10.5. Monitorowanie rezultatów i kryteria skuteczności segmentarnej interwencji

3. Testy zakresu ruchu w segmentach docelowych — szczegółowy opis procedur, ocena i dokumentacja

Cel i zasada

Testy zakresu ruchu (Range of Motion — ROM) w podejściu segmentarnym mają na celu nie tylko zmierzyć globalne ruchy stawów, ale przede wszystkim wyizolować ruchomość poszczególnych segmentów kręgosłupa i powiązanych struktur (kręgi, żebra, przepona, segmenty żebrowo-kręgowe). W praktyce terapeutycznej ROM wykonuje się, aby: (1) wykryć asymetrię i hipomobilność/hipermobilność segmentarną; (2) powiązać ograniczenia z zaburzeniami funkcji narządowych i wzorcami odruchowymi; (3) monitorować efekt interwencji (np. suche bańkowanie, gliding cupping) — przed i po zabiegu.

1. Przygotowanie do testu

Warunki: pacjent w bieliźnie lub cienkiej odzieży, pokojowa temperatura, dobrane podpory (stół terapeutyczny).
Sprzęt: goniometr lub inklinometr (może być tani inklinometr manualny), taśma miernicza, marker do zaznaczeń skóry (opcjonalnie), notatnik elektroniczny lub papierowa karta zabiegu z rubrykami: data, segmenty testowane, wartości przed/po, subiektywne oceny pacjenta (VAS), obserwacje skórne.
Wywiad szybki: ból przy maksymalnym ruchu? Objawy narządowe nasilające się przy ruchu? przeciwwskazania do maksymalnych testów (ostre złamanie, świeży zabieg, zakrzepica, ciężki stan kardiologiczny) — w razie wątpliwości odsyłamy.

2. Ogólne zasady pomiaru ROM segmentalnego

Zawsze mierzymy obie strony (prawo/lewo) i zapisujemy asymetrię jako różnicę w stopniach lub centymetrach.
Zapisujemy zarówno aktywny ROM (pacjent wykonuje ruch samodzielnie) jak i pasywny ROM (terapeuta porusza segment, pacjent rozluźniony). Różnica aktywno-pasywna wskazuje na komponent mięśniowy vs. strukturalny.
Wykonujemy palpację segmentarna podczas ruchu — oceniamy ślizg między kręgami, obecność bloków, sztywność powięziową.
Kryterium istotności klinicznej: asymetria >10° (dla obręczy barkowej/kręgosłupa szyjnego/klatki) lub zmiana >10–15% w stosunku do normy pacjenta uznaje się za znaczącą do decyzji terapeutycznej; do zapisów używamy wartości surowych i procentowych.

3. Testy specyficzne — protokół i interpretacja (segmentalne podejście)

A. Kręgosłup szyjny (segmenty C0–C7) — testy krótkie

Aktywny zgięcie/wyprost: pacjent siedzi, plecy proste. Zapis: stopnie zgięcia/wyprostu (typowe wartości orientacyjne: zgięcie 40–45°, wyprost 40–45°).
Rotacje i lateralne zgięcia: oceniamy asymetrię obrotów (rotacja max ~70–80°).
Testy segmentarne: skręt szyi z jednoczesną palpacją guzka stawowego przybocznego — oceniamy segmentalny ruch między kręgami (czy ruch występuje symetrycznie).
Interpretacja: ograniczenie rotacji z dominacją po prawej wskazuje na blok segmentów prawa-półkowa szyjna; jeśli ból promieniuje do kończyny górnej — rozważyć komponent nerwowy/segmentarny.

B. Kręgosłup piersiowy (thoracalny) — testy ruchu i rotacji żeber

Pochylenie (flexion)/wyprost w pozycji siedzącej stojącej: mierzony jako ruch klatki piersiowej i tułowia. Orientacyjny końcowy zakres piersiowy dla rotacji ~30°.
Rotacje tułowia w siadzie z ramionami skrzyżowanymi — obserwacja ruchu między Żebra-kręgami.
Test „ruchomość żebrowo-kręgowa”: terapeuta stabilizuje jeden łuk żebrowy, drugi wykonuje rotację — ocena ślizgu i bólu lokalnego.
Interpretacja: ograniczona rotacja piersiowa z towarzyszącym ograniczeniem powięziowym może zwiększać napięcie przepony i wpływać na funkcję oddechową.

C. Kręgosłup lędźwiowy (L1–L5) i strefa lędźwiowo-krzyżowa

Skłon tułowia do przodu (finger-to-floor lub pomiar kąta lędźwiowego): zapisujemy w cm (odległość palców od podłoża) i/lub stopniach flexji (lędźwiowa część ok. 40–60°).
Wyprost i rotacje z pomiarem inklinometrem — określenie, czy ruch jest równomierny w segmentach L1–L5.
Test inclinometr/segmentalnego ślizgu palcem: terapeuta palpacyjnie ocenia przesuw między kolczystymi podczas ruchu.
Interpretacja: hipomobilność w segmencie L4–L5, przy braku objawów korzeniowych, daje wskazanie do pracy lokalnej baniek i terapii powięziowej.

D. Przepona i klatka piersiowa — testy oddechowe z oceną segmentarną

Pomiar amplitudy oddechowej: taśma pomiarowa na linii między kolcami biodrowymi a wyrostkiem mieczykowatym; ocena różnicy obwodu przy wdechu/wydechu.
Test oddychania piersiowo-brzusznego: instalujemy palpacyjnie obszar przepony (okolica Th6–Th12) i oceniamy symetrię ruchu żeber oraz segmentalny ślizg przy każdym wdechu.
Interpretacja: zmniejszona amplituda oddechu po stronie prawej z jednoczesnym ograniczeniem rotacji Th4–Th6 wskazuje na dysfunkcję segmentarną wpływającą na mechanikę przepony.

