6. Zasady bezpieczeństwa pacjenta w trakcie praktyki

Ogólna zasada

Podczas praktyki nadzorowanej priorytetem jest bezpieczeństwo pacjenta — każdy element sesji dydaktycznej powinien być organizowany ze świadomością, że jest to procedura medyczna wykonywana w warunkach edukacyjnych. Ochrona pacjenta wymaga jasnych reguł odpowiedzialności, przewidywania ryzyka, aktywnego monitorowania oraz szybkiego mechanizmu interwencji i przerwania działania, gdy tylko pojawią się sygnały nieprawidłowości.

Role i odpowiedzialność — jasne przypisanie

• Instruktor nadzorujący odpowiada za końcową decyzję kliniczną i bezpieczeństwo pacjenta w czasie całej sesji. Musi być obecny fizycznie przy krytycznych etapach (przed, w trakcie inicjacji zabiegu, przy pierwszym nacięciu i w przypadku komplikacji).

• Kursant wykonuje czynności zgodnie z zakresem dopuszczenia i pod ścisłym nadzorem; kursant zgłasza instruktorowi każdą niepokojącą obserwację.

• Asystent/observer monitoruje parametry i komfort pacjenta (jeśli obecny) oraz wspiera asekurację (np. podanie materiałów, odnotowywanie czasu).
  Każda sesja powinna rozpoczynać się krótkim aloud handover: kto robi co, kto przejmuje odpowiedzialność, w jakim momencie instruktor interweniuje.

Kryteria gotowości pacjenta do uczestnictwa w praktyce

• pacjent wyraźnie potwierdza zgodę na udział w sesji dydaktycznej i rozumie, że procedurę wykonuje kursant pod nadzorem;

• pacjent jest poinformowany o możliwości przerwania lub zmiany wykonawcy na każdym etapie;

• przed sesją należy potwierdzić brak ostrych przeciwwskazań, obecność wsparcia medycznego w razie potrzeby oraz zgodność z protokołem nadzorowanej praktyki (np. minimalna liczba instruktorów na liczbę kursantów).
  Decyzja o dopuszczeniu pacjenta do sesji podejmowana jest jawnie i odnotowana.

Zasady komunikacji z pacjentem w trakcie praktyki

• stosować prosty, zrozumiały język; przed rozpoczęciem przypomnieć, że kursant będzie wykonywał procedurę, a instruktor może w każdej chwili przejąć działanie;

• ustalić z pacjentem słowo/znak przerwania („stop”), które natychmiast zatrzymuje procedurę bez konieczności dłuższych wyjaśnień;

• na bieżąco informować pacjenta o każdym istotnym kroku — krótkie komunikaty minimalizują lęk i pozwalają wcześnie wychwycić niepokojące reakcje.

Monitoring pacjenta — co i kiedy sprawdzać

• przed procedurą: ocena stanu ogólnego (krótkie pytania o samopoczucie), pomiary podstawowe jeżeli wymagane (ciśnienie tętnicze, tętno) — zależnie od lokalnych wymogów;

• w czasie procedury: obserwacja świadomości, koloru skóry, oddechu, mowy; regularne pytanie o ból lub zawroty (co 3–5 min podczas krytycznych etapów);

• po zakończeniu: kontrola parametrów i obserwacja przez wyznaczony czas (np. 15–30 min) — w zależności od intensywności zabiegu i stanu pacjenta.
  Wszelkie odchylenia wpisywane są natychmiast do dokumentacji wraz z podjętymi działaniami.

Kryteria natychmiastowego przerwania i eskalacji

Ustalona lista „stop-criteria” powinna być znana wszystkim obecnym. Przykładowe kryteria:

• utrata przytomności lub narastające objawy presynkopalne;

• krwawienie przekraczające ustalony próg (objętość/tempo) lub niekontrolowane;

• reakcja anafilaktyczna lub silna reakcja alergiczna;

• nagły, silny ból lub objawy neurologiczne (np. zaburzenia mowy, widzenia);

• Zmiana stanu psychicznego pacjenta (silny lęk, dezorientacja).
  Po uruchomieniu kryterium: instruktor przejmuje odpowiedzialność, procedura zostaje przerwana, podejmowane są działania stabilizujące i – jeśli potrzeba – wezwanie pomocy medycznej.

