8. Standardy higieny i kontroli zakażeń przy procedurach z naruszeniem ciągłości tkanek

Ryzyko i zasada ogólna

Procedury łączące akupunkturę i bańkowanie mokre (lub inne zabiegi z naruszeniem ciągłości tkanek) niosą ze sobą zwiększone ryzyko przeniesienia patogenów — miejscowego (skóra), krwiopochodnego (HBV, HCV, HIV) oraz drobnoustrojów środowiskowych. Zasada podstawowa brzmi: każdy element procedury musi być tak zorganizowany, by ograniczyć kontakt pacjenta z potencjalnym źródłem zakażenia, zachować integralność sterylnej/aseptycznej strefy i zminimalizować liczność manipulacji przy tkance. Wszystkie działania powinny być zdefiniowane pisemnie, a personel przeszkolony i kompetentny.

Selekcja pacjenta i przygotowanie przedzabiegowe

• Ocena ryzyka zakażenia: w karcie pacjenta odnotuj czynniki zwiększające ryzyko — immunosupresja, cukrzyca, choroby wątroby, leczenie antykoagulacyjne, aktywne infekcje skóry, historia zakażeń krwiopochodnych.

• Badanie skóry: dokładna ocena miejsca zabiegowego — brak zaczerwienienia, owrzodzeń, zmian ropnych; jeśli występują, zmiana planu lub odroczenie zabiegu.

• Zgoda i edukacja: uzyskanie świadomej zgody z omówieniem ryzyka zakażenia i procedur bezpieczeństwa; pacjent poinformowany o zasadach higieny po zabiegu.

• Mycie rąk i higiena osobista pacjenta: w miarę możliwości pacjent oczyszczony (np. umycie obszaru zabiegu), brak sztucznej biżuterii w miejscu pracy.

Personel — odzież i środki ochrony indywidualnej (ŚOI)

• Szkolenie i stan zdrowia personelu: potwierdzone szkolenia z kontroli zakażeń; aktualne szczepienia zawodowe według lokalnych zaleceń (np. HBV), regularne badania przy ekspozycjach zawodowych.

• ŚOI dostosowane do ryzyka: jednorazowe rękawice (zmieniane natychmiast po skażeniu), maska zasłaniająca nos i usta przy manipulacjach z krwią, okulary ochronne/ osłona twarzy przy ryzyku rozbryzgu, fartuch jednorazowy lub wielokrotnego użytku prany zgodnie z procedurą.

• Zasady zakładania i zdejmowania ŚOI: sekwencja zapewniająca brak kontaminacji — najpierw mycie rąk, założenie ŚOI, po zabiegu zdejmowanie tak, by nie dotykać strony zewnętrznej i ponowne mycie rąk.

Aseptyka pola zabiegowego i materiały

• Sterylność narzędzi inwazyjnych: igły akupunkturowe, lancety, ostrza — wyłącznie jednorazowe, fabrycznie sterylne. Jeśli używa się narzędzi wielorazowych (bardzo rzadkie), muszą przejść walidowaną sterylizację (autoklaw) i mieć dokumentację.

• Płyny i podkłady: sterylne gaziki, sterylne opatrunki; jednorazowe, zamknięte opakowania.

• Przygotowanie pola: dezynfekcja skóry środkiem o udowodnionej skuteczności (zgodnie z lokalnymi wytycznymi), wykonywana od środka na zewnątrz jednokierunkowo, pozostawienie do naturalnego wyschnięcia przed nacięciem czy nakłuciem.

• Utrzymanie „strefy czystej”: ograniczenie ruchu personelu nad polem zabiegowym, przygotowanie wszystkich materiałów wcześniej (mise en place), unikanie przekazywania narzędzi „na lotnym” — stosowanie tac lub sterylnych płatów.

Postępowanie ze ściekami i odpadami biologicznymi

• Segregacja odpadów: kategoryzacja i natychmiastowe umieszczanie materiałów skażonych krwią/ciałami stałymi w pojemnikach oznaczonych jako odpady medyczne zakaźne (żółte/czerwone) zgodnie z przepisami lokalnymi.

• Bezpieczne pojemniki na ostre przedmioty: sharps container – szczelny, nieprzebijalny, umieszczony w zasięgu ręki, nigdy nie przepełniony.

• Transport i utylizacja: pojemniki zamykane i przekazywane do utylizacji przez akredytowaną firmę; dokumentacja utylizacji zgodna z regulacjami.

Dezynfekcja powierzchni i sterylizacja środowiskowa

• Środki dezynfekcyjne: wybór preparatów o spektrum wirusobójczym i bakteriobójczym, dopuszczonych w warunkach medycznych; stosowanie zgodnie z zaleceniami producenta (czas ekspozycji, rozcieńczenie).

• Harmonogram czyszczenia: dezynfekcja stanowiska przed i po każdym pacjencie, codzienne sprzątanie głębokie, rejestr czyszczeń.

• Materiały wielokrotnego użytku: pranie tekstyliów w wysokich temperaturach zgodnie z protokołem; dezynfekcja urządzeń niemalujących.

Postępowanie przy ekspozycji i incydentach

• Natychmiastowe działania: po nakłuciu/rozpryśnięciu krwi — natychmiastowe przemycie rany wodą i mydłem, przepłukanie oczu/slinistej błony śluzowej; nie wyciskać rany.

