8.3. Zasady aseptyki i przygotowania stanowiska do mokrej procedury

1. Standardy czystości pomieszczenia zabiegowego

Ogólne założenia

Pomieszczenie, w którym przeprowadza się mokrą hijamę, musi spełniać wymagania funkcjonalne i porządku sanitarnego pozwalające na bezpieczną pracę zespołu oraz komfort i godność pacjenta. „Czystość” rozumiemy tu szeroko: porządek wizualny, kontrolę skażeń mikrobiologicznych środowiska, właściwe zarządzanie wyposażeniem i materiałami oraz dokumentację działań porządkowych. Standardy powinny być mierzalne, opisane i wdrożone w postaci procedur wewnętrznych dostępnych personelowi.

Wyposażenie i wykończenie — materiały sprzyjające utrzymaniu czystości

Powierzchnie łatwe do dezynfekcji: ściany na wysokości roboczej i podłoga wykonane z gładkich, nieporowatych materiałów (np. ceramika, wykładzina winylowa medycznej klasy) bez głębokich szczelin i fug, które utrudniają mycie. Powierzchnie mebli i blatów powinny być odporne na środki dezynfekcyjne.
Łatwe do mycia meble: leżanka / fotel zabiegowy z tapicerką odporną na wilgoć i środki dezynfekcyjne, bez odszytych szczelin, z możliwością szybkiego umycia i wysuszenia.
Minimalizm i ergonomia: ograniczyć ilość niepotrzebnych przedmiotów w strefie zabiegowej (dekoracje, książki, zbędne tekstylia) — każdy dodatkowy element zwiększa pracę porządkową i ryzyko zanieczyszczeń.
Przechowywanie sprzętu: półki/zamykane szafki do przechowywania czystych materiałów, oddzielone od strefy brudnej; jasno oznakowane pojemniki na środki czystości i PPE.
Podłogi i odpływy: w pomieszczeniach gdzie możliwy jest kontakt z płynami – pochylone podłogi do odpływu sanitarnych (jeśli konstrukcja pozwala) lub łatwe do odkażania obszary bez zbierających się kałuż.

Strefowanie przestrzeni

Strefa czysta / brudna: wyraźne rozgraniczenie przestrzeni czystych (przechowywanie sterylnych materiałów, przygotowanie) i brudnych (odpady, przejściowe materiały użyte). W praktyce wystarcza logiczne ustawienie mebli i pojemników, opisane w procedurze i oznakowane.
Strefa pacjenta: miejsce do przebrania i chwilowego odpoczynku, oddzielone od bezpośredniego pola zabiegowego, z dostępem do środków higienicznych.
Strefa przygotowania narzędzi: blat lub stolik dedykowany do rozkładania jednorazowych materiałów i przygotowania pola zabiegowego — wolny od zbędnych przedmiotów.

System sprzątania i harmonogram

Codzienne procedury rutynowe: lista obowiązków sprzątających przed pierwszym zabiegiem (wietrzenie/przewietrzanie, mycie i dezynfekcja blatów roboczych, dezynfekcja leżanki, uzupełnienie materiałów jednorazowych, opróżnienie koszy).
Przerwy między pacjentami: szybkie czyszczenie i dezynfekcja powierzchni, wymiana jednorazowych materacy/ochronnych wkładów oraz uzupełnienie ręczników/poduszek. Zaplanować czasami 5–10 minut minimalnej przerwy.
Czynności okresowe: gruntowne mycie i dezynfekcja podłóg, ścian przy wysokim użytkowaniu, półek i szaf co najmniej raz dziennie lub częściej w zależności od intensywności pracy; tygodniowe mycie drzwi, klamek i punktów często dotykanych; miesięczne sprawdzenie stanu tapicerki i fug.
Responsywność: zaplanowane działania po zdarzeniach zwiększonego zabrudzenia (np. plamy, wycieki). Procedury awaryjne powinny określać kto i jak wykonuje dodatkowe czyszczenie.

Środki czystości i zasady ich stosowania (organizacyjne)

Dobór środków: stosować środki dopuszczone do użytku medycznego, zgodnie z instrukcją producenta i kartą charakterystyki (SDS). Przechowywać je w zamykanej szafce i oznaczać.
Zasada zgodności: nie mieszać środków chemicznych bez wyraźnej instrukcji producenta (np. chlor i kwas jest niebezpieczne).
Zapas i termin ważności: kontrolować daty ważności preparatów i zużycie — prowadzić arkusz uzupełnień.
Kolorystyka i narzędzia: stosować system kolorowych ścierek/mopów (np. jeden kolor dla strefy czystej, inny dla toalety) by ograniczyć krzyżowe przenoszenie zanieczyszczeń.

