8.2. Wskazania i przeciwwskazania do hijama; selekcja pacjentów

6. Zasady bezpieczeństwa przy schorzeniach przewlekłych

Kryteria oceny ryzyka — co sprawdzić przed zabiegiem

Aktualny stan choroby i stabilność kliniczna
- Zidentyfikuj rodzaj choroby przewlekłej (np. cukrzyca, niewydolność serca, choroba nerek, choroby autoimmunologiczne, przewlekłe zakażenia, nowotwory).
- Oceń, czy choroba jest stabilna (wyniki kontrolne w normie, brak zaostrzenia w ostatnich 4–8 tygodni) czy niestabilna (niedawne zaostrzenie, hospitalizacja, zmiana leczenia). Przy niestabilności odłóż procedurę i skonsultuj lekarza prowadzącego. Wikipedia+1
Leki i ich wpływ na ryzyko
- Sprawdź listę leków, zwłaszcza: antykoagulanty i leki przeciwpłytkowe, immunosupresanty, leki hipoglikemizujące, leki obniżające ciśnienie, leki wpływające na gojenie (np. sterydy systemowe). W razie wątpliwości uzgodnij postępowanie z lekarzem prowadzącym. Antykoagulacja istotnie zwiększa ryzyko krwawienia przy mokrej hijamie. sdcep.org.uk+1
Fizjologia gojenia i warunki miejscowe skóry
- Oceń jakość skóry i ukrwienie w planowanym obszarze: blizny, zmiany naczyniowe, neuropatia (np. w cukrzycy) i wcześniejsze infekcje zwiększają ryzyko nieprawidłowego gojenia. U osób z cukrzycą zwróć uwagę na obecność neuropatii i zaburzeń ukrwienia, które wydłużają czas gojenia. Wikipedia
Układ odpornościowy i terapia immunosupresyjna
- Pacjenci z niedoborami odporności lub przyjmujący immunosupresję (np. po transplantacji, w chorobach autoimmunologicznych) mają zwiększone ryzyko zakażeń po procedurach percutan. W takich przypadkach mokra hijama wymaga ścisłej oceny, a zwykle odradza się ją lub wykonuje tylko w warunkach szpitalnych pod nadzorem medycznym. BioMed Central
Historia zakażeń i status serologiczny
- Ustal historię zakażeń krwiopochodnych (HBV, HCV, HIV). Mokra hijama wiąże się z ryzykiem przeniesienia patogenów przy złej aseptyce — jeśli pacjent ma aktywne zakażenie albo istnieje ryzyko przeniesienia na innych, należy postępować restrykcyjnie. jceionline.org

Konkretne zasady praktyczne (proponowany protokół kwalifikacji)

Wywiad i dokumentacja przedzabiegowa (checklista)
- Choroba przewlekła: rozpoznanie, data ostatniego zaostrzenia, leczenie, stopień kontroli.
- Leki: pełna lista (ze szczególnym uwzględnieniem antykoagulantów, sterydów, immunosupresantów).
- Objawy miejscowe: zmiany skórne, owrzodzenia, obrzęk.
- Badania pomocnicze, jeśli dostępne: INR/APTT (u osób na antykoagulantach), HbA1c/poziom glikemii (u diabetyków), morfologia (przy podejrzeniu zaburzeń krzepnięcia).
- Zapisuj decyzję kwalifikacyjną i informację dla pacjenta w karcie zabiegu.
Zasada „najmniejszej ingerencji” przy chorobach przewlekłych
- Jeśli ryzyko jest umiarkowane, rozważ wersję bezkrwawą lub minimalnie inwazyjną (jeśli dostępna) zamiast mokrej hijamy. Tam, gdzie mokra procedura jest niezbędna z powodów kulturowych/terapeutycznych, wymagaj opinii lekarza. BioMed Central
Postępowanie z pacjentami na antykoagulantach
- Osoby na pełnej antykoagulacji (np. warfaryna z INR poza celem terapeutycznym, DOAC bez instrukcji przerwania) zwykle nie kwalifikują się do mokrej hijamy. Współpraca z lekarzem prowadzącym w celu ewentualnej tymczasowej modyfikacji leczenia jest niezbędna. Jeśli antykoagulant został przerwany, procedura powinna być wykonywana dopiero po potwierdzeniu bezpiecznego okna terapeutycznego. sdcep.org.uk
Pacjenci z cukrzycą
- U chorych z dobrą kontrolą metaboliczną i bez powikłań obwodowych mokra hijama może być rozważona z zachowaniem ostrożności; u osób z neuropatią, zmianami naczyniowymi lub HbA1c wysoko poza celem — odradzana. Zwróć uwagę na ryzyko infekcji i spowolnionego gojenia oraz dopilnuj ścisłego nadzoru pozabiegowego. Wikipedia
Pacjenci immunosupresyjni i onkologiczni
- Ogólnie odradza się mokrą hijamę u osób w trakcie intensywnej chemioterapii, radioterapii lub silnej immunosupresji. W wyjątkowych sytuacjach decyzję podejmuje zespół medyczny i zabieg wykonywany jest w warunkach szpitalnych z pełnym aseptycznym zapleczem. BioMed Central
Pacjenci z chorobami sercowo-naczyniowymi
- U osób z niestabilną chorobą wieńcową, ciężką niewydolnością serca, niestabilnym nadciśnieniem — odroczyć procedurę. Przy stabilnych schorzeniach wymagany jest krótki monitoring hemodynamiczny (ryzyko omdlenia/synkop). BioMed Central

