8.3. Zasady aseptyki i przygotowania stanowiska do mokrej procedury

5. Ułożenie pacjenta i ergonomia pracy terapeuty

Zasada podstawowa: ułożenie pacjenta służy efektowi terapeutycznemu, bezpieczeństwu i ergonomii

Ułożenie pacjenta to akt celowy — ma maksymalizować dostęp terapeutyczny do pola zabiegowego, zapewnić stabilność i komfort pacjenta oraz zmniejszyć obciążenie fizyczne terapeuty. Dobre ułożenie jest planowane przed założeniem baniek i traktowane jako część procedury (nie improwizacja w trakcie pracy).

Elementy składowe prawidłowego ułożenia

Stabilna powierzchnia zabiegowa
- Stolik/leżanka powinna być stabilna, bez chwiejących się elementów; powierzchnia równa, wolna od fałd i zbędnych przedmiotów.
- Preferowane materace o umiarkowanej sprężystości: nie za twarde (ucisk na punkty kontaktowe), nie za miękkie (utrudnione ustawienie ciała).
Orientacja ciała pacjenta względem terapeuty
- Pole zabiegowe powinno znajdować się możliwie blisko krawędzi stołu, ale tak, by pacjent nie czuł zagrożenia upadku.
- Główne stanowisko terapeuty ustawiamy tak, aby pracować przodem do pola — unikać skrętu tułowia przez dłuższy czas. Tam, gdzie konieczne są działania po obu stronach ciała, zaplanować rotację pozycji terapeuty zamiast długotrwałego skręcania.
Wsparcie i stabilizacja fragmentów ciała
- Używać klinów, wałków, poduszek do stabilizacji głowy, barków, miednicy i kończyn. Stabilizacja zapobiega kompensacyjnym ruchom pacjenta i ułatwia precyzyjne zakładanie baniek.
- W przypadku pozycji bocznej — podłożyć pod kolana podkładkę, by odciążyć odcinek lędźwiowy; ręka górna powinna spoczywać na podparciu.
Odpowiednie odsłonięcie pola zabiegowego z zachowaniem intymności
- Odsłonić tylko niezbędny obszar skóry. Pozostałe części ciała osłonić tak, by pacjent czuł komfort termiczny i kąty widzenia ograniczone do niezbędnego minimum.
- Upewnić się, że pozycja nie powoduje ucisku protez, biżuterii czy elementów ubioru.
Dostęp do dróg oddechowych i monitorowanie stanu pacjenta
- Przy ułożeniu na brzuchu zadbać o swobodę szyi i drożność dróg oddechowych (odpowiednio ułożona głowa lub otwór na twarz w materacu).
- Zadbać o widoczność twarzy lub możliwość szybkiego odsłonięcia, by monitorować mimikę, bladość, oddech.

Ergonomia terapeuty — zasady biomechaniki pracy

Pozycja ciała terapeuty
- Główna zasada: pracować przybliżając pole do własnego środka ciężkości, a nie pochylać się nad pacjentem. Stół powinien być ustawiony na wysokość umożliwiającą pracę z łokciem zgiętym około 90° (miękka zasada praktyczna: powierzchnia robocza na wysokości łokcia terapeuty stojącego).
- Unikać długotrwałego skrętu tułowia; przy konieczności pracy po bokach użyć obrotowego stołka lub przesunąć się.
- Stopa rozstawiona na szerokość bioder, kolana lekko ugięte; korzystać z krótkich kroków zamiast ciągłego pochylenia.
Ułożenie rąk i użycie siły
- Stosować pracę całego ciała — generować siłę z nóg i tułowia, nie tylko z nadgarstków czy przedramion.
- Przy zakładaniu/utrzymaniu bańki utrzymywać przedramię blisko ciała, aby zmniejszyć moment obrotowy w barku.
Organizacja stanowiska pracy
- Wszystko, co potrzebne — ma być w zasięgu ramienia (maks. 40–50 cm od tułowia), aby uniknąć ciągłych sięgnięć.
- Części rzadziej używane umieścić dalej, ale wciąż dostępne bez wychodzenia z pozycji terapeuty.
Wykorzystywanie narzędzi pomocniczych
- Stołki z regulacją wysokości, podpórki, mobilne stoliki — używać ich by zmniejszyć wysiłek.
- Antypoślizgowe maty na podłodze chronią przed ślizganiem i poprawiają stabilność stóp.
Rotacja i mikroprzerwy
- Planować krótkie przerwy (30–60 sekund) co 10–15 minut cięższej pracy, by rozluźnić kark, barki, nadgarstki i przemieścić obciążenie.
- Przy dłuższych sesjach rozważyć zmianę sekwencji zabiegów tak, by nie obciążać tej samej grupy mięśni terapeuty przez długi czas.

