudny do opanowania, krwawienie z twarzy.

5. Stacja 5 — Decyzja kliniczna i dokumentacja (20–30 min)

   • Cel: na podstawie krótkiego opisu wydarzenia uczestnik decyduje o dalszym postępowaniu (obserwacja vs. wezwanie karetki) i wypełnia kartę zdarzenia.

Kryteria oceny kompetencji (zaliczenie modułu)

• Wiedza: rozumienie różnic między krwotokami żylnymi i tętniczymi oraz konsekwencji klinicznych.

• Umiejętności praktyczne: poprawne i szybkie zastosowanie ucisku, opatrunku uciskowego, pakowania rany oraz właściwe wykorzystanie tourniquetu na symulatorze.

• Decyzyjność: trafna decyzja o eskalacji (wezwanie pomocy) w scenariuszach podwyższonego ryzyka (antykoagulanty, pulsujące krwawienie, objawy wstrząsu).

• Dokumentacja: kompletna karta zdarzenia z czasami i zastosowanymi interwencjami.

Uwagi prawne i etyczne

• Działaj w granicach kompetencji i zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa (w Polsce: zasady udzielania pierwszej pomocy i praktyki zawodowej).

• Zawsze dokumentuj działania; poinformuj pacjenta o konieczności dalszej opieki medycznej, zwłaszcza gdy występują czynniki ryzyka (antykoagulanty, choroby krzepnięcia, choroby sercowo-naczyniowe).

• W przypadku procedur inwazyjnych (np. wbijanie opaską / profesjonalne tamponady wewnętrzne) przestrzegaj zasad nadzorowanej praktyki i przekazuj do opieki medycznej.

5. Rozpoznanie reakcji alergicznej przebiegającej w kierunku anafilaksji i szybka interwencja

Objawy i znaki kliniczne — kryteria rozpoznania (konkretne elementy do wyczulenia się):

• Skóra i błony śluzowe: nagłe wystąpienie świądu, pokrzywki (płatowe rumieniowo-obrzękowe zmiany), obrzęk naczynioruchowy (np. obrzęk twarzy, warg, języka). BCCDC

• Układ oddechowy: duszność, świsty, kaszel, chrypka, stridor (zwłaszcza przy obrzęku górnych dróg oddechowych), trudności z połykaniem. BSACI

• Układ krążenia: szybkie lub słabe tętno, zawroty głowy, hipotonia, omdlenie — sygnał ciężkiego zaangażowania układu krążenia. AAAAI

• Objawy przewodu pokarmowego (często w anafilaksji pokarmowej): nudności, wymioty, ból brzucha, biegunka.

• Objawy neurologiczne: niepokój, zmniejszona przytomność, uczucie „zbliżającej się śmierci” — mogą świadczyć o hipoperfuzji.

Rozpoznanie anafilaksji należy rozważyć, gdy występuje nagłe zaangażowanie skóry i przynajmniej jeden z powyższych objawów układowych lub gdy po ekspozycji na znany alergen pojawiają się objawy oddechowe albo objawy naczyniowo-krążeniowe (bez konieczności wystąpienia zmian skórnych). BSACI+1

Priorytet działania — zasada „epinefryna pierwsza”:

• Przy podejrzeniu anafilaksji natychmiast podać adrenalininę (epinefrynę) domięśniowo (IM) w stronę przednio-bocznej części uda — nie czekać na potwierdzenie badań ani na poprawę po lekach przeciwhistaminowych. Podanie IM adrenaliny jest leczeniem ratującym życie i nie ma zastosowania alternatywy o porównywalnej skuteczności. BCCDC+1

• Dawka: standardowo 0,01 mg/kg masy ciała IM; maksymalnie zazwyczaj 0,3 mg u dzieci/młodzieży i 0,5 mg u dorosłych — w praktyce klinicznej korzysta się też z autowstrzykiwaczy w predefiniowanych dawkach (np. 0,15 mg, 0,3 mg) dopasowanych do wagi pacjenta. Powtarzać dawkę co ~5 minut, jeżeli objawy nie ustępują. AAAAI+1

Pozycja pacjenta i natychmiastowe postępowanie wspomagające:

• Ułożyć pacjenta na plecach z uniesionymi nogami (pozycja przeciwdziałająca hipoperfuzji), chyba że trudności oddechowe wymagają półsiedzenia — pacjentów z podejrzeniem anafilaksji absolutnie nie wolno pozostawiać, aby chodzili lub wstawali samodzielnie (ryzyko nagłego zatrzymania krążenia). BSACI

• Zapewnić drożność dróg oddechowych; jeśli występuje obrzęk górnych dróg oddechowych lub narastająca duszność — przygotować sprzęt do intubacji i wezwać służby ratunkowe (w warunkach ambulatoryjnych natychmiastowe wezwanie pomocy).

