8.1. Filozofia hijama i jej miejsca w współczesnej praktyce klinicznej

4. Zasady etyczne i duchowe hijama

1. Etyka troski z uwzględnieniem wymiaru duchowego

Praktyka hijama niesie ze sobą specyficzny zestaw obowiązków etycznych wynikających z jednoczesnego zaangażowania ciała i sfery duchowej pacjenta. Terapeuta powinien traktować duchowy wymiar zgłaszanych potrzeb jako integralną część doświadczenia pacjenta, zachowując przy tym standardy profesjonalnej opieki. Oznacza to: rozpoznanie znaczenia duchowego dla pacjenta, rezerwę wobec roszczeń przekraczających kompetencje terapeuty i konsekwentne unikanie obiecywania rezultatów o charakterze nadprzyrodzonym. Etyka w tym kontekście wymaga wierności prawdzie — zarówno w merytorycznej prezentacji efektów, jak i w szczerości co do granic własnej roli.

2. Poszanowanie przekonań i wolności religijnej
Terapeuta musi okazać szacunek wobec przekonań religijnych pacjenta: nie ośmieszać ich, nie umniejszać znaczenia rytuałów i nie narzucać własnych praktyk. Poszanowanie to obejmuje też elastyczność organizacyjną (np. uwzględnienie potrzeb związanych z modlitwą czy obecnością osoby duchowej), o ile nie zagraża to bezpieczeństwu zabiegu. Ważne, by zawsze pytać o to, co dla pacjenta ma wymiar duchowy i jakie oczekiwania są z tym związane, zamiast zakładać ich treść.

3. Granice ról i unikanie podwójnych relacji
Duchowy wymiar kontaktu może łatwo przesunąć relację w stronę intymności przekraczającej typowy związek terapeuta–pacjent. Etyczne postępowanie nakazuje jasno definiować role: terapeuta wykonuje zabieg i prowadzi wsparcie zdrowotne; nie powinien pełnić jednocześnie funkcji duchowego przewodnika, spowiednika ani mentorować w sferze religijnej, o ile nie posiada do tego wyraźnych kwalifikacji i zgody pacjenta. Podwójne role zwiększają ryzyko wykorzystywania zaufania i nadużyć władzy — należy ich unikać albo formalnie uregulować zakres i granice współpracy.

4. Autonomia pacjenta w wymiarze duchowym
Autonomia obejmuje prawa do wyboru praktyk duchowych i ich interpretacji. Terapeuta powinien wspierać pacjenta w realizacji jego własnych wartości, nie zaś próbować je kształtować. W praktyce oznacza to przyjmowanie decyzji pacjenta dotyczących udziału w rytuałach, przerwania zabiegu z powodów duchowych czy udziału osoby trzeciej podczas sesji. Każda taka decyzja powinna być odnotowana i respektowana.

5. Nieeksploatowanie duchowej wrażliwości pacjenta
Pacjenci korzystający z hijamy często są w sytuacji zwiększonej emocjonalnej i duchowej wrażliwości. Etyczny terapeuta nie wykorzystuje tego stanu w celach marketingowych, sprzedażowych ani osobistych. Nie powinien sugerować dodatkowych usług pod pretekstem „duchowego wzrostu” bez jasnego uzasadnienia klinicznego i bez transparentnego kosztorysu. Przyjmowanie prezentów czy datków o znaczeniu religijnym wymaga ostrożności — trzeba rozróżnić gest uprzejmości od presji moralnej czy ekonomicznej.

6. Transparentność w komunikacji duchowej
Wszystkie komunikaty odnoszące się do duchowego wymiaru zabiegu powinny być jawne i zrozumiałe: terapeuta informuje, co jest praktyką kulturową czy religijną, a co jest oczekiwanym, mierzalnym efektem terapeutycznym. W razie prowadzenia elementów rytualnych (np. krótkich błogosławieństw wykonywanych na życzenie pacjenta) należy uzyskać świadomą zgodę i wyjaśnić uczestnikowi ich charakter.

7. Postępowanie wobec twierdzeń o „cudownych” efektach
Gdy pacjent deklaruje duchowe lub cudowne efekty zabiegu, terapeuta powinien przyjmować takie relacje z empatią, ale też z kompetentną ostrożnością: dokumentować subiektywne spostrzeżenia pacjenta, unikać potwierdzania stwierdzeń, których nie można udowodnić, i nie wykorzystywać relacji do promocji. Jeśli twierdzenia pacjenta mają wpływ na dalsze decyzje terapeutyczne (np. rezygnacja z terapii medycznej), należy to omówić i, w razie potrzeby, skonsultować z innymi specjalistami.