Specyficzne pozycje i wskazówki (praktyczne reguły)

Pozycja leżąca na brzuchu (praca na plecach pacjenta)
- Głowa: w pozycji neutralnej; jeśli używana jest maska/przegłębienie w materacu — odsunąć agresywne podparcie szyi.
- Ustawienie terapeuty: stań pośrodku pola, nie nadmiernie wysunięty ku głowie/kończynom; ta pozycja zmniejsza konieczność skręcania.
- Jeśli pracujesz po jednej stronie pleców, ustaw niską lampę oświetleniową i stołek obrotowy po tej stronie; przesuwaj się zamiast skręcać tułów.
Pozycja leżąca na boku (pozycja boczna)
- Zadbaj o stabilne podparcie miednicy i klatki piersiowej wałkiem, by pacjent nie sięgał nienaturalnie tułowiem.
- Terapeuta pracuje stojąc z przodu pola; dla zabiegów na dolnej części pleców terapeuta może klękać na jednym kolanie (z podparciem), ale ograniczać klękanie do krótkich odcinków.
Pozycja siedząca pacjenta
- Użyć podpórki pod przedramiona pacjenta; jeśli pacjent siedzi, utrzymywać oparcie pleców wyprostowane i biodra nieco wyżej niż kolana.
- Terapeuta powinien stanąć lub usiąść na regulowanym stołku tak, by mieć dobrą linię wzroku i rąk.

Komunikacja i kontrola komfortu pacjenta

Przed ostatecznym ułożeniem poinformować pacjenta o planowanej pozycji i poprosić o sygnał, jeśli poczuje dyskomfort.
W trakcie przygotowania i pracy monitorować napięcie mięśniowe pacjenta (mimika, zmiany oddechu) — prosty, stały kontakt słowny („czy jest wygodnie?”, „czy czuje Pan/Pani ucisk?”).
Zwracać uwagę na miejsca potencjalnego ucisku (łokcie, pięty, uszy) i korygować podparcia.

Zapobieganie urazom terapeuty

Unikać powtarzalnych, gwałtownych ruchów nadgarstkiem. Jeśli konieczne — stosować techniki podporowe (np. opór ramieniem o tułów).
Przy manipulacjach wymagających siły zaplanować sekwencję działań tak, by angażować większe grupy mięśni i unikać obciążeń statycznych.
Ustalić limity: maksymalny czas ciągłej pracy bez przerwy dla danego rodzaju zabiegów (np. nie więcej niż 12–15 min intensywnej pozycji pochylonej bez mikroprzerwy).

Organizacja przestrzeni gabinetu pod kątem ergonomii

Ustawić wolne pole manewru wokół stołu (min. 60–80 cm), aby umożliwić płynne przemieszczanie terapeuty i ewentualne wejście osoby pomocniczej.
Oświetlenie regulowane w pionie i poziomie zapewnia właściwe warunki bez konieczności pochylania się.
Stolik na przybory na kółkach — ustawić po stronie dominującej terapeuty; kółka z blokadą zabezpieczają przed przesuwaniem.

Krótki przykład

Pacjentka z dolegliwościami w odcinku piersiowo-lędźwiowym leży na brzuchu. Terapeuta ustawia stół na wysokość, przy której łokcie są zgięte pod kątem ~90°, dzięki czemu ręce pracują blisko tułowia. Pod miednicę i brzuch pacjentki wsuwane są kliny, które niwelują nadmierne wygięcie lędźwi. Mały wałek umieszczony pod lewe ramię stabilizuje bark, a mniejsza podkładka pod głowę zapewnia neutralną pozycję szyi. Sprzęt pomocniczy (tacka jednorazowych akcesoriów) ustawiony jest po prawej stronie, w zasięgu ramienia terapeuty; oświetlenie skierowane jest skośnie, bez olśnienia pacjenta. Terapeuta wykonuje mikroprzerwy co 10 minut i rotuje pozycję stojąc prawie centralnie nad polem zamiast długotrwale pochylać się nad jedną stroną.

Krótkie ćwiczenie praktyczne (10–15 minut)

Cel: opanować szybkie i bezpieczne przygotowanie ułożenia pacjenta z zachowaniem zasad ergonomii.
Materiały: stołek/zestaw wałków, materac/leżanka, miernik wysokości (lub miarka), notatnik.
Przebieg:
- 0–2 min: ustaw stołek i stolik pomocniczy po prawej stronie (dla osoby praworęcznej) w odległości ramienia; przygotuj wałki.
- 2–5 min: poproś partnera/ochotnika o położenie się na brzuchu; bez tłumaczenia koryguj pozycję tak, by jego tułów był neutralny; ustaw wysokość stołu tak, by Twoje łokcie były zgięte około 90°.
- 5–10 min: zastosuj dwa wałki — pod miednicą i pod ramieniem; sprawdź stabilność i dostęp do pola; spróbuj przyjąć pozycję roboczą i wykonaj 3–4 ruchy symulacyjne zakładania baniek (bez użycia sprzętu).
- 10–12 min: poproś partnera o ocenę komfortu; zapisz obserwacje dotyczące własnej ergonomii (czy pochylałeś się? czy rotowałeś tułów?) i zaproponuj poprawki.
Ocena: prowadzący sprawdza, czy terapeuta zastosował zasadę pracy blisko tułowia, właściwie ustawił stół i zorganizował przestrzeń roboczą; zwraca uwagę na ewentualne ryzykowne pozycje (głębokie skręty, nadmierne pochylenia).