5.2. Badanie funkcjonalne: zakresy ruchu, testy mięśniowe, palpacja powięziowa

5. Ocena elastyczności tkanek i restrykcji powięziowych — techniki, interpretacja i zastosowanie w planowaniu terapii bańkami

Cel sekcji

Nabycie umiejętności rzetelnej, powtarzalnej oceny elastyczności tkanek mięśniowo-powięziowych oraz identyfikacji restrykcji (zrostów, przyczepów, miejsc obniżonej ślizgowości), tak aby wyniki diagnostyczne mogły bezpośrednio kierować wyborem technik (rodzaj bańkowania, parametry, kolejność zabiegów) i monitorowaniem skuteczności terapii.

Kluczowe pojęcia i ich znaczenie kliniczne

Elastyczność tkanek — zdolność mięśnia/powięzi do rozciągania i powrotu do długości spoczynkowej; istotna dla pełnego ROM i efektywności transferu sił.
Compliance (podporność) — miara „miękkości” tkanki przy danym obciążeniu; niska compliance → tkanka stwardniała, mało „creep”.
Ślizg powięziowy (glide) — względny ruch warstw powięzi względem siebie. Ograniczony ślizg wskazuje na zrosty lub adhezje.
Restrukcja powięziowa — miejscowy, często nieregularny opór wzdłuż linii powięziowych, mogący wpływać na biomechanikę odległych struktur (linearity of tension).

Znajomość powyższych pozwala terapeucie dobrać: bańki statyczne vs. przesuwne, intensywność podciśnienia, czas aplikacji, oraz elementy terapii uzupełniającej (mobilizacje, techniki miękkotkankowe, ćwiczenia aktywne).

Przygotowanie do badania

Zapewnij komfort i ciepło badanemu obszarowi.
Zgoda pacjenta i krótkie wyjaśnienie metod.
Wyposażenie: goniometr, taśma pomiarowa, opcjonalnie myotonometr/algometr, rękawiczki, próbnik do skin rolling.
Dokumentacja: przedbadaniowe wartości ROM, subiektywne NRS dla obszaru, notatnik.

Metody oceny — opis technik i wskazówki praktyczne

1. Porównawcze badanie ślizgu skóry i powięzi (skin rolling + cross-fiber)

Technika: chwyt skóry i tkanki podskórnej między palce, delikatnie roluj/unosząc w lekkim ruchu poprzecznym i wzdłużnym; następnie wykonaj ruch poprzeczny względem przebiegu włókien mięśniowych.
Ocena: bezbolesny, płynny ślizg = dobra mobilność; przyklejona, „sklejona” skóra / opór = możliwe zrosty powięziowe lub blizny.
Uwaga: porównaj stronę przeciwną; jeśli różnica > 1–2 cm w zakresie ruchu skóry względem podłoża — patologiczna asymetria.

2. Test pasywnego rozciągania warstwa po warstwie (layered stretch test)

Technika: bierne, wolne rozciągnięcie mięśnia/przyczepu w kierunku jego funkcjonalnego wydłużenia; palpacyjna obserwacja reakcji tkanek (czy napięcie „przechodzi” przez warstwy).
Ocena: stopniowe narastanie oporu i brak „przepływu” (stop-and-go) sugeruje restrykcję powięziową między warstwami.

3. Testy ślizgu mięśniowo-powięziowego (shear / glide tests)

Technika: terapeuta unieruchamia jedną strukturę (np. przyczep bliższy) i próbuje przesunąć warstwę powięzi/mięśnia względem drugiej w osi poprzecznej.
Ocena: płynny, jednorodny ruch = prawidłowy ślizg; miejscowy „zacięcie” lub sztywność = miejsce restrykcji.

4. Pomiar compliance za pomocą przyrządów (opcjonalnie)

Myotonometr / myometer: mierzy sztywność i czas relaksacji mięśnia.
Algometr: ilościowe określenie progu bólu uciskowego (pressure pain threshold) — przydatne do oceny miejsc trigger points.
Elastografia USG / shear wave: (w placówkach z dostępem) obiektywne zobrazowanie różnic elastyczności tkanek.

5. Testy funkcjonalne integrujące tkanek (dynamiczne)

Przykład: przy ocenie pasma biodrowo–piszczelowego (ITB) obserwuj przesuwność tkanek przy biernym zgięciu/wyproście biodra oraz przy aktywnej kontrakcji mięśni połu (np. gluteus medius).
Ocena: czy ślizg zwiększa się po rozluźnieniu mięśnia? Jeśli nie — powięź może stanowić restrykcję strukturalną.

