9.4. Przykładowe protokoły: ból pleców, ból kolana, infekcja górnych dróg oddechowych

5. Protokoły dla rwy kulszowej i bólu promieniującego

Cel terapeutyczny (konkretne, mierzalne)

Zmniejszenie natężenia bólu o minimum 30% według skali VAS/NRS w ciągu 2–4 zabiegów pilotażowych.
Poprawa mechaniki ruchu: zwiększenie zakresu zgięcia biodra i kontroli przy ruchu zgięcia tułowia o min. 10–20% (mierzone goniometrem lub testem funkcjonalnym) w ciągu 4–6 sesji.
Redukcja objawów parestezji w obszarze zaopatrywanym przez korzeń nerwowy o wyraźną poprawę subiektywną oraz zmniejszenie obszaru objawów.

Kryteria kwalifikacji i wczesne wykluczenia

Kwalifikacja: ból o typie rwy (ból promieniujący poniżej kolana, objawy korzeniowe potwierdzone testem unoszenia wyprostowanej kończyny prost — Lasegue), objawy mechaniczne nasilające się przy kaszlu/sprężaniu.
Wykluczenia/ostre alarmy wymagające pilnej konsultacji lekarskiej: objawy o charakterze nagłego deficytu neurologicznego (osłabienie siły mięśniowej stopnia ≥ 3/5), zaburzenia oddawania moczu/stolec, progresywne niedowłady, gorączka z bólem kręgosłupa, objawy sugerujące proces nowotworowy. W takich przypadkach procedury manualne/bańkowanie nie są wskazane i należy odesłać pacjenta do lekarza.

Przygotowanie pacjenta i stanowiska

Krótki wywiad: czas trwania dolegliwości, charakter bólu, czynniki nasilające/łagodzące, leki, wcześniejsze zabiegi chirurgiczne, przeciwwskazania do miejscowego podciśnienia (skazy krwotoczne, terapia przeciwzakrzepowa oceniona indywidualnie).
Pozycja pacjenta: leżąca na boku lub na brzuchu (w zależności od tolerancji i lokalizacji bólu). Ułożenie umożliwia relaksację mięśni pośladka i tylnej części uda.
Sprzęt i materiały: skala próżni regulowana, bańki silikonowe/PCV różnych średnic (30–60 mm), żel kontaktowy lub olejek do masażu (dla technik przesuwnych), rękawiczki i preparaty do dezynfekcji skóry.
Informacja dla pacjenta: opis programu (liczba baniek, czas trwania, możliwe odczucia — zasysanie, mrowienie, zaczerwienienie), zgoda na zabieg, plan postępowania po zabiegu (odpoczynek, ćwiczenia rozluźniające).

Ocena przedzabiegowa (krótka i ukierunkowana)

Test Lasegue'a (unoszenie wyprostowanej kończyny), testy neurologiczne (siła zgięcia biodra, prostowania kolana, grzbietu stopy), ocena napięcia mięśni pośladkowych i kulszowo-goleniowych, punktowa palpacja wzdłuż tzw. „linii kulszowej” (pośladek → tylna część uda → łydka).
Oznaczenie obszarów najbardziej bolesnych i miejsca prywatne do zastosowania baniek (zaznaczyć markerem). Zmierz i zapisz wartości wyjściowe (VAS/NRS, ROM).

Zasady terapeutyczne — sekwencja zabiegu

Etap ograniczająco-diagnostyczny (2–4 minuty)
— delikatna palpacja i test ruchu, krótkie rozgrzanie tkanek (termofor na 2–3 minuty) w miejscu największego napięcia; ma na celu zwiększenie giętkości tkanek i przygotowanie skóry do podciśnienia.
Etap aplikacji segmentalnej (statyczne bańki, 5–12 minut)
— bańki średniej średnicy (40–60 mm) umieszcza się w rzędzie parawertebralnie na poziomie od L3 do S1 w zależności od segmentu objawowego (najczęściej L4–S1 przy typowej rwie kulszowej). Intensywność próżni: umiarkowana — obserwować wyraźne uniesienie skóry bez bolesnego napięcia. Czas: 8–12 minut.
— Cel: zmniejszenie segmentalnego napięcia, lokalna poprawa krążenia.
Etap lokalny na pośladku i wzdłuż przebiegu nerwu (dynamiczne/przesuwne lub krótkie statyczne, 5–10 minut)
— zastosowanie mniejszych baniek (30–45 mm) na obszarze mięśnia pośladkowego i tylnej powierzchni uda. Technika „gliding” (ślizg) z użyciem żelu: przesuwanie bańki od pośladka w dół w kierunku linii bólowej w tempie wolnym, powtarzać 6–10 razy na każdej stronie.
— Alternatywnie — krótkie statyczne piki (3–5 min) bez przesuwania, jeżeli ból prowokuje ruch.
Etap modulacji nerwowo-mięśniowej (krótkie podciśnienia punktowe, 3–6 min)
— w miejscach największych punktów bolesnych (trigger/ashi) stosujemy krótkie piki statyczne (3–4 min), celem zmniejszenia lokalnego nadmiernego napięcia. Intensywność łagodniejsza niż w etapach wcześniejszych.
Etap łagodzenia i mobilizacji (5–10 minut)
— delikatne techniki rozluźniające mięśnie pośladka i tylnej taśmy uda (manualne lub lekkie przesuwanie baniek), a następnie krótkie aktywne ćwiczenia pacjenta: wolne unoszenie prostowanej kończyny, kilka powtórzeń „neural flossing” (delikatne mobilizacje nerwu kulszowego przy współpracy pacjenta).
Zakończenie i instrukcja domowa
— chłodny kompres miejscowy jeśli duża hiperemia, opis reakcji oczekiwanych (siniaki, uczucie rozgrzania), zalecenie przerwy 48–72 h przed kolejnym intensywnym wysiłkiem, program ćwiczeń rozciągających i wzmacniających.

