9.4. Przykładowe protokoły: ból pleców, ból kolana, infekcja górnych dróg oddechowych

4. Protokoły dla zespołu bólowego stawu kolanowego

Cel terapeutyczny: szybkie zmniejszenie bólu, redukcja miejscowego napięcia mięśniowo-powięziowego, poprawa zakresu ruchu i funkcji stawu kolanowego oraz stabilizacja efektu w kolejnych sesjach poprzez planowaną progresję zabiegów łączących akupunkturę i bańkowanie.

Zasady doboru strategii

Priorytet — najpierw ustalić dominujący mechanizm bólu (mechaniczny: przeciążenie, niestabilność; zapalny: aktywne zapalenie; refleksowo-segmentarny; bóle okołostawowe związane z trigger points).
Łączenie technik: celem jest synergiczne działanie miejscowe (bańki) + modulacja systemowa i segmentarna (igły). Nie stosować agresywnych protokołów u pacjentów z aktywnym zapaleniem przebiegającym z znacznym obrzękiem bez konsultacji lekarskiej.
Indywidualizacja: stopień podciśnienia, czas i dobór punktów dobieramy do wrażliwości pacjenta, wieku, chorób współistniejących oraz etapu procesu (ostra vs. przewlekła faza).

Struktura sesji (schemat praktyczny)

Ocena przedzabiegowa (5–10 min) — VAS, zakresy ruchu: zgięcie/wyprost (°), test przysiadu do 90°, test step-down; ocena palpacyjna okolicy przyśrodkowej, bocznej, rzepkowo-udowej i przyczepów ścięgnistych.
Przygotowanie pola — dezynfekcja, pozycja półsiedząca lub leżąca z poduszką pod kolanem (20–30° zgięcia).
Wybór punktów akupunkturowych — kombinacja miejscowych + dystalnych (lista poniżej).
Aplikacja igieł — głębokość i technika zależna od punktu; delikatna stymulacja do uzyskania deqi lub lekkiej reakcji mięśniowej.
Zastosowanie baniek — po wprowadzeniu igieł (patrz modyfikacje) lub po krótkim czasie stymulacji, umieszczenie baniek na obszarach wzmożonego napięcia i liniach meridianów.
Czas trwania — igły: 20–30 min (w zależności od protokołu); bańki statyczne: 5–15 min; przesuwne/„gliding”: 3–7 min po uprzedniej aplikacji oleju.
Monitorowanie — co 5–10 min kontrola bólu, ukrwienia, objawów niepożądanych.
Zakończenie — zdjęcie baniek, usunięcie igieł, krótka mobilizacja stawu (aktywny zakres), zalecenia domowe.

Dobór punktów akupunkturowych (przykładowe zestawy)

A. Miejscowe (lokalne, wokół rzepki i przyczepów):

Xiyan (inne: oś. w obrębie przestrzeni przyśrodkowej i bocznej rzepki) — punkty lokalne wokół rzepki, 0,5–1 cm od brzegu rzepki.
Ashi w okolicy przyczepów ścięgnistych (np. przyczep mięśnia czworogłowego do rzepki).

B. Punktowe wspomagające (dystalne / systemowe):

ST36 (Zusanli) — tonizuje qi, poprawia krążenie w kończynie dolnej.
SP9 (Yinlingquan) — działanie na obrzęki i mechanizmy śródstawowe przy problemach przyśrodkowych.
GB34 (Yanglingquan) — punkt wpływający na ścięgna/mięśnie.
SP10 (Xuehai) — miejscowo: regulacja krążenia krwi.

C. Punkty segmentarne / odruchowe (dla bólu rzutowanego):

BL54–BL58 (jeżeli wskazania segmentarne obejmują meridiany tylne) — stosować ostrożnie przy silnym bólu.

Dobór punktów: zwykle 2–4 punkty miejscowe + 2 punkty dystalne; w przewlekłym bólu można dodać punkty na układ mięśniowo-powięziowy.

Dobór i ustawienie baniek

Typ: silikonowe lub plastikowe z regulacją próżni — łatwiejsze do kontroli intensywności podciśnienia.
Ustawienie: 2–4 bańki rozmieszczone wokół rzepki (pozycje: przyśrodkowa nadprzepuklinowa, boczna, nad przyczepem ścięgna mięśnia czworogłowego), dodatkowe bańki na przebiegu pasma biodrowo-piszczelowego jeśli współistnieje napięcie.
Intensywność: lekki do umiarkowanego podciśnienia (pacjent odczuwa ciągnięcie, nie ból). U osób z cienką skórą lub kruchością naczyń zastosować bardzo delikatne podciśnienie.
Tryb: statyczne dla miejscowych efektów dekongestyjnych (5–10 min) lub przesuwne (gliding) wzdłuż mięśnia czworogłowego/powięzi w przypadku ograniczeń ślizgu (3–5 min).
Kiedy stosować jednocześnie z igłami: można pozostawić bańki na obszarze z igłami, ale wtedy należy unikać bezpośredniego zasysania igły (umieszczać bańkę obok igły lub stosować krótsze igły tak, aby nie dochodziło do kontaktu z baniek). Alternatywnie — najpierw igły, 5–10 min stymulacji, zdjąć igły, potem bańki.