• Tlenoterapia wysokoprzepływowa u pacjentów z dyskomfortem oddechowym, hipoksemią lub w ciężkim przebiegu.

• Przy podejrzeniu wstrząsu: ułożyć, monitorować parametry (RR, HR, saturacja), przygotować do dożylnej podaży płynów resuscytacyjnych (w placówkach z możliwością podania IV) na zlecenie zespołu ratunkowego.

Leki dodatkowe — dopiero po podaniu epinefryny:

• Antyhistaminiki (H1 i ewentualnie H2) oraz glikokortykosteroidy mogą być podane jako leki wspomagające (zmniejszają objawy skórne i zapobiegają późnym nawrotom reakcji), ale nie zastępują adrenaliny i nie powinny opóźniać jej podania. BCCDC+1

• Beta-2-agonisty wziewne — przy nasilonym skurczu oskrzeli jako terapia uzupełniająca.

• W warunkach szpitalnych — w razie braku odpowiedzi na IM adrenalinę, po przybyciu zespołu ratunkowego, możliwe jest podanie adrenaliny dożylnej pod kontrolą lekarza i monitorowaniem, jednak IM pozostaje pierwszym i kluczowym krokiem ratunkowym. BSACI

Postępowanie po incydencie — monitorowanie i dokumentacja:

• Obserwacja: po opanowaniu ostrego epizodu pacjent powinien być monitorowany (zależnie od nasilenia) przez co najmniej 4–6 godzin (częściej 24 h w ciężkich przypadkach lub gdy pozostały objawy), ponieważ możliwe są reakcje dwufazowe (rekurencja objawów). AAAAI

• Dokumentacja zdarzenia: godziny i dawki podanych leków, zmiany stanu pacjenta, interwencje i wezwania pomocy powinny być zapisane w karcie zabiegu/medycznej. Zgłosić zdarzenie zgodnie z wewnętrznym protokołem gabinetu (rejestr incydentów). BCCDC

• Edukacja: zalecić konsultację z alergologiem, wydać zalecenie posiadania autowstrzykiwacza (jeżeli wskazany), instrukcję stosowania i plan postępowania w przypadku ponownej ekspozycji.

Praktyczne elementy niezbędne w gabinecie — lista kontrolna (checklist):

1. Natychmiast dostępny epinefryna IM (w strzykawce lub autowstrzykiwacz) i trener autowstrzykiwacza do ćwiczeń.

2. Zestaw do tlenoterapii, mankiet do pomiaru ciśnienia, pulsoksymetr.

3. System alarmowy/telefon do natychmiastowego wezwania pogotowia.

4. Formularz dokumentacji incydentu anafilaktycznego.

5. Plan obserwacji pacjenta i instrukcja dalszego postępowania (odsyłanie do szpitala, konsultacja alergologiczna).

Przykłady kliniczne (krótkie scenariusze do omówienia):

• Przykład A: Pacjent po zjedzeniu orzecha po 10 min zgłasza świąd skóry, uogólnione pokrzywki i uczucie „ciężkości w gardle”. Postępowanie: ułożyć pacjenta, podać IM adrenalinę (obliczyć dawkę wg wagi lub zastosować EAI), wezwać pomoc, podać tlen, monitorować, po ustąpieniu objawów obserwacja co najmniej 6 h i skierowanie do alergologa. AAAAI

• Przykład B: Pacjent po zabiegu hijama krwawi z miejsc nacięcia, pojawia się senność, tachykardia i blada, zimna skóra — różnicowanie: krwotok vs anafilaksja (może występować w obu). Postępowanie: szybko ocenić drogi oddechowe i krążenie, podać IM adrenalinę jeśli są objawy oddechowe/obwodowe, jednocześnie kontrolować źródło krwawienia i zapewnić płyny. BCCDC

Ćwiczenia praktyczne do programu szkoleniowego (konkretne zadania dla kursantów):

1. Symulacja 1 — „Nagła anafilaksja w gabinecie” (ćwiczenie zespołowe)

   • Czas: 20–30 min + omówienie. Rola: terapeuta, pacjent, asystent, osoba dzwoniąca po pogotowie. Cel: rozpoznanie, natychmiastowe podanie IM adrenaliny, ułożenie pacjenta, wezwanie pomocy, przygotowanie dokumentacji. Po ćwiczeniu omówienie błędów, czasów reakcji, prawidłowości techniki podania IM. BSACI

2. Ćwiczenie 2 — „Trening z autowstrzykiwaczem” (indywidualne, praktyczne)

   • Każdy kursant trenuje prawidłowe użycie trenera autowstrzykiwacza (różne modele — EpiPen, Jext, Emerade), wyjaśnia pacjentowi technikę wkłucia i postępowanie po użyciu (wezwać pogotowie, pozostać pod obserwacją). Sprawdzenie poprawności kolejnych kroków (wyjęcie, odbezpieczenie, przyłożenie do uda, przytrzymanie 3–10 s, masaż miejsca). AAAAI