Monitorowanie i obowiązki po zabiegu u pacjentów przewlekle chorych

Wczesna kontrola: telefoniczna w ciągu 24–48 godzin; wizyta kontrolna do 72 godzin w przypadku cukrzycy lub immunosupresji.
Instrukcje dla pacjenta: jasne objawy zgłoszeniowe — nasilenie bólu, ropiejący wysięk, gorączka, narastający obrzęk — natychmiast kontakt z terapeutą/lekarzem.
Dokumentacja: zapisz przebieg zabiegu, użyte narzędzia jednorazowe/sterylne, wyniki wywiadu, decyzję o kwalifikacji oraz plan kontroli pozabiegowej.

Przykład (krótki, konkretny)

Pacjentka 58 lat z cukrzycą typu 2 (HbA1c 7,0% w ostatnich 3 miesiącach), bez neuropatii i bez zmian naczyniowych, przyjmująca metforminę. Po wypełnieniu checklisty terapeuta stwierdza stabilność choroby, brak leków wpływających na krzepnięcie i decyduje o przeprowadzeniu minimalnie inwazyjnej mokrej hijamy na plecach z zastosowaniem maksymalnej aseptyki i krótkim czasem aplikacji. Ustalono kontrolę telefoniczną po 24 godz. i wizytę po 72 godz. Wikipedia

Krótkie ćwiczenie praktyczne (do wykonania na szkoleniu)

Scenariusz kliniczny (5–7 min):
- Podziel kursantów na pary. Każda para otrzymuje kartę pacjenta z opisem choroby przewlekłej, listą leków i krótkim wywiadem (np. pacjent z reumatoidalnym zapaleniem stawów na metotreksacie; pacjent na apiksabanie; pacjent z przewlekłą niewydolnością nerek).
Zadanie (10–15 min):
- Na podstawie karty: przygotuj krótką decyzję (kwalifikuję/nie kwalifikuję/kwalifikuję po konsultacji z lekarzem) oraz wypisz 5 punktów, które zawrzesz w instrukcji pozabiegowej.
Omówienie (15 min):
- Każda para prezentuje swoją decyzję i uzasadnienie. Instruktor punktuje zgodność z zasadami bezpieczeństwa i wskazuje ewentualne braki w argumentacji (np. brak sprawdzenia INR, nieuwzględnienie immunosupresji).

Ćwiczenie uczy szybkiej oceny ryzyka, komunikacji z pacjentem i dokumentacji — kompetencji kluczowych przy pracy z pacjentami przewlekle chorymi.

Najważniejsze zasady do zapamiętania (skrót)

Przy chorobach przewlekłych najpierw stabilność, potem zabieg.
Antykoagulacja i immunosupresja to silne czynniki dyskwalifikujące lub wymagające opinii lekarskiej. sdcep.org.uk+1
U diabetyków zwróć szczególną uwagę na neuropatię i ukrwienie — wyższe ryzyko powikłań i opóźnionego gojenia. Wikipedia
Historia zakażeń przenoszonych krwią wymaga restrykcyjnego podejścia i najwyższych standardów aseptyki. jceionline.org