11.4. Mierzalne cele terapii i metody oceny postępu (skale bólu, funkcji, ROM)

5. Ocena napięcia tkanek i zmian strukturalnych po terapii

Cel i zakres oceny

Ocena napięcia tkanek i zmian strukturalnych po interwencji (manualnej, bańkowej, powięziowej) ma na celu wychwycenie istotnych jakościowych i ilościowych zmian w obrębie mięśni, powięzi, skóry i blizn, które tłumaczą zmianę funkcji lub brak poprawy. Skupiamy się na: (1) napięciu mięśniowym i jej rozkładzie, (2) elastyczności i ślizgu powięzi, (3) zmianach strukturalnych tkanki (blizny, zrosty, obrzęk), (4) subiektywnych odczuciach pacjenta (ciągnięcie, sztywność) oraz (5) obiektywnych pomiarach instrumentarnych.

Metody jakościowe (klasyczne, kliniczne)

Palpacja tkankowa ustrukturyzowana
- Systematyczne badanie palcem wskazującym i środkowym: ocena twardości (miękka/średnia/twarda), elastyczności (powrót do kształtu), podatności na kompresję i obecności punktów napięciowych.
- Zwróć uwagę na asymetrię względem strony przeciwnej, lokalizację zgrubień oraz „ciągnące” linie powięziowe.
- Notuj odczucia: „sklejony”, „ziarnisty”, „gąbczasty”, „przesuwalny”. Te określenia mają wartość diagnostyczną i porównawczą przy kolejnych pomiarach.
Test ślizgu powięzi (glide test)
- Ręczne przesunięcie skóry względem głębszych tkanek i ocena swobody ślizgu (dobry, ograniczony, zablokowany).
- Test wykonuje się wzdłuż linii ciągłości powięzi (np. pasmo biodrowo-piszczelowe) i poprzecznie, aby wychwycić zrosty kierunkowe.
Ocena napięcia czynnego i pasywnego
- Porównanie napięcia spoczynkowego mięśnia (jakość, „sztywność” przy palpacji) i oporu pasywnego podczas biernego rozciągania.
- Zwróć uwagę na różnicę między bolesnym hamowaniem (ból ogranicza ruch) a rzeczywistym mechanicznym ograniczeniem (tkanka stawia opór mimo braku bólu).
Ocena blizn i tkanek pozabiegowych
- Sprawdź ruchliwość blizny względem skóry i tkanki podskórnej, obecność tkliwości, przebarwień, napięcia wokół blizny.
- Test „piórkowania” i „ucisku poprzecznego” (milanowski) pomaga ocenić zrosty poprzeczne.
Ocena palpacyjna powięzi głębokiej
- Palpacja wielowarstwowa: ocena warstwy powierzchownej, pośredniej i głębokiej — czy palec „wpada” w warstwę powięzi, czy odbija się jak od twardej płaszczyzny.
- Zwróć uwagę na linię tensjonalną — czy napięcie rozchodzi się wzdłuż oczekiwanej linii anatomicznej (np. linia powięziowa łopatkowo-żebrowa).

Metody półilościowe i ilościowe (instrumentalne)

Myotonometry (np. MyotonPro)
- Mierzy twardość, sprężystość i czas relaksacji mięśnia. Daje liczbowe wartości umożliwiające śledzenie zmiany po serii zabiegów.
- Interpretacja: spadek wartości twardości po terapii często koreluje z subiektywną ulgą i zwiększeniem ROM.
Algometria (ciśnieniowy próg bólu, PPT — pressure pain threshold)
- Mierzy natężenie siły nacisku wywołujące ból. Wzrost PPT po terapii świadczy o zmniejszeniu nadwrażliwości tkanek i/lub obniżeniu napięcia wtórnego do bólu.
Tensiomyografia / elektromiografia powierzchowna (TMG / sEMG)
- Pozwala ocenić rekrutację mięśniową, czas skurczu i dystrofie motoryczne. Po terapii można obserwować zmianę w parametrach skurczu, co świadczy o poprawie funkcji mięśnia.
Ultrasonografia i elastografia (sonoelastografia / shear-wave elastography)
- Obrazowanie strukturalne: ocena grubości mięśnia, rozwarstwienia powięzi, obecności zrostów. Elastografia dostarcza danych o sprężystości tkanek — obszary „sztywniejsze” mają wyższe wartości.
- Przydatne do weryfikacji blizn, przykurczów i do monitorowania zmian po zabiegach.
Pomiar długości i objętości tkanek (np. pasmo biodrowo-piszczelowe, obrzęk)
- Taśma pomiarowa, obwody, fotogrametria 3D — przydatne w ocenie redukcji obrzęku, asymetrii oraz weryfikacji wpływu terapii na kształt/objętość kończyny.