3. Ćwiczenie 3 — „Kalkulator dawek adrenaliny u dzieci” (warsztat obliczeniowy)

   • Zadanie: przydzielić scenariusze z wagami dzieci (np. 8 kg, 12 kg, 20 kg, 35 kg); zadaniem kursantów jest obliczenie dawki epinefryny domięśniowo (0,01 mg/kg), dobrać właściwy autowstrzykiwacz lub przygotować strzykawkę i sprawdzić, czy przekracza maksima (0,3 mg/0,5 mg). Omówienie bezpieczeństwa podawania i ryzyka błędów. AAAAI

4. Ćwiczenie 4 — „Scenariusz z dwufazową reakcją” (case study + plan obserwacji)

   • Przeanalizować przypadek pacjenta, u którego objawy ustąpiły po podaniu adrenaliny, a po 6–8 h nastąpiło nawrocenie. Kursanci przygotowują plan obserwacji, komunikacji z pacjentem i dokumentacji oraz zalecenia dotyczące wypisania autowstrzykiwacza i skierowania do alergologa. AAAAI

Aspekty komunikacyjne i prawne do omówienia podczas zajęć praktycznych:

• Jak informować pacjenta o ryzyku i konieczności natychmiastowego działania (pisemna i ustna informacja), dokumentowanie zgody w sytuacjach planowanych, a w przypadku nagłych interwencji — zapisywanie zdarzenia i powodów działania. BCCDC

Wskazówki organizacyjne dla gabinetu:

• Regularne przeglądy zawartości apteczki ratunkowej (termin ważności adrenaliny, sprawność autowstrzykiwaczy treningowych), harmonogram szkoleń z zakresu rozpoznawania i postępowania w anafilaksji dla całego personelu (co najmniej raz do roku) oraz prowadzenie rejestru symulacji. BSACI

6. Wezwanie pomocy medycznej i współpraca z ratownikiem

Kryteria natychmiastowego wezwania pogotowia

• Natychmiast wezwać pomoc, gdy pacjent ma: zatrzymanie krążenia/oddechu, nasilone zaburzenia świadomości, ciężką duszność/stridor, objawy anafilaksji, masywny krwotok, objawy udaru (nagła asymetria twarzy, zaburzenia mowy, nagły niedowład), silny ból w klatce piersiowej z objawami niedokrwienia, drgawki trwające >5 min lub nawracające.

• Wezwanie powinno być też wykonane, gdy stan wydaje się niestabilny i wykracza poza kompetencje terapeuty (np. istotna hipotonia, szybka tachykardia z objawami niedokrwienia, podejrzenie sepsy po zabiegu).

Jak zadzwonić — co przekazać (skrypt i kolejność informacji)

1. Identyfikacja miejsca i osoby dzwoniącej: nazwa gabinetu/adres (z dokładnością do numeru lokalu, piętra), numer telefonu do kontaktu, imię i nazwisko osoby dzwoniącej.

2. Krótki opis sytuacji: np. „Pacjentka 45 lat, ciężka anafilaksja po zabiegu hijama — obrzęk twarzy, duszność, hipotonia.”

3. Stan pacjenta i najważniejsze parametry: przytomny/nieprzytomny, oddech (sprawny/nieregularny/brak), tętno (częste/słabe), kolor skóry, saturacja (jeśli mierzona), ciśnienie (jeśli zmierzone).

4. Działania podjęte: co już wykonano (IM adrenalina — dawka, tlenoterapia — przepływ, rozpoczęta resuscytacja, tamowanie krwotoku, unieruchomienie). Podanie dokładnych godzin/dawki jest kluczowe.

5. Potrzeby / prośba: czy oczekujesz transportu, wsparcia medycznego na miejscu, instrukcji dalszych działań.

6. Ryzyka logistyczne: dostępność wejścia (wejście boczne), problemy z dojazdem, czy na miejscu są inne osoby do pomocy.

Informacje, których ratownik/dispatcher najczęściej poprosi — warto mieć je przygotowane i odnotowane:

• Imię/nazwisko i wiek pacjenta.

• Historia chorób przewlekłych, alergie, aktualne leki (zwłaszcza antykoagulanty), ostatnie zdarzenia medyczne.

• Użyte procedury/środki w gabinecie (nacięcia, podania leków) i czy wystąpiły reakcje.

• Dostępność miejsca (klatka schodowa, windą) i kontakt do osoby, która będzie czekać na zespół ratownictwa.

Przygotowanie stanowiska dla zespołu ratunkowego (co zrobić przed przyjazdem)

• Uwolnić miejsce przy pacjencie (usunąć nieistotne sprzęty).

• Zapewnić dostęp do punktu wejściowego i miejsca udzielania pomocy (oświetlenie, odblokowanie drzwi).

