8.4. Techniki nacięć vs. inne tradycyjne metody — etyczne i prawne aspekty ich stosowania (uwaga na prawo medyczne)

6. Wymagane kwalifikacje i uprawnienia do wykonywania hijama

Ogólny cel kwalifikacji

Kwalifikacje do wykonywania mokrej hijamy powinny zapewniać, że osoba wykonująca zabieg posiada wiedzę medyczno-kliniczną, umiejętności techniczne, kompetencje aseptyczne, zdolność do rozpoznawania i reagowania na powikłania oraz kompetencje komunikacyjne i prawno-etyczne. W programie kształcenia należy zdefiniować minimum kompetencji: teoretyczne podstawy medyczne, praktyczne umiejętności aseptyczne i inwazyjne (wykonywanie małych nacięć z zachowaniem bezpieczeństwa), postępowanie w nagłych zdarzeniach oraz dokumentacja i zgoda pacjenta.

Poziomy uprawnień (proponowana ramowa klasyfikacja)

Poziom podstawowy — osoba niewykonująca zawodu medycznego (edukacja nieinwazyjna)
- uprawniona jedynie do prowadzenia edukacji o hijamie, przygotowania stanowiska, wykonywania bezkrwawych form (hijama bezkrwawa), masażu bańkami suchymi oraz asekuracji pacjenta;
- wymaga kursu teoretyczno-praktycznego z walidacją umiejętności niemedycznych i ścisłą współpracą z osobą medyczną, jeśli pojawiają się wskazania do nacięć.
Poziom pośredni — personel medyczny z ograniczonym zakresem (pielęgniarka, ratownik, fizjoterapeuta z uprawnieniami)
- po ukończeniu dodatkowego szkolenia klinicznego i zdaniu egzaminu kompetencyjnego może wykonywać mokrą hijamę w ramach wyznaczonego protokołu i pod nadzorem lekarza (model nadzorowanej praktyki);
- wymaga potwierdzonego szkolenia z aseptyki, technik nacięć, postępowania z krwią, umiejętności prowadzenia opatrunków oraz procedur w nagłych wypadkach.
Poziom pełny — lekarz / osoba z uprawnieniami do wykonywania procedur inwazyjnych
- samodzielne wykonanie mokrej hijamy i zarządzanie powikłaniami;
- wymagane podstawowe kwalifikacje lekarskie + szkolenie z technik hijama oraz dokumentowane doświadczenie praktyczne (min. liczba nadzorowanych zabiegów).

Elementy programu kształcenia i dowody kompetencji

Moduł wiedzy medycznej: zasadnicze zagadnienia z anatomii powierzchownej, układu krwiotwórczego i krzepnięcia, rozpoznawania stanu ogólnego pacjenta, podstaw farmakologii dotyczącej hemostazy i reakcji alergicznych.
Moduł aseptyki i bezpieczeństwa biologicznego: techniki aseptyczne, utylizacja odpadów, BHP przy kontakcie z krwią.
Moduł techniczny (ćwiczenia praktyczne): symulacje i praca na fantomach, techniki nacięć o minimalnej inwazyjności, zakładanie opatrunków, kontrola krwawienia (tylko w kontekście pierwszej pomocy i podstawowego tamowania). Uwaga: program nie powinien przekazywać instrukcji wykonywania konkretnych inwazyjnych działań poza nadzorowanym szkoleniem i tylko w miejscu do tego przeznaczonym.
Moduł postępowania w nagłych wypadkach: rozpoznawanie omdlenia, krwotoku, wstrząsu anafilaktycznego; umiejętność prowadzenia podstawowych czynności ratunkowych do czasu przybycia pomocy medycznej.
Moduł prawno-etyczny i komunikacja: prowadzenie procesu świadomej zgody, dokumentacja, granice kompetencji, współpraca z lekarzem.
Weryfikacja kompetencji: egzamin teoretyczny, OSCE (stacje praktyczne), lista kontrolna umiejętności (skills checklist) z wymaganym minimum obserwowanych i ocenionych przypadków klinicznych.

