8.5. Zarządzanie krwią i odpadami biologicznymi; protokoły bezpieczeństwa biologicznego

1. Zasady zbierania i utylizacji materiałów biologicznych

Cele operacyjne

Minimalizować ryzyko zakażenia personelu i pacjentów poprzez bezpieczny, spójny i kontrolowany przebieg zbierania, przechowywania i usuwania materiałów biologicznych powstałych podczas hijama.
Zachować łańcuch odpowiedzialności i zgodność z obowiązującymi przepisami oraz wewnętrznymi procedurami placówki.
Umożliwić szybkie, bezpieczne reagowanie na sytuacje nieprzewidziane.

Podział materiałów biologicznych i konsekwencje praktyczne

Dla praktyki należy rozróżnić kategorie materiałów biologicznych i dobrać do nich specyficzne procedury utylizacji:

Ostre narzędzia i lancety (sharp waste) — elementy przebijające/tnące, które mogą wywołać skaleczenie: zużyte lancety, igły (jeśli stosowane), skalpele jednorazowe.
- Postępowanie: natychmiastowe umieszczenie w odpornym, oznakowanym pojemniku na ostre (nieprzekłuwalnym), zabezpieczonym wieczkiem; nie wolno zginać ani odłamywać.
Materiały nasiąknięte krwią (odpady zakaźne) — gaziki, kompresy, ręczniki jednorazowe, opatrunki.
- Postępowanie: zbierane do worków oznakowanych jako odpady zakaźne; wstępne związanie/zbiorcze opakowanie bez zbędnego zgniatania.
Płyny biologiczne (jeżeli zbierane, np. małe ilości krwi przy hijama) — ewentualne zbiorniki, probówki.
- Postępowanie: zabezpieczone szczelnie, opatrzone etykietą; przechowywane w chłodnym, oznakowanym miejscu tylko tak długo, jak wymaga to procedura diagnostyczna; następnie przekazywane do utylizacji zgodnie z kontraktem z firmą specjalistyczną.
Materiały mieszane (np. odpady mikrobiologiczne) — jeśli występują, klasyfikowane i utylizowane zgodnie z obowiązującym kodeksem odpadów zakaźnych.

Ważne: kategoryzacja powinna być zapisana w wewnętrznym katalogu odpadów placówki. To podstawa komunikacji z firmą utylizującą i służbami kontrolnymi.

Zasady zbierania na stanowisku zabiegowym

Natychmiastowość: zużyte materiały niezwłocznie po użyciu umieszczać w przeznaczonych pojemnikach — nie dopuszczać do gromadzenia ich luzem na stole operatora.
Oznakowanie punktów zbiórki: każdy pojemnik i worek musi być wyraźnie oznakowany symbolem biologicznym i datą rozpoczęcia jego używania.
Pojemność i wymiana: pojemnik na ostre wymieniać zanim osiągnie ¾ pojemności; worki na odpady zakaźne zamykać gdy osiągną określony przez procedurę poziom.
Bezpieczeństwo pracowników: użycie odpowiednich środków ochrony osobistej przy segregacji (rękawice odporne na przecięcia, przy większej ilości — przyłbica/apron).
Oddzielne torby/pojemniki: nie mieszać odpadów zakaźnych z ogólnymi. Nigdy nie umieszczać materiału biologicznego w koszu na odpady komunalne.

Zasady pakowania i zabezpieczania do transportu wewnętrznego

Podwójne opakowanie materiałów płynnych lub potencjalnie przeciekających — szczelne pojemniki wewnętrzne plus zewnętrzne zabezpieczenie.
Etykietowanie: każdy opakunek powinien zawierać: rodzaj materiału, data, jednostka/oddział, osoba odpowiedzialna za pakowanie, numer zlecenia/odniesienia (jeśli dotyczy).
Dokument przewozowy wewnętrzny: krótkie potwierdzenie przekazania do magazynu/wyczekiwania transportu, z podpisem osoby przekazującej.
Warunki transportu: transport wewnętrzny wykonywać w szczelnych pojemnikach, bez kontaktu z personelem nieuprawnionym; nie przewozić w korytarzach w sposób narażający na rozlanie.

Przechowywanie krótkoterminowe i magazyn

Czas składowania musi być ograniczony do niezbędnego minimum i zgodny z umową z podmiotem utylizującym.
Warunki: chłodne, suche, dobrze wentylowane miejsce, wyraźne oznakowanie „odpady zakaźne — przechowywanie tymczasowe”.
Dostęp: kluczowany magazyn z ograniczonym dostępem (lista uprawnionych osób).
Okresy retencji: zaplanowane i dokumentowane (data przyjęcia, planowany odbiór).

