5.3. Badanie segmentarne (wg szkoły rosyjskiej): odruchy, punkt wyjścia do terapii

4. Badanie reakcji skórno-wegetatywnych i czucia powierzchownego — instrukcja kliniczna

Cel badania

Ocena obecności i wzorca zaburzeń czucia powierzchownego (dotyk, ból, temperatura) oraz reakcji skórno-wegetatywnych (zmiany ukrwienia, potliwość, piloerekcja, trofika skóry) w obrębie dermatomów i pól projekcyjnych. Wyniki pozwalają rozpoznać obraz segmentarny, zidentyfikować obszary odruchowego zaburzenia trzewno-skórnego oraz ukierunkować terapię bańkami (wybór segmentów, ostrożność, monitorowanie efektu).

Przygotowanie i dokumentacja

Zapewnienie prywatności pacjenta i komfortu cieplnego; pacjent rozebrany do nasilonych okolic badanego rejonu.
Zaznaczyć dzień/godzinę badania w karcie; przygotować odrębną mapę ciała + kopię mapy dermatomów/stref Head’a.
Narzędzia: pędzelek (lekki dotyk), wacik z alkoholem (kontrola), elastyczny monofilament (Semmes-Weinstein) lub przyrząd do badania dotyku, neuro-tip (bezpieczny końcówka do delikatnego nakłucia), termiczny pręt (lub dwa pojemniki z ciepłą/zimną wodą), ręcznik, latarka do oceny rumienia, rękawiczki jednorazowe.
Skala do zapisu: czucie powierzchowne (0 = brak, 1 = znaczne osłabienie, 2 = słabe osłabienie, 3 = prawidłowe), ból (VAS 0–10), reakcji autonomiczne (0 = brak, 1 = niejednoznaczna, 2 = wyraźna).

Kolejność badania — krok po kroku

1. Inspekcja spoczynkowa

Obejrzeć skórę pod kątem: zabarwienia, blizn, owrzodzeń, zmian troficznych (suchość, łuszczenie), asymetrii w owłosieniu, teleangiektazji.
Zanotować obserwacje względem linii środkowej i powiązać z dermatomami.

2. Ocena temperatury skóry

Porównać obie strony ręką (grzbiet dłoni) — subiektywna różnica; jeśli potrzeba — użyć termometru powierzchniowego.
Znaczenie: miejscowo podwyższona temperatura → hiperemią; chłodniejsza skóra → zaburzenia ukrwienia/zmniejszona aktywność sympatyczna.

3. Test dotyku lekkiego (pędzelek / wacik)

Delikatne pociągnięcie pędzelkiem po skórze (nieznaczna siła). Pacjent mówi „tak/nie” lub porównuje intensywność obu stron.
Zapis: brak/zmniejszone/normalne. Wykonuje się wzdłuż linii dermatomów (np. przyśrodkowo/od łopatki w dół).

4. Test dotyku z uciskiem (monofilament)

Monofilament przykładać prostopadle do skóry do lekkiego ugięcia; stosować w kilku punktach. Użyteczne przy ocenie neuropatii i różnicowaniu głębokiego vs powierzchownego zaburzenia czucia.
Reakcja: odruch/odczucie zakresu; zapis siły progu.

5. Test bólowy (neuro-tip / igła symulacyjna)

Delikatne, bezpieczne nakłucie lub stukanie neuro-tipem. Różnicowanie czucia bólu (ostrego) i pokoju (dotyk). Pacjent ocenia czy odczuwa „ostre” vs „tępe”.
Ważne: nie przekraczać granicy bólu pacjenta; unikać obszarów z uszkodzoną skórą.

6. Test temperatury (zimno/ciepło)

Stosować wymiennie chłodny i ciepły pręt, lub naczynia z wodą; pacjent wskazuje, czy czuje różnicę. Zaburzenia często ujawniają się we wczesnej neuropatii.

7. Ocena reakcji skórno-wegetatywnych (test dynamiczny)

Obserwacja przy stymulacji: po silniejszej palpacji lub testach czuciowych obserwować rumień, bladość, lokalne pocenie, piloerekcję.
Test potowy skórny (prosty klinicznie): dotknięcie skóry papierem ligninowym po stymulacji — ocena wilgotności.
Test naczyniowy: delikatny ucisk skóry (blanch test) i obserwacja powrotu koloru — opóźniony powrót może wskazywać na naczyniową dysregulację autonomiczną segmentu.

8. Porównanie wyników z mapami segmentarnymi

Zaznaczyć wszystkie odchylenia na mapie; ocenić skupienie zmian względem dermatomów i stref Head’a. Szukać wzorca odpowiadającego danemu segmentowi rdzeniowemu.

Interpretacja wyników — praktyczne reguły

Ogniskowe zaburzenia czucia powierzchownego w granicach jednego lub kilku dermatomów — podejrzenie mechanicznego ucisku/irytacji korzeni (np. dyskopatia), procesu segmentarnego lub zmian trzewnych dających odruch segmentarny.
Rozsiane obniżenie czucia (symetryczne) — sugeruje proces obwodowy (polineuropatia) raczej niż segmentarny.
Wyraźne zmiany autonomiczne (rumień, nadmierne pocenie, piloerekcja) skorelowane z zaburzeniami czucia powierzchownego wskazują na silną komponentę odruchową/odnerwienie segmentu — istotne dla planu terapeutycznego i ostrożności przy miejscowym leczeniu.
Brak korelacji między wywiadem a testami — sugeruje konieczność pogłębionej diagnostyki (badania neurologiczne, badania obrazowe lub konsultacja specjalistyczna).