System certyfikacji i nadzoru

Certyfikat kursu powinien określać dokładnie zakres uprawnień (np. „hijama edukacyjna — bezkrwawa”, „hijama mokra — pod nadzorem medycznym”, „hijama mokra — samodzielna (po kwalifikacjach medycznych)”) oraz warunki jego ważności (np. konieczność odnowienia co 2–3 lata po udokumentowaniu praktyki i CPD).
Program ewaluacji po wystawieniu certyfikatu: obowiązek prowadzenia bazy przypadków, udział w superwizji (np. raportowanie pierwszych 20 przypadków), oraz okresowych ocen praktycznych.
Wprowadzić mechanizm sankcji edukacyjnych (coaching, dodatkowe szkolenia) i mechanizm wycofania uprawnień w przypadku powtarzających się błędów lub zdarzeń niepożądanych.

Wymagane dokumenty i ubezpieczenie

Kursant powinien okazać: dokument ukończenia szkolenia (z opisem treści i liczby godzin praktycznych), potwierdzenie odbycia nadzorowanych praktyk (jeśli wymagane), zaświadczenie o BHP i pierwszej pomocy.
W praktyce każdy wykonujący mokrą hijamę powinien posiadać profesjonalne ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej (w zakresie procedur inwazyjnych) i przestrzegać lokalnych wymogów sanitarno-epidemiologicznych.

Kompetencje komunikacyjne i kulturowe

Umiejętność przekazywania informacji o ryzyku i korzyściach w sposób zrozumiały, respektowania motywacji religijnej/kulturowej pacjenta oraz negocjowania granic postępowania (np. odmowa inwazji).
Kompetencje w zakresie uzyskania świadomej zgody obejmują sprawdzenie zrozumienia pacjenta, zapisanie zgody, wskazania ograniczeń i alternatyw terapeutycznych.

Krótki przykład (ilustrujący różnicę ścieżek kwalifikacji)

Anna jest pielęgniarką z 6-letnim stażem. Ukończyła kurs hijama w wymiarze 40 godzin teoretyczno-praktycznych oraz odbyła 10 nadzorowanych zabiegów pod okiem lekarza. Otrzymała certyfikat „hijama mokra — praktyka nadzorowana”. Może prowadzić mokrą hijamę w gabinecie, ale jedynie w ramach dokumentowanego protokołu i z możliwością szybkiego przekazania pacjenta lekarzowi w razie komplikacji. Jan jest natomiast instruktorem terapii manualnej bez wykształcenia medycznego; po ukończeniu kursu może prowadzić formy bezkrwawe i edukacyjne, ale nie wykonuje nacięć — w takich sytuacjach kieruje pacjenta do zespołu medycznego.

Krótkie ćwiczenie praktyczne (do realizacji w warsztacie/szkole)

Cel: weryfikacja kompetencji komunikacyjno-proceduralnej przed dopuszczeniem do praktyki nadzorowanej.
Czas: 15–20 minut na stację (OSCE).

Stacja 1 — Rozmowa przedzabiegowa (5–7 min)
- Zadanie: przeprowadź krótką rozmowę kwalifikacyjną z aktorem-pacjentem (symulacja) — sprawdź przeciwwskazania, wytłumacz cel zabiegu, omów możliwe powikłania i uzyskaj świadomą zgodę.
- Kryteria oceny: kompletność pytań o przeciwwskazania, jasność wyjaśnień, potwierdzenie zrozumienia przez pacjenta, odnotowanie zgody w dokumentacji.
Stacja 2 — Przygotowanie stanowiska (5–7 min)
- Zadanie: przygotuj zestaw materiałów jednorazowych i ustaw stanowisko zgodnie z listą kontrolną (sterylność, oznakowanie pojemników na odpady), bez wykonywania nacięć.
- Kryteria oceny: prawidłowy dobór materiałów, kolejność ustawienia, zabezpieczenie odpadów, ergonomia stanowiska.
Stacja 3 — Scenariusz awaryjny (3–6 min)
- Zadanie: w trakcie symulowanej procedury pacjent zawiadamia o uczuciu osłabienia; przedstaw krótkie postępowanie (ocena stanu, zabezpieczenie pacjenta, powiadomienie nadzoru).
- Kryteria oceny: szybka ocena podstawowych parametrów, właściwe ułożenie pacjenta, wezwanie pomocy, dokumentacja zdarzenia.

Po każdej stacji — krótki feedback od superwizora. Ćwiczenie służy ocenie gotowości komunikacyjnej i proceduralnej przed przyznaniem prawa do praktyki nadzorowanej.