Przekazywanie do utylizacji (zewnętrzny podmiot)

Kontrakt i certyfikaty: współpraca wyłącznie z firmą posiadającą stosowne zezwolenia na transport i utylizację odpadów zakaźnych; przechowywać kopię umowy i aktualne zezwolenia.
Dokumentacja przekazania: protokół przekazania (data, ilość/rodzaj odpadów, podpis osoby przekazującej i odbierającej, nr pojazdu).
Ścieżka audytu: dokumenty powinny umożliwiać pełny audyt łańcucha od momentu powstania odpadu do jego zniszczenia.
Kontrola przed przekazaniem: sprawdzenie szczelności i prawidłowego oznakowania opakowań.

Postępowanie w przypadku awarii i rozlania

Szybka izolacja miejsca — uniemożliwić dostęp osobom nieupoważnionym.
Zastosowanie zestawu do wycieków: absorpcyjne maty, środki do dezynfekcji o udokumentowanej skuteczności.
Procedura usuwania: personel w pełnym PPE usuwa materiał, pakowanie do podwójnego opakowania, oznakowanie jako „incydentalne odpady”.
Raportowanie: niezwłoczne zgłoszenie do przełożonego i wpis do rejestru incydentów; analiza przyczyn i działania zapobiegawcze.

Zarządzanie igłami i instrumentami ostrymi

Zakaz manipulacji: nie odłamywać, nie zginać i nie wyjmować igieł ręcznie.
Przechowywanie tymczasowe: ostre do pojemnika na miejscu zabiegowym.
Postępowanie przy skaleczeniu: natychmiastowe zgłoszenie, opatrunek, dokumentacja zdarzenia, konsultacja z personelem medycznym i ewentualne badania (zgodnie z lokalnymi procedurami).

Ewidencja i rejestry

Rejestr odpadów zakaźnych: numeracja worków/pojemników, data powstania, data przekazania do utylizacji, osoba odpowiedzialna.
Rejestr incydentów: każdy problem, np. rozlanie, zabrudzenie poza pojemnikiem, przypadkowe skaleczenie — opis zdarzenia i działania korygujące.
Dostępność na audyt: rejestry muszą być kompletne i dostępne dla kontroli (np. sanepid), zgodnie z wymaganym okresem przechowywania dokumentacji.

Szkolenia personelu i odpowiedzialność

Zakres szkoleń: procedury segregacji, pakowania, postępowania przy wyciekach, użycie pojemników na ostre, procedury raportowania.
Częstotliwość: szkolenie wstępne + coroczne uaktualnienia i dokumentacja uczestnictwa.
Odpowiedzialność: wyznaczyć koordynatora ds. odpadów zakaźnych — osoba odpowiedzialna za nadzór, kontakty z firmą utylizacyjną i utrzymanie rejestrów.

Kontrole jakości i audyt

Checklisty codzienne/tygodniowe: sprawdzenie stanu pojemników, ilości odpadów, dat przyjęć.
Audyt zewnętrzny: okresowe kontrole kontrahenta utylizującego (zgodność zezwoleń, sposób transportu).
Korekta niezgodności: zarejestrowana i wdrożona w formie działań korygujących z terminem realizacji.

Krótki przykład (scenariusz praktyczny)

Podczas zabiegu hijama zabrano niewielką ilość krwi za pomocą jednorazowych lancetów. Po zabiegu lancety natychmiast umieszczono w pojemniku na ostre (oznaczenie biologiczne, wieczko zamknięte). Gaziki nasączone krwią zostały zebrane do worka na odpady zakaźne; worek opisano datą i jednostką. Oba pojemniki przewieziono do magazynu tymczasowego; tam sporządzono protokół przekazania i oczekano na odbiór firmy utylizującej. Cały proces został wpisany do rejestru odpadów zakaźnych z numerami pojemników i podpisami osób odpowiedzialnych.

Krótkie ćwiczenie praktyczne (czas: 20–30 min)

Cel: przećwiczyć prawidłową segregację, pakowanie i dokumentację odpadów powstałych podczas symulowanego zabiegu.

Przygotowanie (5 min): grupa otrzymuje zestaw materiałów symulacyjnych: „lancety” (plastikowe), „gaziki” (czerwone), puste etykiety i pusty pojemnik na ostre. Dostępna jest również kopia wzoru protokołu przekazania.
Zadanie (15 min):
- Posortować materiały zgodnie z kategoriami.
- Umieścić „lancety” w pojemniku na ostre i oznakować go (data, jednostka).
- Zapakować „gaziki” do worka na odpady zakaźne, opisać i przygotować protokół przekazania.
- Wypełnić wpis do rejestru odpadów (przykładowe pola: numer pojemnika, rodzaj odpadu, kto przekazał).
Omówienie (5–10 min): instruktor sprawdza kompletność dokumentów, zwraca uwagę na ewentualne błędy (np. brak daty, brak podpisu), omawia poprawne działania korygujące.

Ćwiczenie to uczy dyscypliny zapisu i kształtuje nawyk natychmiastowej segregacji — kluczowego elementu bezpieczeństwa w praktyce hijama.