Parametry i dawkowanie (przykładowe, bez zastępowania oceny klinicznej)

Liczba baniek: 6–10 w zależności od obszaru.
Siła próżni: zaczynamy od niskiej do umiarkowanej; obserwujemy reakcję naczyniową skóry i subiektywną tolerancję.
Czas ekspozycji: statyczne 8–12 min (parawertebralnie), punkty bolesne 3–5 min, techniki przesuwne: 6–10 przejść.
Częstotliwość sesji: początkowo 1–2 razy w tygodniu przez 3–6 tygodni w zależności od odpowiedzi; po poprawie — 1 raz co 2–4 tygodnie dla utrzymania.

Monitorowanie efektu i kryteria modyfikacji

Po każdym zabiegu: zapis VAS/NRS i ilościowe notatki dotyczące ROM (np. Lasegue zmiana kątowa). Jeśli brak poprawy po 3 sesjach lub pogorszenie neurologiczne → pilne odsyłanie do specjalisty.
Jeżeli pacjent odczuwa wzrost bólu nocnego, nowe deficyty czucia/siły — przerwać i skierować do dalszej diagnostyki obrazowej.

Dokumentacja (schemat zapisu dla jednego zabiegu)

Dane pacjenta, data, rozpoznanie.
Wyjściowe parametry: VAS, test Lasegue (kąt), ROM.
Miejsce i liczba baniek (np. parawertebralnie L3–S1 statycznie 6 baniek; pośladek prawa 3 bańki sliding).
Siła próżni (opisowo: niska/umiarkowana/wysoka), czas ekspozycji każdej strefy.
Reakcja pacjenta podczas i po zabiegu, działania powikłaniowe, zalecenia domowe, plan kolejnej wizyty.

Specjalne uwagi praktyczne i bezpieczeństwo

Unikać bezpośredniej aplikacji na okolice kostne, miejsca z bliznami świeżymi, znamionami skórnymi o niejasnym charakterze.
Ostrożność przy pacjentach na lekach przeciwkrzepliwych — indywidualna ocena ryzyka/korzyści; często stosować niższą próżnię i krótszy czas.
Przy intensywnych owrzodzeniach skóry lub zmianach zapalnych — przeciwwskazanie lokalne.

Krótki przykład przypadku (szybka, dydaktyczna demonstracja)

Pacjent A, lat 48, rwący ból promieniujący do łydki prawej, test Lasegue dodatni przy 40°, VAS 7/10, bez deficytów motorycznych. Wybrano protokół: parawertebralne statyczne bańki L4–S1 (6 baniek, 10 min, umiarkowana próżnia), następnie przesuwne bańki na pośladku i tylnej powierzchni uda (5 przejść). Po zabiegu VAS 4/10, Lasegue poprawił się do 55°. Zlecono ćwiczenia rozluźniające i kontrolę za 7 dni. Dokumentacja zawiera parametry i subiektywną reakcję pacjenta.

Krótkie ćwiczenie praktyczne dla uczestników kursu (praktyka partnerska)

W parach — A (pacjent) i B (terapeuta). A leży na boku z objawową kończyną na górze. B wykona krótką palpację pośladka i tylnej powierzchni uda (1 minuta) i zaznaczy najbardziej bolesne miejsce.
B umieszcza jedną małą bańkę (30–45 mm) na zaznaczonym punkcie i reguluje próżnię do odczucia uniesienia skóry bez silnego bólu. Trzyma 3 minuty.
Po zdjęciu bańki B wykonuje delikatne przesunięcie tkanki wzdłuż włókien mięśnia pośladkowego (mobilizacja mięśniowa, 1–2 minuty) i prosi A o ocenę bólu (skala 0–10).
Zamiana ról. Zapis wyników i krótkie omówienie różnic w odczuciach — co zadziałało, jaka była tolerancja próżni, czy nastąpiła natychmiastowa zmiana subiektywna.

Ten rozdział koncentruje się na praktycznych, powtarzalnych protokołach i jasno definiowanych kryteriach decyzyjnych dla rwy kulszowej i bólu promieniującego. W treści zawarto konkretne sekwencje, parametry i procedury monitorowania, które można wdrożyć w warunkach gabinetowych przy zachowaniu ostrożności i ścisłej dokumentacji.