8. Zasady postępowania względem sacrum i symboli
W praktyce klinicznej może pojawić się konieczność obchodzenia się z przedmiotami o znaczeniu religijnym (tkaniny, olejki, modlitewniki). Etyka nakazuje przechowywać je i używać wyłącznie za zgodą właściciela oraz dbać o ich nienaruszalność. Nie wolno traktować tych przedmiotów jako instrumentów terapeutycznych bez wyraźnej zgody pacjenta; należy unikać eksponowania obcych symboli, które mogą urazić wyznaniowe przekonania innych pacjentów.

9. Ochrona przed nadużyciami i przemocą rytualną
Terapeuta musi być czujny wobec praktyk, które pod pretekstem duchowości naruszają godność, intymność lub zdrowie pacjenta (np. wymuszanie bolesnych praktyk, izolowanie od opieki medycznej). W przypadku podejrzenia nadużyć lub przestępstw należy uruchomić odpowiednie procedury ochronne i zgłoszeniowe — priorytetem jest dobro i bezpieczeństwo pacjenta.

10. Etyka finansowa i dobroczynność
Zasady uczciwości finansowej obowiązują także w kontekście praktyk o wymiarze duchowym. Jeśli elementy duchowe są oferowane w ramach płatnej usługi, należy to jasno komunikować. Nieetyczne jest uzależnianie duchowego błogosławieństwa od dodatkowych wpłat czy sugerowanie, że większe datki zwiększą efekt zabiegu. Jeśli praktyk przyjmuje darowizny, należy je rejestrować i rozliczać zgodnie z polityką placówki.

11. Dokumentacja duchowa jako część historii leczenia
Jeżeli duchowe aspekty mają realny wpływ na przebieg terapii (np. pacjent odmawia określonych procedur z powodów religijnych), należy je odnotować w dokumentacji w sposób zwięzły i profesjonalny — bez ocen wartościujących. Zapewnia to ciągłość opieki oraz ułatwia współpracę z innymi członkami zespołu.

12. Kształcenie duchowej kompetencji i odpowiedzialność instruktora
Szkolenia z hijamy powinny uwzględniać moduły etyczne dotyczące pracy z duchowością pacjenta. Instruktorzy mają obowiązek kształcić kursantów w rozpoznawaniu ryzyk duchowych, w prowadzeniu rozmów o wierzeniach oraz w umiejętności odsyłania do kompetentnych osób (duchownych, psychoterapeutów) tam, gdzie jest to konieczne.

13. Superwizja moralna i refleksja zawodowa
Regularna superwizja i grupy refleksyjne, w których omawia się dylematy etyczne pojawiające się w pracy z wymiarem duchowym, są kluczowe. Takie praktyki chronią przed normalizacją nieetycznych zachowań i pomagają utrzymać standardy opieki.

Krótki przykład
Pacjentka prosi o wykonanie hijama z powodu „usunięcia złych wpływów duchowych” i domaga się, aby podczas zabiegu terapeuta wykonał ceremonię, która według jej przekonań wymaga wykluczenia osób trzecich i pozostawienia jej w izolatce. Terapeuta: a) pyta o konkretne elementy ceremonii i ich znaczenie; b) ocenia ryzyko izolacji (bezpieczeństwo fizyczne, ryzyko omdlenia, reakcje alergiczne); c) proponuje modyfikację, która zachowuje intymność pacjentki (np. zasłonięte stanowisko, obecność tylko jednego asystenta) i jednocześnie utrzymuje zasady bezpieczeństwa; d) uzgadnia na piśmie zakres zgód i granic. W notatce dokumentuje decyzję i powody modyfikacji.

Krótkie ćwiczenie praktyczne (20–30 minut)

Przygotuj listę pięciu pytań, które zadasz pacjentowi, gdy ten zgłasza, że oczekuje duchowego wymiaru zabiegu (np. „Co dla Pana/Pani oznacza duchowe oczyszczenie?”).
Napisz krótką formułę zgody, uwzględniającą element duchowy (maks. 3 zdania), którą możesz zapisać w karcie zabiegowej.
Przeprowadź krótką autorefleksję: wypisz trzy potencjalne konflikty etyczne, które mogą wystąpić podczas sesji hijama związanej z duchowością (np. presja pacjenta na rytualne elementy sprzeczne z zasadami bezpieczeństwa), oraz napisz po jednym sposobie postępowania dla każdego z tych konfliktów.

Ćwiczenie ma na celu wyćwiczenie praktycznych narzędzi komunikacji, dokumentowania i przewidywania dylematów etycznych, co minimalizuje ryzyko nieporozumień i chroni zarówno pacjenta, jak i praktyka.