8.3. Zasady aseptyki i przygotowania stanowiska do mokrej procedury

3. Procedura dezynfekcji skóry i pola zabiegowego

Cel i zasady ogólne

Procedura dezynfekcji skóry i pola zabiegowego ma na celu maksymalne zmniejszenie liczby mikroorganizmów na powierzchni skóry oraz w bezpośrednim otoczeniu pola zabiegowego, tak aby ryzyko infekcji przy kontakcie z tkanką przerwaną (np. podczas mokrej hijamy) było minimalne. Dezynfekcja to proces selektywny — nie sterylizuje skóry całkowicie, ale redukuje obciążenie mikrobiologiczne do poziomu bezpiecznego klinicznie. Kluczowe zasady: używać środków o potwierdzonym działaniu biobójczym, stosować technikę „od czystego do brudnego” (od miejsca planowanego zabiegu ku obwodowi), respektować czas ekspozycji preparatu i technikę aplikacji, minimalizować dotyk okolic pola po dezynfekcji.

Wybór preparatu i dawka kontaktowa

Wybierać preparaty zgodne z lokalnymi rekomendacjami sanitarnymi i przeznaczone do dezynfekcji skóry (np. roztwory chlorheksydyny w odpowiednim stężeniu, roztwory jodopowidonowe, alkohole 70% — należy znać ograniczenia każdego środka).
Zwrócić uwagę na przeciwwskazania pacjenta (alergie, nadwrażliwości skórne, owrzodzenia), a także na interakcje — np. jodopowidon może barwić skórę i wpływać na testy alergiczne; u osób z zaburzeniami tarczycy stosować ostrożnie.
Przestrzegać zalecanego czasu ekspozycji („czas działania”) podanego przez producenta — dezynfekcja wykonana „na skróty” jest niewystarczająca.

Przygotowanie pola i pozycji pacjenta

Przed dezynfekcją usunąć z pola zabiegowego wszelką biżuterię, kremy, olejki, kosmetyki i odzież kolidującą z planowanym miejscem zabiegu. Jeżeli skóra jest bardzo zanieczyszczona, wykonać wstępne oczyszczenie fizjologicznym roztworem/letnią wodą i delikatnym myciem jednorazowym środkiem myjącym, osuszając jednorazowym ręcznikiem papierowym.
Ułożyć pacjenta wygodnie i zapewnić stabilność pozycji, tak aby pole pozostawało łatwo dostępne, a ruchy terapeuty były ergonomiczne. W miarę możliwości zabezpieczyć okolicę jednorazowym prześcieradłem.
Oznaczyć granice pola zabiegowego (np. flaga z taśmy papierowej lub ręcznik jednorazowy) — dezynfekcję wykonywać od środka pola ku peryferiom.

Technika dezynfekcji skóry (krok po kroku — zasady techniczne)

Higiena rąk terapeuty: przed założeniem rękawic wykonać higienę rąk metodą mycia chirurgicznego lub dezynfekcji alkoholowej, zgodnie z polityką placówki. Rękawice założyć bez kontaktu z jałowym polem.
Sterylność opakowania preparatu: użyć jednorazowych gazików/kompresów lub pojedynczo pakowanych chusteczek dezynfekcyjnych. Nie dotykać części aplikacyjnych opakowania do skóry.
Kierunek ruchu: rozpoczynać od środka planowanego pola zabiegowego i wykonywać ruchy promieniste ku obwodowi, unikając dwukrotnego przesuwania przez już zdezynfekowany obszar. Ruchy powinny być płynne, jednokierunkowe, bez rozcierania (rozmazywania).
Nawilżenie i nasycenie: gazik lub chusteczka powinny być na tyle nasączone preparatem, by nie wymagać dodatkowego dociśnięcia / tarcia; wilgotność zapewnia właściwy czas kontaktu. W przypadku alkoholu pozostawić do odparowania — nie wycierać na sucho.
Czas kontaktu: po aplikacji zachować czas działania preparatu — np. dla chlorheksydyny to zwykle kilka/kilkanaście sekund do minuty (zgodnie z instrukcją); dopiero po pełnym wyschnięciu kontynuować procedurę. Nie przyspieszać suszeniem ręcznikiem, nie dmuchać.
Ochrona okolic wrażliwych: przy okolicach z delikatną skórą (łokcie, kolana) lub błonach śluzowych stosować środki dopuszczone do tych miejsc; unikać powierzchni z otwartymi dużymi ranami bez konsultacji medycznej.
Powtórna dezynfekcja: jeśli procedura trwa długo lub pole zostało naruszone, wykonać odświeżenie dezynfekcji w obrębie naruszonego fragmentu.
Aseptyczne przejście do czynności inwazyjnej: po wyschnięciu pola terapeuta powinien zmienić rękawice (jeśli konieczne), założyć jałowe rękawice (jeżeli procedura wymaga) i unikać dotykania innych powierzchni przed wykonaniem nacięcia/zasadniczej czynności.

