6.6. Dokumentacja efektów bezpośrednich: ocena bólu, napięcia, pola zaczerwienienia

1. Standardowe skale oceny bólu (VAS, NRS) przed i po zabiegu

Zasada i rola skal

Skale oceny bólu są prostym, powtarzalnym narzędziem do ilościowego monitorowania subiektywnego odczuwania bólu przez pacjenta. W praktyce terapeutycznej przy bańkowaniu pełnią trzy podstawowe funkcje: 1) ustalają wartość wyjściową (baseline), 2) pozwalają ocenić bezpośredni efekt po zabiegu, 3) służą do dokumentacji i komunikacji z innymi specjalistami. Dwie najczęściej używane skale to VAS (skala analogowa wzrokowa) i NRS (skala numeryczna).

Opis skal i sposób podawania

VAS — skala analogowa wzrokowa

Forma: liniowa kreska o długości 10 cm (100 mm). Lewy koniec oznaczony „0 — brak bólu”, prawy „10 — największy wyobrażalny ból” (lub „100 — największy ból” w mm).
Podanie pacjentowi: daj kartkę z linią i poproś, aby pacjent zaznaczył punkt odpowiadający jego aktualnemu odczuciu bólu.
Pomiar: zmierz odległość od lewej krawędzi do znaku w milimetrach. Wynik zapisuj w mm (np. 45 mm) lub przelicz na skalę 0–10 (np. 4,5 → 5).
Zastosowanie: bardzo czuła przy pomiarze niewielkich zmian bezpośrednio po zabiegu; wymaga umiejętności czytania i sprawności manualnej pacjenta.

NRS — numeryczna skala oceny bólu

Forma: pytanie werbalne lub karta z cyframi 0–10. 0 = brak bólu, 10 = najgorszy możliwy ból.
Podanie pacjentowi: poproś pacjenta, by ustosunkował się do liczby: „Jak silny jest obecnie ból w skali 0–10?”
Zastosowanie: szybka do stosowania przy kontroli „przed–po”, dobra przy rutynowej dokumentacji i przy pacjentach bez trudności komunikacyjnych.

Kiedy używać której skali

VAS: gdy zależy nam na maksymalnej czułości pomiaru i pacjent jest zdolny wykonać zadanie pisemne (dorosły, bez upośledzeń poznawczych).
NRS: w codziennej praktyce klinicznej, u pacjentów starszych, w telefonicznej kontroli po zabiegu, u pacjentów z ograniczoną sprawnością manualną.
Alternatywy (krótkie wzmianki): u dzieci i pacjentów z trudnościami komunikacyjnymi stosuje się skale obrazkowe (np. twarze) lub obserwacyjne skale bólu — należy je opisać w karcie pacjenta jako stosowane zamiast VAS/NRS.

Jak i kiedy mierzyć — protokół „przed–po”

Pomiar przed zabiegiem (baseline)
- Wykonaj VAS lub NRS tuż przed aplikacją baniek. Zapisz czas i kontekst (np. ból w spoczynku vs. przy ruchu).
Pomiar bezpośrednio po zakończeniu pracy nad danym obszarem
- Natychmiast po zakończeniu segmentu pracy powtórz pomiar tej samej skali. Zapisz czas i ewentualne czynności oceniające (np. rotacja szyi).
Pomiar po upływie określonego czasu (follow-up)
- Zależnie od protokołu: 24–48 godzin lub tydzień — w celu oceny utrzymania efektu. W dokumentacji zapisz, czy pomiar dotyczył bólu w spoczynku czy przy ruchu/funkcji.

Ważne: zawsze używaj tej samej skali u danego pacjenta, aby wyniki były porównywalne.

Interpretacja zmian — co traktować jako istotne klinicznie

Bezpośrednia zmiana absolutna: spadek o 2 punkty w skali 0–10 często jest uznawany za klinicznie istotny w praktyce (zależnie od kontekstu).
Zmiana procentowa: redukcja o ≥30% traktowana bywa jako umiarkowana poprawa, ≥50% jako znacząca poprawa.
Minimalna istotna klinicznie różnica (MCID): w literaturze wartości MCID wahają się (często ~1–2 punkty lub 10–20 mm w VAS); w praktyce terapeutycznej użyteczne jest stosowanie reguły 2 punktów lub 30% jako prostego kryterium decyzji.
Kontekst: zawsze interpretuj wartość w kontekście funkcji — niewielki spadek bólu, który pozwala na znaczącą poprawę funkcji (np. zwiększenie ROM o 20°), jest istotny terapeutycznie.

