9.4. Przykładowe protokoły: ból pleców, ból kolana, infekcja górnych dróg oddechowych

7. Protokoły wspomagające regulację napięć emocjonalnych

Ramy terapeutyczne i cele sesji

Sesje ukierunkowane na regulację napięć emocjonalnych mają na celu przywrócenie zdolności regulacyjnych układu nerwowego, poprawę odczuwania stanu wewnętrznego (interocepcji), zmniejszenie napięcia somatycznego związanego z emocjami oraz wzmocnienie zasobów odporności psychofizycznej pacjenta. W protokole należy jasno określić cele krótkoterminowe (np. obniżenie subiektywnego napięcia o X w skali 0–10, nauka techniki oddechowej) oraz długoterminowe (np. zmniejszenie epizodów nagłego pobudzenia, poprawa snu, lepsze radzenie sobie z bodźcami stresowymi).

Kryteria kwalifikacji i ograniczenia zastosowania

Przed procedurą zawsze należy przeprowadzić prostą ocenę stanu psychicznego: obecność ostrej psychozy, myśli samobójczych, świeżej traumy wymagającej opieki psychiatrycznej — to kryteria wyłączenia. Pacjenci z ciężkimi zaburzeniami lękowymi lub PTSD powinni być kierowani do współpracy z psychoterapeutą; nasz protokół może pełnić funkcję uzupełniającą, ale wymaga uprzedniej zgody terapeuty prowadzącego. W dokumentacji odnotowujemy zgodę pacjenta na interwencję psychosomatyczną i na metody pracy z napięciem emocjonalnym.

Struktura sesji — fazy i tempo

Krótka anamneza i ustalenie zasobów (3–5 min): pytania o obecne samopoczucie, czynniki wyzwalające, strategie radzenia sobie, przeciwwskazania fizyczne.
Zbudowanie poczucia bezpieczeństwa (5–10 min): technika „kotwiczenia zasobu” — przypomnienie sytuacji, w której pacjent czuł się bezpiecznie i kompetentnie; terapeuta modeluje spokojny oddech.
Titracja doświadczania (10–15 min): stopniowe wprowadzanie bodźca somatycznego o niskiej intensywności, monitorowanie reakcji autonomicznych i subiektywnych (skala napięcia 0–10 co 2–3 minuty). Celem jest utrzymanie pacjenta w oknie tolerancji; jeśli reakcja wzrasta, cofamy do technik stabilizujących.
Interwencja modulująca napięcie (10–20 min): zastosowanie delikatnych technik somatycznych i proprioceptywnych mających pomóc w uregulowaniu napięcia (patrz przykłady dalej). Intensywność i czas trwania są dostosowywane dynamicznie.
Integracja i zasoby domowe (5–10 min): krótkie ćwiczenie samoregulacyjne do domu, ustalenie planu obserwacji i kryteriów, kiedy zgłosić pogorszenie.

Tempo pracy ma być powolne, z częstymi kontrolami stanu pacjenta; istotna jest zasada „mniejsza dawka — powtarzalna”, a nie agresywna „jednorazowa wielka interwencja”.

Monitorowanie reakcji i kryteria bezpieczeństwa

Subiektywne: skala napięcia 0–10, oddech (szybki vs. spokojny), mimika, jakość mowy.
Obiektywne: zmiany tętna, pocenie się, drżenie, zawroty głowy.
Jeśli pojawi się nagłe nasilenie lęku, derealizacja, silne objawy somatyczne — natychmiast przerwać działanie i zastosować techniki stabilizujące (oddech, uziemienie). W razie podejrzenia ostrego stanu psychiatrycznego skierować do specjalisty.

Elementy interwencji specyficzne dla regulacji emocjonalnej

Praca z oddechem i rytmem — terapeuta prowadzi pracę nad wydłużeniem wydechu, wykonywaną w rytmie bezpiecznym dla pacjenta. Celem jest przesunięcie układu autonomicznego w stronę przewodnictwa przywspółczulnego.
Ćwiczenia interoceptywne — krótkie uważne skany ciała z akcentem na opis odczuć, co zwiększa świadomość i umożliwia rozróżnienie napięcia emocjonalnego od bólowego.
Skrócone sekwencje sensoryczne — stosowanie delikatnej stymulacji dotykowej o stabilnym, przewidywalnym rytmie (np. ucisk dłoni terapeuty na ramieniu, delikatne głaskanie), które pomaga „przeprogramować” reakcję somatyczną.
Przepracowanie mapy napięć — terapeuta współpracuje z pacjentem w identyfikacji obszarów, gdzie emocje najczęściej manifestują się w ciele; te miejsca traktuje się jako punkty do łagodnej modulacji podczas sesji.
Adaptacja bodźca somatycznego — jeśli w protokole wykorzystywane są techniki z użyciem instrumentarium manualnego (np. niewielkie, krótkotrwałe aplikacje), intensywność i czas są dostosowane tak, aby służyły stabilizacji, a nie wywoływały eskalacji reakcji.