Dezynfekcja w okolicach specjalnych

Okolice owłosione: usunąć nadmiar włosów tylko wtedy, gdy jest to niezbędne i wykonane jednorazową maszynką w aseptycznych warunkach; nie stosować przekłuwania czy golenia „na sucho” tuż przed zabiegiem, aby nie powodować mikropodrażnień.
Skóra z bliznami/łuszczycą: zastosować środki o mniejszym potencjale drażnienia oraz skonsultować z praktykiem medycznym w przypadku dużych zmian skórnych.
Okolice błon śluzowych: stosować wyłącznie preparaty dopuszczone do stosowania w pobliżu błon śluzowych lub zastosować osłony barierowe zgodnie z zaleceniami.

Kontrola jakości wykonanego pola

Pole powinno być widocznie czyste, bez makijażu, kremów czy innych zanieczyszczeń; nie powinno być mokrych plam czy paprochów.
Sprawdzić zapach (ewentualny zapach spalenizny lub chemikaliów wskazuje na nieprawidłowość) i wygląd skóry — intensywne zaczerwienienie bezpośrednie po zastosowaniu środka może świadczyć o nadwrażliwości.
Zanotować w dokumentacji użyty preparat, numer partii (jeśli istotne), czas dezynfekcji i ewentualne reakcje skórne.

Przeciwwskazania i sytuacje wymagające przerwania dezynfekcji

Objawy alergiczne (pokrzywka, obrzęk miejscowy, silne pieczenie) — przerwać aplikację, zmyć miejsce letnią wodą, ocenić konieczność postępowania medycznego.
Widoczne rozległe uszkodzenia skóry, zapalenia lub aktywne infekcje w obrębie pola — decyzja o kontynuacji wyłącznie po konsultacji medycznej.
Brak odpowiednich środków/środków zastępczych dopuszczonych lokalnie — nie kontynuować zabiegu do uzupełnienia asortymentu.

Dokumentacja i zapis działań

W karcie zabiegu odnotować użyty środek dezynfekcyjny, numer partii (jeśli dotyczy), czas dezynfekcji oraz nazwisko osoby wykonującej zabieg. W przypadku niepożądanej reakcji zapisać objawy, czas wystąpienia i podjęte działania.
Jeżeli pole wymagało wstępnego oczyszczenia wodą/mydłem, również to udokumentować.

Krótki przykład

Pacjentka A zgłasza się na mokrą hijamę w okolicy łopatek. Po usunięciu kosmetyków z pola i lekkim oczyszczeniu skóry fizjologicznym roztworem, terapeuta używa jednorazowych gazików nasączonych chlorheksydyną 0,5% (zgodnie z wytycznymi lokalnymi). Rozpoczyna dezynfekcję od punktu środkowego między łopatkami, wykonując ruchy promieniste ku brzegom pola o średnicy ok. 10 cm, zapewniając, że każdy fragment był kontaktowany raz i pozostawiony do naturalnego wyschnięcia (~30–60 s według etykiety). Po wyschnięciu pola i ponownym sprawdzeniu integralności skóry pacjentka potwierdza brak dyskomfortu — terapeuta odnotowuje użyty preparat i numer partii w karcie zabiegu.

Krótkie ćwiczenie praktyczne (symulacja dezynfekcji pola, 7–10 minut)

Cel: doskonalenie techniki jednokierunkowych ruchów i kontroli czasu kontaktu preparatu.
Materiały: butelka z roztworem (symulacja), jednorazowe gaziki, taśma papierowa do wyznaczenia pola (10 cm Ø), stoper.
Kroki:
- wyznacz pole o średnicy 10 cm na materiale treningowym (np. manekin lub skóra syntetyczna);
- przygotuj trzy gaziki; nasącz pierwszy (symulacja) i wykonaj dezynfekcję od środka ku brzegom w 6–8 płynnych ruchach, nie wracając na już zdezynfekowaną powierzchnię; uruchom stoper i odczekaj zalecany czas kontaktu (np. 30 s);
- oceń równomierność pokrycia pola — czy są „prześwity” lub nadmierne zbrylone miejsca;
- powtórz ćwiczenie, skracając niepotrzebne ruchy i poprawiając ergonomię ułożenia rąk.
Ocena: instruktor sprawdza technikę, pozycję ciała terapeuty oraz czas wykonania; punkty krytyczne: czy ruchy były jednokierunkowe, czy nie doszło do rozcierania, czy zachowany był czas schnięcia.

Ćwiczenie uczy precyzji, kontroli tempa i konsekwencji w dokumentowaniu — podstawowych kompetencji decydujących o bezpieczeństwie zakażeń przy mokrej hijamie.