7. Zasady bezpieczeństwa przeciwoparzeniowego i przeciwwstrząsowego

Kontrola wstępna — profilaktyka przed zabiegiem

• Wywiad: Zapytaj pacjenta o wcześniejsze reakcje omdleniowe (omdlenia wazowagalne), choroby sercowo-naczyniowe, cukrzycę (hipoglikemia może imitować reakcję „przeciwwstrząsową”), zaburzenia rytmu, lęk przed igłami/leczeniem, leki wpływające na ciśnienie (β-blokery, leki przeciwnadciśnieniowe, antykoagulanty).

• Ocena ryzyka oparzeń: Ustal wrażliwość skóry, obecność blizn, stosowanie miejscowych preparatów rozgrzewających, neuropatii (zmniejszone odczuwanie bólu), stosunek tkanki tłuszczowej (cienka skóra łatwiej ulega oparzeniu).

• Warunki sprzętowe i środowiskowe: Pracuj w dobrze oświetlonym pomieszczeniu o przewiewnym układzie; sprawdź, czy stół nie jest wilgotny, nie używaj otwartego ognia w pobliżu łatwopalnych płynów (alkohole, oleje). Zapewnij łatwy dostęp do punktu pierwszej pomocy i telefonu.

• Instrukcja pacjenta: Poinformuj, jakiego rodzaju bodziec będzie odczuwał, poproś o natychmiastowe zgłoszenie zawrotów głowy, nudności, uczucia „zatkania” uszu, duszności lub nadmiernego bólu.

Ochrona przed oparzeniami (szczególnie przy metodzie ogniowej)

• Użycie ognia — zasady minimalizacji ryzyka:

  • Stosować tylko wyselekcjonowane i zatwierdzone techniki ogniowe zgodnie ze szkoleniem; paliwo trzymać w zamkniętym, niepalnym pojemniku, z dala od pola pracy.

  • Nie umieszczać płomienia bezpośrednio na skórze ani nie dotykać bańki płomieniem; stosować technikę krótkiego ogrzewania wnętrza bańki (zgodnie ze szkoleniem i zaleceniami producenta).

  • Zawsze mieć pod ręką wilgotną jałową gazę i miskę z chłodną, bieżącą wodą oraz gaśnicę/koce gaśnicze jeśli ogień używany jest regularnie.

• Alternatywy redukujące ryzyko: Preferować bańki silikonowe lub systemy z pompkami zamiast techniki ogniowej, zwłaszcza przy pacjentach z cieńszą skórą lub zwiększonym ryzykiem.

• Postępowanie w razie oparzenia:

  • Natychmiast zdjąć bańkę i chłodzić powierzchnię pod bieżącą letnią (nie lodowatą) wodą przez 10–20 minut.

  • Nie stosować masła, kremów olejowych ani domowych „remediów”, które zatrzymują ciepło.

  • Zabezpieczyć ranę jałowym opatrunkiem nieprzylepnym.

  • Obejrzeć stopień uszkodzenia: przy rumieniu bez pęcherzy można kontynuować obserwację i dokumentację; przy pęcherzach, silnym bólu, nadmiernym zaczerwienieniu lub poszerzającym się uszkodzeniu — skierować do opieki medycznej.

  • Zawsze dokumentować zdarzenie, czas i podjęte działania (karta zabiegu, zdarzenia niepożądanego).

Zapobieganie porażeniu/przeciwwstrząsowi (vasovagal, anafilaksja, wstrząs pourazowy)

• Rozróżnienie typów „przeciwwstrząsowych” reakcji:

  • Reakcja wazowagalna (omdlenie): najczęściej spowodowana bólem, stresem, stojącą pozycją, odwodnieniem. Objawy: bladość, poty, nudności, zawroty głowy, spadek ciśnienia, bradykardia.

  • Reakcja anafilaktyczna: natychmiastowy, ciężki przebieg z dusznością, obrzękiem dróg oddechowych, pokrzywką, hipotensją — wymaga pilnej pomocy medycznej.

  • Wstrząs hipowolemiczny lub kardiogenny: rzadkie w suchym bańkowaniu, ale możliwe przy poważnym krwawieniu (dot. mokrej hijama) lub u pacjentów z chorobami serca.

• Profilaktyka reakcji wazowagalnej:

  • Ułożyć pacjenta w pozycji siedzącej z możliwością szybkiego przejścia do pozycji leżącej lub od razu zastosować pozycję półleżącą/z nogami uniesionymi (jeśli pacjent ma historię omdleń najlepiej wykonywać zabieg na leżąco).

  • Zapewnić odpowiednie nawodnienie pacjenta przed zabiegiem; niewielkie przekąski (jeśli nie ma przeciwwskazań) mogą zapobiec hipoglikemii.

  • Stosować stopniowe zwiększanie intensywności bodźca zamiast gwałtownych, silnych zassań.

  • Monitorować pacjenta wizualnie i werbalnie w pierwszych minutach po założeniu bańki; zadawać krótkie pytania „Jak się pan/pani czuje?” co 30 s–60 s na początku zabiegu.

• Postępowanie przy omdleniu (vasovagal):

  • Przerwać zabieg i natychmiast położyć pacjenta na plecach; unieść nogi (ok. 30 cm) lub zastosować pozycję Trendelenburga tylko jeśli jest to znane w praktyce i bez ryzyka (bezpieczeństwo kręgosłupa).