4. Metody pomiarowe i dokumentacja (szczegół)

Goniometr — przykład zapisu: "C: rot R 70° / L 60° (asym. 10°)"
Inklinometr — przydatny do pomiaru ruchu piersiowego i lędźwiowego; zapis: "Thoracic rotation pre 22° → post 30°"
Taśma pomiarowa — przy oddychaniu: "obwód wdech 92 cm, wydech 86 cm, amplituda 6 cm"
Subiektywne skale: VAS bólu podczas ruchu; skala funkcji (np. krótkie pytania o trudności w ubieraniu, schylaniu).
Notatki palpacyjne: „Th5–Th6: twardy blok przy rotacji w prawo, tkliwość 2/5, brak promieniowania”.
Protokół dokumentacji: data, czas, test (aktyw/pasyw), wartość L/P, obserwacje skóry (zaczerwienienie, teleangiektazje), wskazanie terapeutyczne.

5. Próg decyzyjny do interwencji baniek (segmentalny kontekst)

Hipomobilność segmentu (>10° asymetrii lub brak ślizgu palpacjnego) + ból lokalny/ograniczenie funkcji → celowane suche bańkowanie dynamiczne lub gliding w obrysie danego segmentu.
Ograniczenie oddechowe z segmentarną sztywnością Th4–Th8 → bańki przesuwne na żebrach + techniki oddechowe.
Obserwacja: po procedurze zapisujemy zmiany ROM (natychmiastowe i po 24–72 h) — ważne do oceny stabilności efektu.

6. Standardowy protokół test-treatment-retest (zalecany)

Wykonaj pretesty ROM (aktywny i pasywny) i zapis.
Zastosuj wybraną interwencję segmentarną (np. 10–15 minut dynamicznego bańkowania gliding po linii międzykolcowej i żebrowej).
Po zabiegu odczekaj 5–10 minut w pozycji spoczynkowej, powtórz testy (retest) — notuj natychmiastowe różnice.
Zaplanuj pomiar ponowny po 24–72 godzinach (stabilność efektu).
Jeśli brak poprawy → dostosuj plan: więcej technik powięziowych, praca z przeponą, współpraca z fizjoterapeutą/rehabilitantem lub konsultacja lekarska.

7. Pułapki i błędy pomiarowe

Porównywanie pacjenta z „normami” nie uwzględnia asymetrii osobniczej — zawsze stosuj porównanie L/P i zapis historyczny.
Zbyt mocne pasywne testy u pacjentów z bólem ostro nasilonym mogą wywołać obronę mięśniową — odróżnić kontrakturę od bólu.
Nieprawidłowa stabilizacja podczas testu (np. barki pacjenta unoszone przy rotacji tułowia) zafałszuje wynik — terapeuta musi stabilizować segmenty sąsiednie.

Krótki przykład kliniczny (konkretny, praktyczny)

Pacjentka, 46 lat, skarży się na uczucie „dławienia” podczas intensywnego wysiłku oddechowego oraz na ograniczenie rotacji tułowia w prawo. Badanie: aktywna rotacja tułowia prawo 18°, lewo 30°; palpacyjnie: Th4–Th6 ścieńczenie ślizgu, zwiększone napięcie powięziowe; amplituda oddechowa obwodu klatki: 4 cm.
Interwencja: 12 minut dynamicznego gliding cupping po bocznych liniach żebrowych Th4–Th6 + techniki oddechowe (świadomy wdech brzuszny). Retest po 10 minutach: rotacja prawo 26°, amplituda oddechowa 6 cm, subiektywna poprawa odczucia „dławienia”. Plan: kolejne 2 sesje co 3-4 dni + ćwiczenia oddechowe domowe.

Krótkie ćwiczenie praktyczne dla kursantów (do wykonania w parach)

Ustawcie pacjenta w siadzie; jedna osoba mierzy aktywną rotację tułowia w prawo i w lewo (użyj goniometru lub oznacz palce i mierz kątem/taśmą). Zapisz wyniki.
Terapeuta wykonuje palpacyjną ocenę ślizgu międzykolczystego na poziomach Th4–Th8 podczas rotacji. Zapisz obserwacje (blok/ślizg/bolesność).
Wykonajcie 8–12 minut techniki gliding baniek po bocznej linii żebrowej w obrębie wykrytego bloku (umiarkowane zasysanie, płynny ruch).
Powtórzcie testy ROM i porównajcie różnice. Zapiszcie: wartość przed, wartość po, subiektywny odsetek poprawy pacjenta (0–100%).
Omówcie: czy był większy efekt w ruchu aktywnym czy pasywnym? Jakie obserwacje palpacyjne potwierdzają mechanizm działania?

Zakończenie (praktyczne uwagi)

Testy ROM w ujęciu segmentarnym są narzędziem łączącym diagnostykę kliniczną z planowaniem celowanego użycia baniek; konsekwentna dokumentacja pre/post jest kluczowa do oceny skuteczności terapii.
Uczestnik kursu powinien ćwiczyć palpacyjne wyczucie ślizgu kręgosłupa podczas ruchu — to kompetencja, którą rozwija się przez setki badań i porównań przed/po terapii.