Procedura eskalacji (prosty algorytm)

1. natychmiastowe przerwanie procedury;

2. ocena ABC (drogi oddechowe, oddech, krążenie) przez instruktora;

3. proste interwencje (ułożenie, odbarczenie, tamowanie krwawienia) wykonywane przez instruktora/asystenta;

4. jeśli interwencje nie przynoszą efektu → wezwanie pomocy (numer alarmowy/koordynator) i przygotowanie dokumentacji sytuacji;

5. po stabilizacji — odnotowanie zdarzenia i zgłoszenie do koordynatora praktyk w trybie określonym przez instytucję.

Bezpieczeństwo psychiczne i praw pacjenta podczas praktyki dydaktycznej

• zachowanie intymności (zasłony, rozmowa w prywatności) i zgoda na obecność obserwatorów;

• możliwość odmowy udziału bez wpływu na dalszą opiekę;

• informacja o tym, kto ma dostęp do nagrań/zdjęć — wymagane odrębne zgody;

• ochrona danych osobowych zgodna z lokalnymi regulacjami.

Wyposażenie awaryjne i dostępność zasobów

• podczas każdego bloku praktyk musi być dostępny podstawowy zestaw stabilizacyjny: rękawice, opatrunki, środki do tamowania krwawienia, materiały do aseptycznego zabezpieczenia rany, podstawowy sprzęt do pomiaru parametrów (ciśnieniomierz, stoper), środek łączności z personelem medycznym;

• instruktor zna lokalizację i zasady użycia zasobów awaryjnych oraz procedur wewnętrznych.

Edukacja pacjenta i instruktaż pozabiegowy w kontekście praktyki

• bezpośrednio po sesji pacjent otrzymuje instrukcję dotyczącą obserwacji (co monitorować, kiedy zgłosić się do placówki), numery kontaktowe oraz informację, że procedura była przeprowadzona w trybie dydaktycznym i kto nadzorował;

• dodatkowo, jeśli wystąpiły drobne odchylenia, pacjent otrzymuje jasne instrukcje postępowania i termin kontroli.

System raportowania incydentów i analiza zdarzeń

• każde zdarzenie potencjalnie niepożądane lub nieprawidłowość wymaga natychmiastowego wpisu w systemie raportów oraz zgłoszenia do koordynatora;

• po zdarzeniu przeprowadza się krótką analizę (root-cause) w zespole dydaktycznym, która ma postać edukacyjną i jest omawiana bez ujawniania danych osobowych pacjenta.

---

Krótki przykład

Pacjent zgłosił się na sesję nadzorowaną; kursant przeprowadzał mokrą hijamę, przy drugim nacięciu pacjent skarży się na silne zawroty i bladość. Instruktor natychmiast powiedział „przerwij”, przejął procedurę, położył pacjenta w pozycji przeciwwstrząsowej, poprosił asystenta o pomiar ciśnienia i przygotowanie opatrunków. Po przywróceniu stabilności pacjent został obserwowany 30 minut, wpis dokumentacyjny zawierał opis zdarzenia, podjęte działania oraz rekomendację – dalsze obserwacje i termin kontroli za 24 godziny.

---

Krótkie ćwiczenie praktyczne (20–30 min) — „Symulacja kryterium przerwania”

1. podziel grupę: kursant, instruktor, pacjent-aktor, asystent;

2. przeprowadź krótką symulację procedury (10 min) z nagłym wystąpieniem objawów (np. wiązany scenariusz: zawroty);

3. zadania: kursant ma rozpoznać i użyć słowa przerwania; instruktor przejmuje i przeprowadza stabilizację; asystent dokumentuje czas i parametry;

4. debrief (5–10 min): omówienie czasu reakcji, komunikacji, decyzji o eskalacji i wpisu do dokumentacji.