• Procedura zgłaszania: szybki raport do osoby odpowiedzialnej za kontrolę zakażeń, wypełnienie formularza incydentu, ocena ryzyka ekspozycji.

• Dostęp do konsultacji medycznej: natychmiastowa konsultacja lekarska w sprawie profilaktyki poekspozycyjnej (PEP) i badań serologicznych wg algorytmu lokalnego; dostęp do poradnictwa i wsparcia psychologicznego dla personelu i pacjenta.

• Śledzenie i monitorowanie: dokumentacja wyników badań, plan kontroli oraz rewizja procedury w przypadku stwierdzenia zakażenia powiązanego z pracą.

Dokumentacja i kontrola jakości

• Karta zabiegu rozszerzona o aspekty zakażeń: notka z numerami serii użytych jednorazowych materiałów, czasem dezynfekcji, użytym środkiem, danymi personelu, wynikami wstępnej oceny skóry i stanu pacjenta.

• Rejestr incydentów i audytów: systematyczne przeglądy praktyk, raporty powikłań infekcyjnych, działania korygujące.

• Checklisty przedzabiegowe: lista „gotowości aseptycznej” sprawdzana przy każdym pacjencie (rękawice, środki, pojemnik na sharps, dezynfekcja).

Organizacja pracy i ciągłość bezpieczeństwa

• Strefowanie pomieszczeń: wyraźne oddzielenie stref czystych/ brudnych; ograniczenie przepływu osób niezwiązanych z procedurą.

• Sterylna logistyka łączona: przy procedurach kombinowanych plan pracy tak, by minimalizować czas, kiedy pole zabiegowe jest narażone (np. przygotowanie igieł w sterylnych opakowaniach otwieranych tuż przed zastosowaniem).

• Skoordynowana współpraca zespołu: role i zadania personelu zdefiniowane — kto asekurująco podaje materiały, kto dokumentuje, kto odpowiada za utylizację odpadów.

Monitorowanie efektów i profilaktyka epidemiologiczna

• Postępowanie kontrolne po zabiegu: instrukcja dla pacjenta kiedy zgłosić objawy zakażenia (zaczerwienienie, ból, ropienie, gorączka), harmonogram kontroli (np. telefon kontrolny po 48–72 h).

• Rejestracja i analiza powikłań: analiza trendów zakażeń, korekta protokołów, szkolenia uzupełniające.

• Profilaktyka krzyżowa: stałe monitorowanie przestrzegania zasad mycia rąk i używania ŚOI, szczepienia personelu, dostępność zestawów do dezynfekcji i opatrunków.

---

Krótki przykład

Pacjentka z dobrze kontrolowaną cukrzycą zgłaszająca ból lędźwiowy decyduje się na terapię kombinowaną: igły akupunkturowe w punkty dystalne + sucha bańka na linii m. erector spinae. Ze względu na cukrzycę i zwiększone ryzyko zakażeń zespół decyduje: wyłącznie jednorazowe igły i lancety, dokładna dezynfekcja skóry dwustopniowa (oczyszczenie, następnie środek dezynfekcyjny), maski i okulary ochronne dla personelu, po zabiegu instrukcja dla pacjentki o obserwacji rany i telefon kontrolny po 48 godzinach. W karcie zabiegu wpisano serie użytych materiałów i czas dezynfekcji. Dzięki temu profilaktyka była adekwatna do ryzyka, a opieka — udokumentowana.

---

Krótkie ćwiczenie praktyczne (symulacja)

Cel: utrwalenie sekwencji aseptycznej i reakcji na drobną ekspozycję.

1. Przygotowanie stanowiska (5 min)

   • Ułóż wszystkie jednorazowe materiały na tacce sterylnej, pojemnik sharps w zasięgu ręki, butelka środka dezynfekcyjnego otwarta.

   • Sprawdź daty ważności i nienaruszone opakowania.

2. Symulacja zabiegu (10 min)

   • Osoba A (terapeuta) wykonuje mycie rąk wg standardu, zakłada maskę i okulary, jednorazowy fartuch i rękawiczki. Osoba B (asystent) obserwuje checklistę.

   • Osoba A przeprowadza dezynfekcję „pola” (nawet na fantomie) i otwiera sterylną igłę tuż przed zastosowaniem.

   • Asystent recytuje na głos kolejne punkty checklisty (rękawice, sharps, opatrunek).

3. Symulowany incydent (5 min)

   • Trener celowo „upuszcza” z pozoru sterylny gazik — uczestnicy muszą: przerwać czynność, założyć nowe rękawice, wymienić skażony materiał, udokumentować zdarzenie w krótkim formularzu i odtworzyć czynności naprawcze.

4. Debrief (10 min)

   • Omów błędy, punkty krytyczne (np. moment otwierania opakowania, moment kontaktu z polem), sprawdź wpis w „karcie zdarzenia” i przypomnij procedurę powiadamiania.

Ocena: ćwiczenie powtarzać do momentu pełnego odtworzenia sekwencji bez pomyłek; notować czas przygotowania i liczbę błędów do audytu.

---

Zachowanie tych standardów minimalizuje ryzyko zakażeń, ułatwia identyfikację źródeł ewentualnych komplikacji i buduje zaufanie pacjentów oraz zespołu. Pamiętaj — każde naruszenie ciągłości tkanek wymaga podejścia stricte aseptycznego i dokumentowanego.