Jak łączyć metody w praktyce klinicznej (protokół oceny po zabiegu)

Bezpośrednio po zabiegu (0–30 min): ocena jakościowa — palpacja, test ślizgu powięzi; szybki algometryczny pomiar PPT jeśli istotne. Notuj natychmiastowe reakcje (np. miejscowe rozluźnienie, ból zmniejszony lub nasilony).
24–72 godziny po zabiegu: pomiar półilościowy (myotonometr, algometria), porównanie z baseline. To okres kiedy efekt przeciwzapalny/rekonstrukcyjny zaczyna się ujawniać.
2–6 tygodni (kontrola długoterminowa): badania obrazowe (jeśli wskazane), tensiomyografia, ponowna ocena funkcjonalna i ROM — decydują o modyfikacji planu terapeutycznego.

Interpretacja kliniczna — wskazówki praktyczne

Korelacja z funkcją: zawsze interpretuj zmianę napięcia z korelacją na funkcję (np. poprawa chodzenia, zgięcia tułowia). Sam spadek twardości bez poprawy funkcji wymaga dalszej diagnostyki.
Zmiana natężenia bólu vs. twardości: możliwe jest zmniejszenie bólu bez istotnej zmiany twardości i odwrotnie — zanotuj oba wskaźniki.
Efekt krótko- vs. długoterminowy: bezpieczna praktyka wymaga monitoringu — natychmiastowe „rozluźnienie” po bańkowaniu może się utrzymać krótko; obserwuj, czy zmiana procentowa (np. -20% twardości) utrzymuje się przy kolejnych pomiarach.
Red flags: narastający obrzęk, wzrost temperatury, powiększająca się bolesność lub twardość świadcząca o możliwym krwiaku, zakażeniu lub innym powikłaniu — wymagają pilnej oceny lekarskiej i przerwania terapii.

Dokumentacja — co warto zapisywać (format praktyczny)

Lokalizacja i opis zmiany (np. „PASMO BTB, 10 cm od kolca biodrowego → zgrubienie 3×2 cm”).
Metody pomiaru i wartości (np. myotonometr H = 320 N/m → 260 N/m po 3 zabiegach).
Subiektywne odczucia pacjenta (skala 0–10 dla sztywności).
Konkretne obserwacje palpacyjne (np. „ślizg powięzi ograniczony w kierunku poprzecznym; poprawa 30% po interwencji”).
Plan dalszych działań i ewentualne skierowania.

Krótki przykład kliniczny

Pacjentka ze średnio nasilonym bólem bocznej strony uda (pasmo biodrowo-piszczelowe), zgłasza „ciągnięcie” podczas biegu. Wyjściowo: myotonometr H = 420 N/m po stronie prawej (lewa 310 N/m), test ślizgu powięzi — ograniczony poprzecznie; algometria PPT niska (niska tolerancja bólu). Po serii trzech zabiegów masażu bańkami + manualny release: H spadło do 350 N/m, PPT wzrosło o 22%, pacjentka zgłasza mniejsze ciągnięcie i poprawę wydolności biegowej. Interpretacja: obiektywna redukcja napięcia powiązana z poprawą funkcji — kontynuować terapię i wdrożyć program aktywizujący.

Krótkie ćwiczenie praktyczne (5–7 minut) — szybki test ślizgu powięzi i ocena twardości

Przygotowanie (30 s): poproś pacjenta o wygodną pozycję (leżąco lub siedząco), odsłoń badany obszar (np. boczne udo).
Palpacja początkowa (1 min): lekki ucisk dłonią — oceń twardość i bolesność w 3 punktach wzdłuż linii powięzi (góra, środek, dół). Zanotuj subiektywną ocenę 0–3 (0 = brak twardości, 3 = bardzo twarde).
Test ślizgu (2–3 min): chwyć skórę i tkankę podskórną między palce i spróbuj przesunąć wzdłuż i poprzecznie względem głębszych tkanek; oceniaj swobodę ruchu (0 = pełny ślizg, 1 = lekko ograniczony, 2 = wyraźnie ograniczony, 3 = brak ślizgu/zrost). Powtórz w 3 punktach.
Krótka notatka (30 s): zapisz wartości i ewentualnie plan: np. „punkt środkowy — twardość 2/3, ślizg 2/3 → zastosować 2 sesje bańkowania dynamicznego + ćwiczenie mobilizujące powięź”.

To szybkie ćwiczenie daje natychmiastową informację o jakości tkanek i pozwala zaplanować terapię ukierunkowaną na poprawę ślizgu i redukcję napięcia.

W opisach i dokumentacji stosuj stałe skale i krótkie notacje — ułatwi to porównywanie zmian między kolejnymi wizytami oraz komunikację w zespole terapeutycznym.