• Przygotować dokumentację: karta zabiegu, lista podanych leków i dawki, zgoda pacjenta, historię medyczną — wszystko w łatwo dostępnej teczce.

• Zabezpieczyć próbki (np. próbki krwi, jeśli pobrane) i odpadki medyczne — poinformować przybyłych ratowników o miejscu ich przechowywania.

• Przygotować personel: wskazać osobę, która poprowadzi przekazanie (handover), oraz asystenta, który może wykonywać polecenia ratowników.

Przekazanie (handover) ratownikowi — zasady skutecznej komunikacji

• Używać ustrukturalizowanej formy przekazu — SBAR (Situation, Background, Assessment, Recommendation):

  • Situation: co się dzieje teraz (najważniejszy problem).

  • Background: istotne tło medyczne (choroby, leki, alergie, ostatnie procedury).

  • Assessment: co oceniliśmy (parametry życiowe, reakcja na podjęte działania).

  • Recommendation: czego oczekujemy/ co jest potrzebne (np. transport, interwencja dożylna, intubacja).

• Mówić krótko, podawać fakty i liczby (czas podania leku i dawki, ciśnienie, HR, SpO₂).

• Udzielać dokumentów i wskazać osobę kontaktową w gabinecie.

• Pozwolić ratownikom na szybkie zadanie pytań; jeżeli czegoś nie wiadomo, powiedzieć to jasno i dostarczyć później.

Współpraca na miejscu z zespołem ratowniczym — oczekiwania i role

• Terapeuta: pozostaje przy pacjencie, wykonuje polecenia ratowników (np. dalsza pomoc przy CPR, dostarczanie dokumentacji), może pełnić funkcję łącznika z placówką (np. informowanie, który lekarz jest na miejscu).

• Asystent gabinetu: pomaga w porządkowaniu stanowiska, przynosi brakujący sprzęt, zabezpiecza dokumenty.

• Ratownicy medyczni: przejmują opiekę, decydują o dalszych interwencjach (leki IV, intubacja, transport). Terapeuta nie powinien samodzielnie wykonywać procedur wykraczających poza jego/jej kompetencje bez polecenia lekarza.

Przekazanie pacjenta do szpitala — co przygotować

• Skopiować/udostępnić kartę zabiegu z pełnymi notatkami (czasy, leki, reakcje).

• Podać informacje o alergenach, lekach przeciwkrzepliwych, chorobach przewlekłych i ewentualnych wynikach badań dostępnych na miejscu.

• Zabezpieczyć wszystkie materiały biologiczne (np. opatrunki zanurzone we krwi) zgodnie z protokołem i przekazać instrukcje dotycząc e ich utylizacji.

Aspekty prawne i dokumentacyjne związane z wezwaniem pomocy

• Zapisywać: datę i godzinę wezwania pogotowia, osobę przyjmującą dyspozycję, czas przybycia zespołu i przebieg przekazania (kto przekazał, co).

• Zabezpieczyć świadków (np. asystentów) i spisać krótkie oświadczenia, jeśli konieczne.

• Zachować kopie wszystkich dokumentów przekazanych zespołowi ratunkowemu.

• W sytuacji koniecznej przygotować się na współpracę z organami śledczymi (np. zgłoszenia poważnych zdarzeń), zachowując pełną dokumentację.

Wyposażenie gabinetu ułatwiające współpracę z ratownikami — checklista sprzętowa

• Telefon stacjonarny/komórkowy z zasięgiem i naładowaną baterią.

• Adres gabinetu umieszczony w widocznym miejscu, rysunek dojścia do wejścia.

• Apteczka ratunkowa (epinefryna IM, tlen, maszyna do resuscytacji ręcznej/ambu, środki opatrunkowe, leki przeciwhistaminowe, glukometr).

• Pulsoksymetr, mankiet do mierzenia ciśnienia, termometr.

• Latarka, folia izotermiczna, nożyczki ratownicze.

• Zapas rękawic, maseczki, ochraniacze oczu.

Przykładowe scenariusze ćwiczeniowe (warsztaty praktyczne)

1. Symulacja przyjazdu zespołu ratunkowego — pełny drill (czas 30–45 min):

   • Cel: praktyczne ćwiczenie komunikacji z dispatcherem, przygotowania stanowiska, SBAR handover i współpraca z przybyłym zespołem. Rola obserwatorów i ocena zgodności z checklistą.

2. Ćwiczenie „Szybki Handover” (15 min, powtarzane):

   • Kilka krótkich scenariuszy (np. ciężka duszność po bańkowaniu, masywny krwotok po hijama, omdlenie pacjenta) — kursanci na przemian dzwonią po pomoc i przekazują informacje w formacie SBAR. Trener ocenia klarowność i kompletność przekazu.