Higiena tekstyliów i pościeli

Tekstylia jednorazowe: preferować jednorazowe wkłady pod głowę, jednorazowe prześcieradła tam, gdzie to możliwe. Jeśli używa się tekstyliów wielokrotnego użytku:
- przechowywać je w suchym, zamkniętym miejscu;
- prać w profesjonalnych warunkach (temperatury i programy zgodne z instrukcjami), albo oddawać do pralni medycznej;
- ograniczać ilość tekstyliów w strefie zabiegowej, aby ułatwić kontrolę czystości.
Suszenie i transport: czyste tekstylia przechowywać oddzielnie od brudnych; transportować w zamkniętych pojemnikach.

Wentylacja i jakość powietrza

Wymiana powietrza: zapewnić sprawną wentylację mechaniczną bądź regularne wietrzenie – szczególnie ważne w obiektach o większym natężeniu zabiegów.
Unikanie przeciągów: podczas wietrzenia zadbać o komfort pacjenta (odpowiednia temperatura) i minimalizację przeciągów, które mogą zwiększyć dyskomfort oraz przenoszenie pyłów.
Czyszczenie filtrów: plan konserwacji urządzeń wentylacyjnych i oczyszczaczy powietrza zgodnie z instrukcjami producenta.

Kontrola jakości i dokumentacja porządkowa

Karty czystości: dziennik/arkusz wykonywanych czynności sprzątania z podpisem osoby odpowiedzialnej (czas, czynność, uwagi). Pozwala to na śledzenie i audyt oraz wykrycie powtarzających się problemów.
Listy kontrolne: checklisty „przed zabiegiem / po zabiegu / koniec dnia” umieszczone w miejscu pracy.
Audity wewnętrzne: okresowe (np. miesięczne) sprawdzenia zgodności z procedurami przeprowadzone przez opiekuna higieny lub koordynatora. Wyniki zapisywać, planować korekty i szkolenia.
Monitoring środowiskowy: opcjonalnie stosować testy powierzchniowe (np. ATP) lub mikrobiologiczne w celu walidacji procedur, zwłaszcza po wdrożeniu zmian.

Szkolenie personelu i kultura czystości

Szkolenia obowiązkowe: każdy nowy pracownik i kursant powinien przejść szkolenie z zasad utrzymania czystości pomieszczenia zabiegowego — praktyczne demonstracje i testy umiejętności.
Jasny podział ról: określić, kto jest odpowiedzialny za codzienne sprzątanie, wykładanie materiałów oraz kto wykonuje dezynfekcję końcową.
Kultura zgłaszania: promować szybkie zgłaszanie usterek, zabrudzeń i potrzeby uzupełnień — brak kary za zgłoszenie problemu, tylko reakcja i poprawa.

Oznakowanie i ergonomia pracy

Znakowanie obszarów: proste oznaczenia „obszar czysty / obszar brudny / strefa przygotowania” pomagają utrzymać standardy i prowadzić szkolenia.
Ergonomia: ustawić podstawowe akcesoria w zasięgu ręki, aby minimalizować konieczność przemieszczania się podczas zabiegu; ułatwia to też zachowanie czystości.

Postępowanie po zdarzeniach nieszczelności / zabrudzeń (organizacyjnie)

Opisać, kto i w jaki sposób zgłasza zdarzenie (np. zalanie, intensywne zabrudzenie) — wymaga to procedury awaryjnej i osoby odpowiedzialnej za sprzątanie głębokie lub zlecenie usług zewnętrznych.

Krótki przykład (organizacyjny opis sytuacji)

W klinice A po porannej sesji dwóch pacjentów zauważono plamy na tapicerce leżanki. Osoba odpowiedzialna za sterylizację odnotowała zdarzenie w karcie czystości, przeniosła pacjenta do drugiej leżanki, usunęła luźne zanieczyszczenia papierowym ręcznikiem, przygotowała środek zgodny z instrukcją producenta i wykonała dezynfekcję powierzchni, a następnie zaplanowała wymianę tapicerki na następną zmianę po konsultacji z administracją. Wszystkie czynności wpisano w dziennik sprzątania i zgłoszono do auditu kwartalnego.

Krótkie ćwiczenie praktyczne (dla kursantów i personelu)

Cel: przećwiczyć pełną ocenę i raport czystości pomieszczenia zabiegowego w 15 minut.

Przygotowanie: instruktor przygotowuje pomieszczenie z kilkoma „zadaniami” — drobne zabrudzenia, nieuzupełnione środki, nieposprzątana półka, nieoznakowany pojemnik.
Zadanie dla pary kursantów (15 min):
- szybki przegląd pomieszczenia i sporządzenie listy priority (co naprawić natychmiast, co zaplanować);
- wypełnienie skróconej karty czystości (checklisty), wpisanie czasu i osoby wykonującej;
- zaproponowanie korekty procedury (1–2 zdania) aby zapobiec powtórzeniu problemu.
Omówienie (10 min): prowadzący ocenia kompletność wypełnionej karty, trafność priorytetów i zaproponowanych rozwiązań. Punkty do dyskusji: ergonomia, zabezpieczenie materiałów czystych, widoczność oznaczeń, system uzupełniania środków.

Ćwiczenie uczy szybkiego rozpoznawania deficytów, praktycznego myślenia o poprawie systemu i prowadzenia czytelnej dokumentacji.