  • Upewnić się o drożności dróg oddechowych; luźne ubranie rozpiąć; jeśli wymioty — ustawić pacjenta na boku.

  • Monitorować oddech i tętno; jeśli brak oddechu lub tętna — rozpocząć resuscytację zgodnie z zasadami BLS i wezwać pomoc.

  • Po odzyskaniu przytomności pozostawić pacjenta w pozycji półsiedzącej, dłużej obserwować i nie pozwalać na natychmiastowe wstawanie bez oceny. Dokumentować zdarzenie i koniecznie ustalić przyczynę (odwodnienie, leki, stres).

• Postępowanie przy podejrzeniu anafilaksji:

  • Natychmiast wezwać pogotowie.

  • Zapewnić drożność dróg oddechowych; podać tlen jeżeli dostępny i jeśli jest to we właściwości placówki.

  • Jeśli w zespole jest osoba przeszkolona i uprawniona do podawania adrenaliny (epinefryny) oraz dostępny jest autoinjector zgodny z przepisami — zastosować wg szkolenia i wezwać pomoc. Jeśli nie ma uprawnień — nie podawać leków, skupić się na podstawowych czynnościach ratunkowych i wezwać pomoc.

  • Dokumentować zdarzenie i powiadomić odpowiednie służby/koordynatora.

Bezpieczeństwo elektryczne — zapobieganie porażeniom i przegrzaniu przy urządzeniach próżniowych

• Kontrole przed użyciem: sprawdź stan kabla zasilającego, wtyczki, gniazda i wszelkich złącz; upewnij się, że urządzenie jest certyfikowane i przeszło przegląd serwisowy.

• Środki zapobiegawcze: nie używać urządzeń w wilgotnym środowisku; nie przykrywać pracy wentylatorów chłodzących; przestrzegać instrukcji producenta dotyczących czasu pracy ciągłej (np. cykle pracy/odpoczynku).

• Postępowanie przy przegrzaniu: wyłączyć urządzenie, odłączyć od zasilania, pozwolić ostygnąć; jeśli wydobywa się dym lub zapach spalenizny — niezwłocznie użyć gaśnicy, ewakuować i wezwać serwis.

• Zapobieganie porażeniu prądem: stosować gniazda z uziemieniem, instalować ochronniki przeciwprzepięciowe, nie wykonywać napraw na urządzeniu bez kwalifikacji.

Monitorowanie i wyposażenie awaryjne

• Wyposażenie niezbędne: apteczka pierwszej pomocy, jałowe gazy, chłodna bieżąca woda lub pojemnik z wodą do chłodzenia oparzeń, opatrunki nieprzylepne, pulsoksymetr (opcjonalnie), ciśnieniomierz, latarka, telefon z zapisanym numerem alarmowym. W placówkach rozszerzonych: defibrylator AED, tlen, maski do sztucznego oddychania.

• Szkolenia: personel powinien mieć aktualne szkolenie z zakresu BLS/ASR (resuscytacja krążeniowo-oddechowa), postępowania przy oparzeniach i algorytmów postępowania przy anafilaksji oraz znać lokalne procedury wezwania pomocy.

• Dokumentacja i komunikacja: każda niepożądana reakcja powinna być natychmiast zapisana, omówiona z pacjentem (co się stało, jakie działania podjęto), a w razie konieczności zgłoszona zgodnie z regulacjami (np. do przełożonego, do rejestru zdarzeń niepożądanych).

Przykład

Terapeuta używa techniki ogniowej do szybkiego ogrzania bańki szklanej. Podczas chwili nieuwagi krawędź bańki zostaje zbyt mocno rozżarzona i przyłożona krótko za blisko skóry, pojawia się miejscowy rumień i niewielki pęcherzyk. Terapeuta natychmiast: zdjął bańkę, chłodził miejsce pod bieżącą letnią wodą przez 15 min, założył jałowy opatrunek, zapisał zdarzenie w karcie zabiegowej i poinformował pacjentkę o konieczności obserwacji. Ponadto sprawdził sprzęt, skrócił czas ogrzewania wnętrza bańki i wprowadził dodatkowe zabezpieczenie (osłona krawędzi bańki) przed kolejnymi procedurami.

Krótkie ćwiczenie praktyczne (warsztat)

1. Scenariusz: w parach — osoba A gra pacjenta o skłonnościach do omdleń; osoba B wykonuje procedurę testu przyssania (bez rzeczywistego ognia), osoba C obserwuje i notuje.

2. Zadania:

   • B przeprowadza wstępny wywiad (pyta o omdlenia, leki, uczucia lękowe).

   • Zakłada bańkę na przedramieniu A (symulacja). Po 30 s osoba A symuluje objawy wazowagalne (zawrót głowy, bladość). B ma wykonać właściwe kroki: od razu zdjąć bańkę, położyć A, unieść nogi, monitorować oddech i tętno, zadzwonić po pomoc jeśli objawy się nasilą.

   • C ocenia czas reakcji, poprawność kroków i dokumentuje przebieg.

3. Omówienie: rotacja ról po 10 minutach; grupa omawia co poszło dobrze, co można poprawić (np. pozycja pacjenta, zachowanie spokoju, komunikacja).

Ćwiczenie uczy szybkiej reakcji, właściwej pozycji antywstrząsowej, komunikacji i dokumentowania zdarzeń. Regularne treningi zwiększają bezpieczeństwo praktyki i zaufanie pacjentów.