Znaczenie kliniczne dla terapii bańkami

Obszary wykazujące hiperalgezję i autonomiczne zmiany mogą być skutecznymi punktami do pracy segmentarnej bańkami (suchymi), ale wymagają ostrożności: stosować mniejszą siłę próżni, krótszy czas i monitorować reakcję autonomiczną.
Zmiany sugerujące aktywny proces zapalny lub skórne patologie: bezwzględne odroczenie zabiegów i skierowanie na konsultację medyczną.
Wynik badania pomaga też zdecydować o konieczności konsultacji lekarskiej (np. nagłe pogorszenie czucia).

Przykład kliniczny — szczegółowo

Pacjentka, 45 lat, przewlekły ból w nadbrzuszu, epizody nudności.

Inspekcja: niewielkie zaczerwienienie ku tyłowi prawego podżebrza przy prawej łopatce.
Testy: pędzelek → hiperalgezja powierzchowna po prawej między Th7–Th9; neuro-tip → nadwrażliwość (ból przy lekkim dotyku), monofilament → próg dotyku normalny; temperatura → strefa po prawej cieplejsza; po palpacji widoczny miejscowy rumień.
Interpretacja: segmentalny obraz odpowiadający projekcji pęcherzyka żółciowego/żołądka (Th7–Th9). Reakcje autonomiczne potwierdzają silny komponent odruchowy.
Działanie terapeutyczne: zastosowanie technik suchych bańkowań przesuwanych w obrębie strefy Th7–Th9 przy minimalnej próżni, krótkim czasie ekspozycji (1–2 min), monitorowanie bólu i zmian autonomicznych; jednocześnie skierowanie do gastroenterologa celem wykluczenia aktywnej patologii trzewnej (w tym kamicy).

Ćwiczenie praktyczne do warsztatu — „Badanie reakcji skórno-wegetatywnych i czucia powierzchownego”

Czas: 60 minut (na parę)
Cele: nabycie sprawności w technice testów, dokumentacji i korelacji z mapami segmentarnymi.

Instrukcja ćwiczenia

Podział ról: 15 min — A = pacjent, B = badacz; następnie zamiana. Obserwator notuje.
Wywiad 2 minuty: krótkie wskazanie objawów i obszaru do badania.
Inspekcja i pomiary temperatury 5 min. Zaznaczyć różnice.
Testy dotyku i bólu (pędzelek, neuro-tip) 15 min. Systematycznie po dermatomach: obręcz barkowa, odcinek piersiowy, ok. lędźwiowa. Pacjent ocenia i porównuje.
Monofilament 5–10 min. Zidentyfikować próg dotykowy w 6 punktach na każdej stronie.
Test dynamiczny reakcji wegetatywnych 10 min. Ucisk/palpacja silniejsza (do granicy komfortu) i obserwacja rumienia, pocenia.
Mapowanie i interpretacja 10 min. Zaznaczyć punkty na mapie, dopasować do dermatomów, zaproponować krótką hipotezę terapeutyczną.
Omówienie i feedback — 5–10 min.

Kryteria oceny dla kursanta

prawidłowa kolejność badania; pełna dokumentacja (mapa + skale), umiejętność różnicowania zaburzeń segmentarnych vs obwodowych, rozpoznanie sytuacji wymagających konsultacji medycznej, właściwe i bezpieczne wykonanie testów (nie wywoływanie nadmiernego bólu).

Bezpieczeństwo i „czerwone flagi”

Nagłe osłabienie czucia globalne, utrata ruchu, zmiany świadomości — natychmiastowa ocena medyczna.
Widoczne owrzodzenia, krwawienia, ostra infekcja skóry — zabiegi bańkami odroczyć i skierować do lekarza.
U pacjentów z zaburzeniami krzepliwości lub przyjmujących antykoagulanty ocena ograniczona — nie wykonywać inwazyjnych procedur i skonsultować.
Silne reakcje wegetatywne (omdlenie, uogólniona potliwość, nudności) — przerwać badanie i zapewnić opiekę.

Wzór krótkiego zapisu w dokumentacji (proponowany)

Data/godz.:
Miejsce badane: (np. prawa okolica między łopatkowa / Th7–Th9)
Inspekcja: (np. zaczerwienienie 3×2 cm)
Temperatura: (prawe > lewe)
Dotyk pędzelkiem: (prawa: hiperalgezja 2/3)
Monofilament: (próg dotyku: prawidłowy)
Ból (neuro-tip): (prawa: odcz. ostre +)
Reakcje autonomiczne: (rumień po palpacji)
Korelacja segmentarna: (Th7–Th9; możliwa projekcja żołądkowo-pęcherzykowa)
Rekomendacja: (terapia bańkami segmentarna — ograniczona próżnia/krótkie czasy; konsultacja gastroenterologiczna)