Integracja z interwencją psychologiczną

Protokół powinien być prowadzony w koordynacji z psychoterapią, jeżeli taka istnieje. Terapeuta manualny dokumentuje interwencje somatyczne i obserwacje dotyczące reakcji emocjonalnej, by ułatwić współpracę z psychoterapeutą (zgoda pacjenta wymagana). Interwencja somatyczna ma charakter wspomagający — celem jest zwiększenie zdolności pacjenta do korzystania z technik psychoterapeutycznych.

Dokumentacja i kryteria sukcesu

W karcie zabiegu zapisujemy: cel sesji, subiektywną ocenę napięcia przed, w trakcie i po, zastosowane techniki, reakcje niepożądane, wskazówki do domu. Kryteria sukcesu krótkoterminowe: redukcja napięcia o co najmniej 2 punkty w skali 0–10, poprawa jakości oddechu, pacjent potrafi wykonać ćwiczenie samodzielnie. Kryteria długoterminowe ustala się razem z pacjentem i powiązuje z codziennymi funkcjami (sen, praca, relacje).

Przykłady technik terapeutycznych (schematy do nauki)

Schemat „kotwica — titracja — integracja”: najpierw budujemy kotwicę zasobu; następnie stopniowo wprowadzamy delikatny bodziec somatyczny; kończymy ćwiczeniem oddechowym i krótkim dialogiem integrującym odczucia.
Schemat „skrót interoceptywny”: 2–3 minuty uważnego skanu oddechu + 2 minuty delikatnej, przewidywalnej stymulacji dotykowej + 1 minuta potwierdzenia przed pacjentem, czy pozostaje w oknie tolerancji.

Współpraca międzydyscyplinarna i edukacja pacjenta

Pacjenta uczymy prostych strategii: rozpoznawania wczesnych sygnałów napięcia, stosowania techniki oddechowej, uziemienia (np. nazwanie pięciu elementów otoczenia), oraz kiedy szukać pomocy. Terapeuta informuje, że celem jest stopniowe zwiększanie tolerancji, a nie natychmiastowe „usunięcie” emocji.

Krótki przykład kliniczny (skrót)

Pacjentka A, 34 lata, zgłasza epizody nagłego napięcia i uczucia „ściśniętego mostka” po konflikcie w pracy. Przed sesją przeprowadzono szybkie sprawdzenie bezpieczeństwa psychicznego — brak myśli samobójczych, zgoda na interwencję. Terapeuta prosi o przypomnienie sytuacji, w której pacjentka czuła się bezpiecznie (kotwica). Następnie, stopniowo i z kontrolą subiektywnej skali napięcia, wprowadza krótką sekwencję dotykową i prowadzony oddech. W trakcie sesji pacjentka raportuje spadek napięcia z 7 do 4/10. Sesję kończy ćwiczeniem domowym: trzycykliczny oddech wykonywany dwa razy dziennie oraz krótki skan ciała przed snem.

Krótkie ćwiczenie praktyczne dla kursantów (do pracy w parach)

Ustalcie bezpieczne słowo lub gest „stop”.
Osoba A (klient) przypomina krótko sytuację, która wywołuje lekkie napięcie (nie więcej niż 4/10).
Osoba B (terapeuta) pomaga wykonać 90 sekund uważnego oddychania (długi wydech), potem wykonuje delikatną, przewidywalną stymulację dotykową (np. stały, lekki ucisk dłoni na ramieniu) przez 60 sekund.
Co 30 sekund sprawdzajcie skalę napięcia i notujcie zmiany.
Zakończcie krótkim dialogiem: klient opisuje jedno nowe spostrzeżenie, terapeuta potwierdza i zapisuje wskazówkę domową (np. 1 minutę oddechu rano i wieczorem).
Cel ćwiczenia: nauczyć się titracji bodźca i kontroli okna tolerancji, a także komunikacji i dokumentacji krótkiej sesji.

Ten rozdział dostarcza szkieletu protokołu psychofizycznego — skupionego na bezpiecznej, stopniowej modulacji napięć emocjonalnych — który można adaptować do indywidualnych potrzeb pacjenta, przy jednoczesnym zachowaniu współpracy z opieką psychologiczną i medyczną.