Parametry techniczne igieł

Grubość: 0,25–0,30 mm; długość: 25–40 mm zależnie od punktu i budowy pacjenta.
Głębokość: punkty okołorzepkowe — powierzchowne wkłucie (5–15 mm); punkty dystalne jak ST36 — 20–30 mm.
Stymulacja: manualna do uzyskania łagodnej reakcji; unikać agresywnego mielenia przy obszarach nadmiernie wrażliwych.
Czas: 20–30 min z możliwością dodatkowej stymulacji po 10–15 min.

Modyfikacje według etiologii

Patellofemoral pain syndrome (PFPS): większy nacisk na punkty przyśrodkowe i boczne wokół rzepki, przesuwne bańkowanie wzdłuż pasma rzepkowo-udowego; dodać ST36 i SP9 jako wzmocnienie dolnej kończyny.
Zmiany zwyrodnieniowe (gonartroza): umiarkowane podciśnienie, krótszy czas baniek (5–8 min), dłuższe zatrzymanie igieł z delikatną tonizacją; skupienie na poprawie ślizgu tkankowego i mobilizacji.
Zespół bocznego przyparcia rzepki: bańki po stronie bocznej, techniki rozciągające powięź boczną, punkty GB34, Ashi po stronie bocznej.
Po urazach/meniskach: ostrożność, najpierw konsultacja lekarska; stosować tylko techniki nieinwazyjne (suche bańkowanie, brak głębokich agresywnych manipulacji).

Monitorowanie efektów i kryteria modyfikacji

Bezpośrednio po zabiegu: ocena VAS, prosty test funkcji (przysiad do 90°), porównanie zakresów ruchu.
Kryteria przerwania/zmiany protokołu: narastający ból, parestezje, objawy naczyniowe, znaczny obrzęk.
Plan na serię: zwykle 4–8 zabiegów co 3–7 dni, potem ocena efektu długoterminowego; w przewlekłości możliwe przejście do protokołów podtrzymujących co 2–4 tygodnie.

Dokumentacja i zgoda

Zarejestrować dokładny układ punktów, parametry baniek (liczba, czas, intensywność), reakcje podczas zabiegu i instrukcje domowe. Uzyskać zgodę pacjenta na łączenie technik oraz poinformować o możliwych odczynach po zabiegu (siniaki, chwilowe osłabienie).

Krótki przykład (case)

Pacjentka 34 lata, ból przednio-boczny kolana przy schodzeniu ze schodów, diagnoza: patellofemoral pain.
Protokół:

Punkty: Xiyan boczny + przyśrodkowy, Ashi przyśrodkowy przyczep rzepki, ST36 po tej samej stronie, GB34.
Igły: wkłucie powierzchowne w Xiyan (5–10 mm), ST36 głębiej (20 mm). Delikatna stymulacja, pozostawić 20 min.
Bańki: 3 silikonowe baniek — jedna nad bocznym brzegiem rzepki, jedna nad przyśrodkowym przyczepem, jedna na górnym biegunie rzepki; lekkie podciśnienie, statycznie 8 min.
Po zdjęciu baniek: aktywna mobilizacja rzepki (pacjent wykonuje 10 kontrolowanych zgięć w wolnym tempie).
Efekt: zmniejszenie bólu przy zejściu po schodach z VAS 6 → 3 bezpośrednio po zabiegu; zalecenie kontynuacji raz w tygodniu przez 4 zabiegi + program ćwiczeń stabilizujących.

Krótkie ćwiczenie praktyczne dla kursantów

Weź parę (pacjent – kursant) i przeprowadź krótką ocenę funkcji kolana: zmierz aktywne zgięcie i prostowanie, poproś o oznaczenie najbardziej bolesnego miejsca.
Na modelu wybierz 3 punkty akupunkturowe (1 lokalny, 2 dystalne) i uzasadnij wybór w 2–3 zdaniach (TCM + biomechanika).
Zastosuj 2 bańki: jedną statyczną nad obszarem bolesnym, jedną przesuwno-poślizgową wzdłuż mięśnia czworogłowego (użyj neutralnego oleju). Czas: statyczna 8 min, gliding 4 min.
Zapisz obserwacje: zmiana odczuwanego bólu (skala 0–10), ruchomość, reakcje skóry. Omów z parą co można by zmodyfikować w następnym zabiegu.

Pamiętaj: protokoły muszą być dostosowane do kompetencji wykonawcy i przepisów prawa lokalnego — inwazyjne procedury wymagają odpowiednich uprawnień i nadzoru medycznego.