3. Ćwiczenie logistyczne — przygotowanie transportu pacjenta (20 min):

   • Scenariusz: ratownicy proszą o szybkie przygotowanie pacjenta do transportu (opinie chirurgiczne/ortopedyczne nie są dostępne). Kursanci ćwiczą: zabezpieczenie dokumentacji, pakowanie niezbędnych rzeczy, koordynację z personelem medycznym i rodziną.

4. Analiza wideo i debrief (po każdej symulacji):

   • Odtworzenie krótkich fragmentów, omówienie mocnych stron i punktów do poprawy (czas reakcji, kompletność danych, zachowanie spokoju).

Komunikacja z rodziną i osobami towarzyszącymi w chwili wezwania

• Poinformować krótko i rzetelnie: co się stało, jakie kroki podjęto, że pomoc została wezwana i czego można oczekiwać (czas przyjazdu, możliwe działania).

• Wyznaczyć jedną osobę z personelu do kontaktu z rodziną (zapobiega chaosowi).

• Udostępnić informacje praktyczne: gdzie i kiedy pojawi się ratownik, czy pacjent będzie transportowany do szpitala i kto może jechać z pacjentem (zgodnie z polityką placówki).

Kontynuacja po interwencji — współpraca z zespołem ratunkowym i przyjmującym szpitalem

• Uzyskać od ratowników krótką informację zwrotną o stanie pacjenta przy przekazaniu (co wykonali, planowane dalsze kroki).

• Skontaktować się (jeśli to możliwe) z oddziałem przyjmującym w celu dostarczenia dodatkowych dokumentów lub wyjaśnień.

• Wprowadzić do księgi zdarzeń/rekordu klinicznego pełne notatki, załączyć kopię dokumentów przekazanych ratownikom, przygotować zgłoszenie incydentu jeśli protokół tego wymaga.

Szkolenia i ocena kompetencji personelu w zakresie współpracy z ratownikiem

• Obowiązkowe roczne szkolenia z zakresu: procedur wezwania pomocy, SBAR, obsługi podstawowego sprzętu ratunkowego, procedur antyseptycznych podczas współpracy z ekipą ratowniczą.

• Egzamin praktyczny: przeprowadzenie symulacji z oceną czasu wezwania, kompletności przekazu i przygotowania stanowiska (ocena według znormalizowanej listy kontrolnej).

Materiały pomocnicze do użycia w kursie (szablony i checklisty)

• Szablon rozmowy z dispatcherem (gotowy formularz — pola do wypełnienia).

• Karta „Przygotuj policję/ratowników” — jedna strona A4 z adresem, wskazówkami dojścia, telefonami kontaktowymi.

• Lista kontrolna handover (SBAR) — do wydruku i włożenia do teczki pacjenta.

• Formularz dokumentacji incydentu — pole na czasy, leki, personel, świadków.

Przykładowy wzór SBAR (polski skrócony):

• S (Situation) — „Pacjent M., 52 l., omdlenie po zabiegu, nieprzytomny, oddech nieregularny.”

• B (Background) — „Choroby: nadciśnienie, stosuje warfarynę; ostatni zabieg: hijama 10 min temu.”

• A (Assessment) — „RR 80/50, HR 130, SpO₂ 88% przy tlenie 6 l/min, silne krwawienie z 2 nacięć.”

• R (Recommendation) — „Prosimy o pilny transport do szpitala; prosimy o pomoc w tamowaniu krwotoku i przygotowanie do transfuzji.”

Uwagi końcowe (praktyczne)

• Celem współpracy z ratownikami jest płynne, bezpieczne i szybkie przejęcie opieki nad pacjentem. Rzetelność danych, punktualność i przygotowanie stanowiska znacząco skracają czas decyzyjny zespołu ratunkowego i poprawiają wynik kliniczny.

• Systematyczne ćwiczenia, gotowe schematy komunikacji i dokumentacji oraz jasno przydzielone role w zespole gabinetowym to elementy zmniejszające ryzyko błędów podczas zdarzeń nagłych.

7. Dokumentacja incydentu i analiza przyczyn

Dokumentacja incydentów nagłych w gabinecie terapeutycznym, takich jak omdlenia, krwotoki czy reakcje alergiczne, stanowi kluczowy element systemu zarządzania ryzykiem i bezpieczeństwa pacjenta. Właściwe sporządzenie dokumentacji pozwala nie tylko na rzetelne odnotowanie przebiegu zdarzenia, ale także umożliwia analizę przyczyn, wdrożenie działań zapobiegawczych i poprawę jakości świadczonych usług terapeutycznych.

Struktura dokumentacji incydentu

Dokumentacja powinna być prowadzona w sposób szczegółowy, chronologiczny i jednoznaczny. Każdy incydent należy opisać w następujących elementach:

1. Identyfikacja pacjenta i personelu

   • Imię, nazwisko pacjenta, numer identyfikacyjny w dokumentacji gabinetowej, wiek, płeć, ew. choroby przewlekłe.

   • Dane terapeuty lub zespołu obecnego podczas incydentu, w tym osoby asystujące.