Interpretacja wyników — jak przekształcić dane w decyzję terapeutyczną

Restrykcyjny ślizg + miejscowa bolesność (bez ostrego zapalenia): wskazanie do technik zwiększających ruchomość powięzi — gliding cupping, krótkie aplikacje statyczne niskiego podciśnienia, manualne techniki rozluźniające.
Rozległa, twarda sztywność mięśniowa z obecnymi trigger points: połączenie ischemic compression / release manualnego + celowane krótkie, silniejsze podciśnienie punktowe (uwaga na parametry i stan skóry).
Asymetria i kompensacja: plan wieloośrodkowy — miejscowe bańkowanie + techniki powięziowe wzdłuż linii tensjonalnych (np. linia tylna powięzi).
Niska compliance + brak poprawy po krótkim rozluźnieniu: rozważyć bardziej rozciągające protokoły, dłuższe aplikacje o umiarkowanym podciśnieniu i program ćwiczeń z późniejszą aktywacją.

Bezpieczeństwo i ograniczenia interpretacyjne

Nie stosować silnych testów rozciągających przy podejrzeniu ostrego zapalenia, zakrzepicy, świeżego urazu lub aktywnej infekcji.
U pacjentów na lekach przeciwzakrzepowych ograniczyć siłę i czas oddziaływania; mokra hijama może być przeciwwskazana.
Wyniki przyrządowe (myotonometr, elastografia) traktować jako uzupełnienie — integruj zawsze z klinicznym obrazem i subiektywnymi danymi pacjenta.

Dokumentacja wyników oceny — sugerowany format zapisu

Lokalizacja: (np. pasmo biodrowo-piszczelowe, prawa strona, 10 cm poniżej krętarza)
Testy wykonane: skin rolling / cross-fiber / passive stretch / shear test
Wyniki (opisowe + liczby): „ograniczony ślizg skóry 1,5 cm < strona L; NRS palpacji 6/10; algometr próg bólu 2,3 kg/cm²”
Interpretacja: „restrykcja powięziowa miejscowa; prawdopodobne zrosty po przebytym urazie; rekomendacja: gliding cupping 5–7 min + mobilizacja powięzi + ćwiczenia ekscentryczne”
Plan retestu: po zabiegu i po 48–72 h.

Przykład kliniczny (szczegółowy)

Pacjent 29 lat, biegacz, dolegliwości bocznej części kolana (ITBS) nasilone przy schodzeniu ze schodów.

Badanie: skin rolling bocznej powierzchni uda — ograniczony ślizg w odcinku 12–18 cm powyżej kłykcia bocznego; przy palpacji pasma wyraźny opór i bolesność NRS 7/10. Test pasywnego rozciągnięcia biodra przy zgiętym kolanie pokazuje wcześniej większy opór niż po stronie przeciwnej. Myotonometr wskazuje zwiększoną sztywność ITB regionu o 25% w stosunku do strony lewej.
Interpretacja: restrykcja powięziowa pasma biodrowo-piszczelowego z wtórnym nadmiernym napięciem sąsiednich mięśni (tensor fasciae latae, gluteus medius).
Interwencja zaplanowana:
- Sesja 1: gliding cupping przesuwne wzdłuż pasma (małe bańki silikonowe, niskie podciśnienie, 5–7 min), bezpośrednie rozluźnienie TFL manualnie, ćwiczenia aktywnej kontroli stawu biodrowego (3×12).
- Re-test po sesji: subiektywne zmniejszenie bólu do NRS 4/10, poprawa ślizgu skóry palpacyjnie.
- Plan kontynuacji: 3 sesje w tygodniu przez 2 tygodnie, następnie trening ekscentryczny i korekcyjne rozciąganie.

Ćwiczenie praktyczne warsztatowe (2 godzinne)

Cel: praktyczne przećwiczenie metod oceny elastyczności i planowania prostych protokołów bańkowych.

Część A — Demonstracja i pokaz (15 min)

Instruktor demonstruje: skin rolling, cross-fiber palpation, pasywne rozciąganie warstwowe, prosty shear test.

Część B — Praca w parach (70 min)

Rotacja co 20 min: każdy uczestnik wykonuje ocenę na trzech obszarach: (1) okolica łopatki (trapezius), (2) boczna uda/ITB, (3) dolny odcinek pleców (thoracolumbar fascia).
Dla każdego obszaru: zapisz — technika użyta, obserwacje (ślizg/obecność zrostów), NRS palpacji, porównanie z przeciwną stroną.

Część C — Planowanie interwencji (20 min)

Na podstawie zebranych danych zaplanuj krótką interwencję bańkową (rodzaj bańki, poziom podciśnienia — opisowo, czas, dodatkowe techniki manualne, ćwiczenia domowe).
Wykonaj krótką aplikację gliding cupping (instruktor nadzoruje) i zmierz zmiany subiektywne + palpacyjne (retest).

Checklist oceny (do wypełnienia podczas ćwiczenia)

Obszar: ______
Testy: (✓) skin rolling (✓) cross-fiber (✓) shear (✓) passive stretch
Wyniki: ślizg: dobry / ograniczony; bolesność NRS: __/10; porównanie: symetryczne / asymetryczne
Rekomendacja: bańka statyczna / przesuwna; czas: __ min; manual: tak/nie; ćwiczenia: tak/nie