(Uwaga: powyższe liczby są praktycznymi wytycznymi; przy badaniach naukowych lub prawniczych odwołuj się do określonych norm i publikacji.)

Pułapki i błędy w stosowaniu skal

Brak standaryzacji pytania — zawsze formułuj pytanie w ten sam sposób (np. „Proszę ocenić ból teraz w skali 0–10, gdzie 0 = brak bólu, 10 = najgorszy możliwy ból”).
Mieszanie kontekstów — nie mierz „bólu w spoczynku” przed zabiegiem i „bólu przy ruchu” po zabiegu bez jasnej adnotacji.
Wpływ oczekiwań pacjenta i terapeuty — pacjent może zawyżać lub zaniżać wynik (placebo/nocebo), dlatego zapytaj krótko i neutralnie; unikaj sugestii „powinno być lepiej”.
Niejednorodność skal u różnych terapeutów — brak porównywalności dokumentacji.
Zaniedbanie dokumentacji sposobu pomiaru — zapisuj metodę (VAS czy NRS), czas i kontekst (spoczynek/ruch), by wyniki były użyteczne.

Dokumentacja — co i jak zapisać w karcie zabiegu

Skala: VAS / NRS.
Wartość przed: np. VAS 60 mm (6/10) — stan spoczynku.
Wartość po: np. NRS 3/10 — po zabiegu, przy rotacji. (Uwaga: lepiej stosować tę samą skalę; ten wpis wymaga wyjaśnienia w karcie.)
Czas pomiaru: data i godzina.
Kontekst: czy ból mierzono przy spoczynku czy przy określonym ruchu/funkcji.
Komentarz pacjenta: krótkie słowa pacjenta („mniej ciągnie”, „mniej przeszywa przy ruchu”).
Wniosek terapeutyczny: czy zmiana jest istotna i plan dalszych działań (np. kontynuacja za 7 dni, zalecenia domowe, skierowanie).

Etyka i komunikacja z pacjentem

Informuj pacjenta, dlaczego mierzysz ból i jak wyniki będą użyte.
Nie oceniaj odpowiedzi pacjenta; traktuj ją jako wiarygodne źródło informacji.
W razie sprzeczności między subiektywnym odczuciem a obserwacją terapeuty — zanotuj obie perspektywy i omawiaj strategię dalszego postępowania.

Krótki przykład kliniczny

Pacjentka 38 lat, ból mięśnia czworobocznego prawego po pracy przy komputerze. Przed zabiegiem: NRS 7/10 przy skręcie szyi, VAS na kartce: 65 mm. Po 20 minutach pracy gliding bańką i mobilizacji: NRS 4/10 przy skręcie, VAS: 35 mm. Interpretacja: bezwzględna zmiana −3 punkty (NRS) i −30 mm (VAS) — spełnione kryteria istotnej poprawy (≥2 pkt lub ≥30%). Zapis: NRS przed 7/10, po 4/10; VAS 65→35 mm; zalecenie: powrót za 7 dni, ćwiczenia rozciągające, nawadnianie.

Krótkie ćwiczenie praktyczne (5–8 minut)

Cel: nabrać rutyny w stosowaniu i dokumentacji VAS/NRS.

Przygotowanie (1 min) — terapeuta ma kartę z VAS (10 cm) i listę pytań; pacjent (kursant) otrzymuje krótką instrukcję.
Pomiar wyjściowy (1 min) — poproś pacjenta o ocenę bólu w spoczynku i przy prostym ruchu (np. skręt tułowia). Zapisz NRS i VAS.
Krótka symulacja zabiegu (2–3 min) — wykonaj jedną technikę gliding (2–3 suwów) imitując realną pracę (może być na manekinie lub ręce kolegi).
Pomiar po zabiegu (1 min) — powtórz VAS/NRS w tych samych warunkach (spoczynek / ten sam ruch).
Omówienie (1 min) — porównaj wyniki, zapisz w karcie: metoda, wartości, kontekst, wniosek czy zmiana jest klinicznie istotna.

Wskazówka: podczas ćwiczenia trener zwraca uwagę na sposób zadania pytania i poprawność zapisu (skalę, czas, kontekst).