2. Data, godzina i miejsce zdarzenia

   • Dokładne odnotowanie momentu wystąpienia incydentu (godzina rozpoczęcia i zakończenia reakcji).

   • Lokalizacja w gabinecie lub w trakcie wizyty domowej.

3. Opis zdarzenia

   • Szczegółowy opis przebiegu incydentu: objawy zgłaszane przez pacjenta i obserwowane przez personel, dynamika reakcji.

   • Na przykład: „Pacjentka lat 45 zgłasza zawroty głowy podczas trwania bańkowania na odcinku lędźwiowym, występuje bladość skóry, pot na czole, ciśnienie krwi spada do 85/60 mmHg. Zastosowano pozycję Trendelenburga i monitoring ABC.”

4. Działania interwencyjne

   • Każdy krok podjęty w celu opanowania sytuacji należy odnotować w kolejności chronologicznej.

   • Przykłady: podanie tlenu, ułożenie pacjenta w pozycji bezpiecznej, zatrzymanie zabiegu, zastosowanie ucisku przy krwotoku, podanie leków przeciwhistaminowych lub adrenaliny w przypadku reakcji alergicznej.

   • Wskazanie, kto podejmował decyzje i jakie były alternatywy rozważane w danej sytuacji.

5. Wynik interwencji i stan pacjenta po zdarzeniu

   • Ocena reakcji pacjenta: czy nastąpiła stabilizacja, poprawa parametrów życiowych, konieczność wezwania karetki lub konsultacji lekarskiej.

   • Przykład: „Pacjent odzyskuje przytomność po 2 minutach w pozycji leżącej; ciśnienie powraca do 110/70 mmHg; pacjent pozostaje pod obserwacją przez 15 minut.”

6. Potencjalne przyczyny incydentu

   • Analiza czynników wewnętrznych i zewnętrznych mogących wywołać zdarzenie: błędy procedury, reakcje indywidualne pacjenta, niewłaściwe przygotowanie stanowiska, nadmierna intensywność zabiegu.

   • Ćwiczenie praktyczne: kursanci dokonują analizy hipotetycznego incydentu z sesji treningowej i identyfikują przynajmniej trzy możliwe przyczyny.

7. Rekomendacje i działania zapobiegawcze

   • Notowanie zmian w procedurze, które minimalizują ryzyko powtórzenia zdarzenia.

   • Przykłady: wprowadzenie obowiązkowej kontroli ciśnienia krwi przed zabiegiem, zmiana kolejności wykonywania masażu bańkami, modyfikacja pozycji pacjenta podczas zabiegu.

   • Ćwiczenie praktyczne: uczestnicy kursu tworzą plan zapobiegania podobnym incydentom w przyszłych sesjach terapeutycznych.

8. Podpisy i weryfikacja dokumentacji

   • Podpis terapeuty sporządzającego raport oraz ewentualnie świadka incydentu.

   • Zaleca się weryfikację dokumentacji przez superwizora lub osobę odpowiedzialną za bezpieczeństwo w gabinecie.

Praktyczne aspekty prowadzenia dokumentacji

• Formularze gotowe: stosowanie predefiniowanych formularzy ułatwia standaryzację zapisów i ogranicza pominięcie kluczowych informacji.

• Elektroniczna dokumentacja: zapewnia łatwy dostęp do danych, możliwość analizy statystycznej i archiwizacji zgodnie z RODO.

• Ćwiczenie praktyczne: symulacja incydentu podczas zajęć praktycznych, w której kursanci wypełniają pełny raport incydentu, analizują przyczyny i prezentują rekomendacje zapobiegawcze.

Studium przypadku do ćwiczeń

• Scenariusz 1: Podczas masażu bańkami dynamicznymi pacjent zgłasza nagłe zawroty głowy. Kursanci rejestrują przebieg zdarzenia, dokumentują zastosowane interwencje i analizują, czy przyczyną było odwodnienie, zbyt intensywny masaż czy nieprawidłowa pozycja pacjenta.

• Scenariusz 2: Pacjentka po hijama doświadcza miejscowego krwotoku. Uczestnicy odnotowują przebieg zdarzenia, interwencje oraz rekomendują zmiany w procedurze, takie jak dokładniejsze przygotowanie skóry i monitorowanie parametrów życiowych.

Prawidłowe prowadzenie dokumentacji incydentów stanowi nie tylko wymóg formalny, ale także narzędzie rozwoju praktyki terapeutycznej, pozwala na systematyczne podnoszenie standardów bezpieczeństwa oraz minimalizowanie ryzyka powikłań w gabinecie.

8. Zapobieganie powikłaniom w przyszłości

Polityka jakości i podejście systemowe

1. Wdrożenie cyklu PDCA (Plan–Do–Check–Act) dla wszystkich procedur dot. bańkowania i hijama:

   • Plan: zidentyfikować ryzyka na podstawie incydentów.

   • Do: wdrożyć zmiany (procedury, szkolenia, wyposażenie).

   • Check: monitorować wyniki (wskaźniki, audyty).

   • Act: skorygować i znormalizować dobre praktyki.

2. Aktualizacja SOP (Standard Operating Procedures) po każdym poważniejszym incydencie—konkretne zapisy, kto i kiedy wprowadza zmianę oraz termin weryfikacji efektywności.

Analiza przyczyn i działania korygujące

1. Root Cause Analysis (RCA) — krok po kroku:

   • Zebranie zespołu (terapeuta, asystent, superwizor).

   • Chronologiczne odtworzenie zdarzeń.

   • Identyfikacja bezpośrednich i systemowych przyczyn (np. brak wywiadu, brak parametrów życiowych przed zabiegiem, niewłaściwa technika).

   • Wypracowanie min. 3 działań korygujących (np. zmiana formularza wywiadu, wprowadzenie pomiaru ciśnienia przed zabiegiem, obowiązkowe szkolenie).

2. Plan działań korygujących — wzór (do umieszczenia w dokumentacji):

   • Opis przyczyny: …

   • Działanie: …

   • Odpowiedzialny: …

   • Termin wdrożenia: …

   • Metoda weryfikacji: …

   • Status: (w toku/zakończone)

Prewencja kliniczna — modyfikacja procedur

1. Standaryzacja wywiadu i badania przedzabiegowego: dodanie pytań o odwodnienie, leki przeciwzakrzepowe, wcześniejsze omdlenia, alergie; obowiązek pomiaru RR i tętna przy wskazaniach (np. przed mokrą hijamą lub intensywną terapią powięziową).

2. Kategoryzacja pacjentów: system zielony/żółty/czerwony wg ryzyka (np. przyjmujący antykoagulanty → kategoria żółta/czerwona — wymagana konsultacja lekarska).

3. Modyfikacje techniczne:

   • Wprowadzenie limitów czasu/unit suction dla bańkowania w danej okolicy.

   • Zalecenie mniejszej siły przy pracy z pacjentami starszymi/odwodnionymi.

   • Dla hijama: obowiązkowe sterile field, jednorazowe lancety tam, gdzie prawo dopuszcza inwazyjność; jeśli procedura inwazyjna jest wykonywana, wymagalny nadzór osoby z uprawnieniami medycznymi zgodnie z prawem.

Szkolenia i kompetencje personelu

1. Program szkoleniowy: obowiązkowe szkolenia BLS/First Aid dla całego personelu, symulacje reakcji anafilaktycznej, nauka tamowania krwotoków, ułożenia pacjenta po omdleniu.

2. Ocena kompetencji: regularne (np. co 6–12 miesięcy) OSCE / scenariusze praktyczne, weryfikacja dokumentacji i przyczyn incydentów.

3. E-learning i testy wiedzy: moduły przypominające procedury aseptyki, kontrolę krwawień, przeciwwskazania, dostępne w systemie e-learningowym.

Wyposażenie i logistyka

1. Zestaw awaryjny: apteczka zgodna z lokalnymi wytycznymi (oporęczne rękawice, opatrunki, płyny do odkażania, materiały do tamowania krwotoków, maska tlenowa, rękawice nitrylowe). W przypadku procedur mokrych—pojemnik na krew, zamknięte pojemniki na odpady zakaźne.

2. Regularne przeglądy sprzętu: pompy próżniowe, manometry, narzędzia ostre—harmonogram konserwacji i dokumentacja.

3. Materiały jednorazowe i sterylizacja: jasne wytyczne co jest jednorazowe, co sterylizowane; kontrola zapasów aby nie używać zastępczych materiałów niskiej jakości.

Komunikacja z pacjentem i follow-up

1. Standard ujawniania zdarzenia (open disclosure): skrypt rozmowy, w którym terapeuta informuje pacjenta o incydencie, podjętych działaniach i dalszym planie (przykładowy skrypt dostarczany na kursie).

2. Follow-up po incydencie: telefon 24–48 h po zdarzeniu, pisemne instrukcje do samokontroli (np. jak obserwować objawy infekcji, kiedy zgłosić się do lekarza), obowiązkowa wizyta kontrolna po 7 dni jeśli wskazane.

3. Procedura eskalacji: jasne kryteria (np. nieustające krwawienie > X minut, objawy anafilaksji, gorączka) i numer do zgłoszenia/wezwania pomocy.

System raportowania i monitoring

1. Rejestr incydentów: elektroniczny rejestr z polami: typ incydentu, data, pacjent, krótki opis, RCA, działania korygujące, status.

2. Wskaźniki jakości (KPI): liczba incydentów na 1000 zabiegów, % przeprowadzonych RCA w ciągu 7 dni, % wdrożonych działań korygujących z potwierdzoną weryfikacją.

3. Harmonogram przeglądów: miesięczne spotkanie zespołu ds. bezpieczeństwa, kwartalny raport dla kierownictwa, roczny przegląd procedur.

Przykłady zmian w praktyce (konkretne)

1. Po omdleniu przy bańkowaniu statycznym: wdrożenie pomiaru RR i pulsu przed każdym zabiegiem trwającym >30 min; obowiązkowe podanie pacjentowi szklanki wody i ocena nawodnienia przed zabiegiem.

2. Po nadmiernym krwawieniu przy hijama: zmiana techniki nacięć (mniejsze nacięcia, mniejsza liczba punktów), wprowadzenie obowiązkowego czasu obserwacji 30 min po zabiegu, dodanie check-listy kontroli krwawienia w dokumentacji.

3. Po reakcji alergicznej: wprowadzenie ankiety alergicznej z listą substancji i materiałów używanych w gabinecie; zakaz stosowania produktów zapachowych na sali zabiegowej.

Ćwiczenia praktyczne dla kursantów i zespołu

1. Warsztat RCA (3 h): realistyczny scenariusz (np. krwotok po hijama), podział na grupy: dokumentacja, analiza przyczyn, propozycja 3 działań korygujących, prezentacja i dyskusja.

2. Symulacja nagłych zdarzeń (OSCE): role-play – omdlenie, ciężka reakcja alergiczna, krwotok. Oceniane umiejętności: rozpoznanie, sekwencja postępowania, komunikacja z pacjentem i dokumentacja.

3. Tworzenie check-listy przedzabiegowej (ćwiczenie): kursanci projektują i testują własne listy kontrolne, następnie porównanie z wzorcową check-listą prowadzącego.

4. Audyt praktyczny (ćwiczenie zespołowe): przeprowadzenie mini-audytu w symulowanym gabinecie (strefy aseptyki, dostępność zestawu awaryjnego, dokumentacja), sporządzenie raportu i rekomendacji.

5. Komunikacja z pacjentem – role-play: ćwiczenie rozmowy „open disclosure” z pacjentem/symulatorem, z feedbackiem od mentora.

Dokumenty i narzędzia użytkowe (do załączenia w kursie)

• Przykładowa check-lista przedzabiegowa (punktowa lista: wywiad, pomiar RR/tętna, zgody, alergie).

• Wzór formularza incydentu z polami wymaganymi do RCA.

• Szablon planu działań korygujących (do użycia po RCA).

• Lista kontrolna do audytu zgodności procedur (sterylizacja, odpad medyczny, PPE).

• Skrypt rozmowy z pacjentem po incydencie (open disclosure).

Kontrola skuteczności działań zapobiegawczych

1. Mierniki przed/po wdrożeniu zmiany (np. spadek incydentów związanych z krwawieniem o X% w ciągu 6 miesięcy).

2. Spotkania follow-up po wdrożeniu działań (1 miesiąc, 3 miesiące, 6 miesięcy) — analiza, czy działania przyniosły oczekiwany efekt.

3. Eskalacja: jeśli działania nie przynoszą poprawy → zewnętrzna konsultacja specjalisty ds. bezpieczeństwa lub współpraca z placówką medyczną.

Kultura bezpieczeństwa i raportowania

1. Promowanie bezwinnego raportowania: zachęcanie personelu do zgłaszania „bliskich pomyłek” bez obawy przed karą, traktowanie raportów jako danych do uczenia się.

2. Komunikacja wewnętrzna: regularne dzielenie się „lessons learned” na zebraniach personelu i w materiałach edukacyjnych.

Przykładowe scenariusze ćwiczeniowe (szczegóły)

1. Scenariusz A — omdlenie w trakcie „sliding cupping”

   • Cel: rozpoznać prodromalne objawy, ułożyć pacjenta, monitorować parametry, wypełnić formularz incydentu.

   • Zadania: mierzyć RR/tętno przed zabiegiem (instrukcja), prowadzić rozmowę po epizodzie (skrypt), wykonać RCA i zaproponować 2 zmiany w procedurze.

2. Scenariusz B — nadmierne krwawienie po hijama

   • Cel: procedury kontroli krwotoków, aseptyka, segregacja odpadów, dokumentacja i kontakt z personelem medycznym.

   • Zadania: zastosować techniki tamowania (ćwiczone na fantomie), skompletować wpis incydentowy, zaplanować follow-up pacjenta i modyfikację SOP.

3. Scenariusz C — reakcja alergiczna na środek dezynfekujący

   • Cel: rozpoznać reakcję skórną/systemową, podjąć natychmiastowe działania, udokumentować, zmienić politykę użycia środków.

   • Zadania: przeprowadzić triage, zastosować odpowiednie postępowanie zależne od objawów (bez podawania dawek leków przez osoby nieuprawnione), wypełnić raport i uaktualnić listę substancji alergennych w karcie pacjenta.