5.2. Badanie funkcjonalne: zakresy ruchu, testy mięśniowe, palpacja powięziowa

2. Pomiar zakresu ruchu w stawach — metody goniometryczne

Cel pomiaru

Precyzyjne i powtarzalne określenie zakresu ruchu (ROM) w stawach w celu:

diagnostyki funkcjonalnej,
planowania i modyfikacji terapii (w tym doboru technik bańkowania i pracy powięziowej),
monitorowania postępu terapii,
dokumentacji medycznej i komunikacji ze współpracownikami.

Narzędzia pomiarowe — krótkie porównanie

Goniometr uniwersalny (mechaniczny) — złoty standard w praktyce klinicznej: tani, trwały, wystarczająco dokładny przy prawidłowej technice (dokładność ±1–2°).
Inklinometr / klinometr — szczególnie przydatny do pomiarów kręgosłupa (kyfo-lordoza, ruchomość segmentów).
Smartfonowe aplikacje (goniometryczne/inclinometryczne) — wygodne, często dokładne; wymagają kalibracji i standaryzacji pozycji.
Elektroniczne goniometry / systemy 3D / motion capture — wysoka precyzja, używane w badaniach i zaawansowanej diagnostyce; niekonieczne do codziennej praktyki kursanta.
Miarka/tape measure — użyteczna do pomiarów funkcjonalnych (np. fingertip-to-floor), gdy brak kątomierza; mniej precyzyjna kątowo.

Zasady ogólne techniki pomiaru (standardowy protokół)

Standaryzacja pozycji pacjenta — opisz i stosuj jedną pozycję badania (supine, prone, sitting, standing) dla danego pomiaru. Zapewnij, że pacjent rozumie polecenie (ruch aktywny vs. pasywny).
Demonstracja ruchu — pokaż pacjentowi zakres i rodzaj ruchu przed pomiarem.
Stabilizacja segmentu proximalnego — zawsze unieruchom segmenty, które nie biorą udziału w ruchu, aby uniknąć kompensacji (np. przy pomiarze barku stabilizuj tułów i łopatkę).
Ustawienie osi i ramion goniometru:
- oś (pivot) — umieść przybliżenie osi stawu (np. środek głowy kości ramiennej przy barku),
- ramię statyczne — równoległe do osi kości proksymalnej,
- ramię ruchome — równoległe do osi kości dystalnej (poruszającej się).
Wykonanie trzech prób — zmierzyć co najmniej 2–3 razy; zapisać średnią lub najbardziej reprezentatyczną wartość (jeśli różnice >5° zbadać przyczynę).
Różnicowanie aktywne / pasywne — najpierw aktywne ROM (A-ROM), następnie pasywne (P-ROM) wykonywane przez badającego; nota: większa różnica A vs P sugeruje ograniczenie mięśniowe/neuromięśniowe.
Dokumentacja bólu i kompensacji — zawsze zanotuj subiektywny ból (skala 0–10), wystąpienie trzasków, uczucia blokady lub kompensacji innych segmentów.
Jednostki i zapis — zapis w stopniach (°), data, pozycja badania, aktywny/pasywny, narzędzie (goniometr/inclinometr/app), notatka o bólu/ograniczeniach.

Pomiar najważniejszych stawów — praktyczne wskazówki i punkty anatomiczne

Kręgosłup szyjny (C) — zakresy orientacyjne

Flexja: ~40–60°; Ekstensja: ~50–70°; Rotacja: ~70–90°; Boczne zgięcie: ~20–45°.
Technika: pacjent siedzi. Oś goniometru przy nasadzie nosa (lub przy uszach w metodzie CROM), statyczne ramię pionowo; ruszające przy linii środkowej twarzy. Pomiar rotacji najlepiej za pomocą urządzenia CROM lub goniometru na czole (z rotacją głowy). Stabilizuj ramiona.

Klatka piersiowa / ruchomość tułowia (thoracic) — inclinometr

Skłon tułowia (flexja): dual-inclinometer method (górny przy T1, dolny przy S1) → różnica kątów.
Technika: stojąco, pacjent zgina tułów do przodu. Zaznacz kręgi (T1, S1), naklej inclinometry, odczytaj różnicę.

Kręgosłup lędźwiowy (L)

Flexja całego odcinka L-S: mierzone dual-inclinometer lub tape measure (fingertip-to-floor jako funkcjonalny).
Technika dual-inclinometer: jeden przy T12/L1, drugi przy S2; różnica = ruchomość lędźwiowa.

Staw ramienny (GH)

Zgięcie (flexion): ~150–180°; Abdukcja: ~150–180°; Zewnętrzna rotacja: ~60–100°; Wewnętrzna rotacja: ~60–90°.
Technika abdukcji: pacjent stoi; oś goniometru przy środku głowy kości ramiennej (w okolicy dolnej części górnego ramienia), statyczne ramię równoległe do tułowia, ruchome do osi ramienia. Stabilizuj łopatkę przeciwnie do kompensacji.

Staw łokciowy

Zgięcie: ~140–150°; Wyprost: 0° (pełny prost).
Technika: pacjent siedzi, ramie przy tułowiu, oś goniometru przy bocznym wyrostku łokciowym, statyczne ramię równoległe do kości ramiennej, ruchome do kości promieniowej.

Staw nadgarstkowy

Zgięcie grzbietowe (extension): ~60–80°; Zgięcie dłoniowe (flexion): ~60–80°.
Technika: przedramię podparte; oś przy kości łódeczkowatej; urządzenie w linii środkowej dłoni.

Biodro (hip)

Zgięcie: ~120–130° (zgięcie z ugiętym kolanem), Abdukcja: ~40–50°, Rotacja zewnętrzna/wewnętrzna: ~40–60°.
Technika zgięcia: pacjent leży na plecach; oś goniometru przy krętarzu większym; statyczne ramię równoległe do tułowia, ruchome do kości udowej.

Kolano

Zgięcie: ~135–150°; Wyprost: 0° (pełny prost).
Technika: pacjent leży lub siedzi; oś przy bocznym kłykciu; statyczne ramię równoległe do kości udowej, ruchome do kości piszczelowej.

Staw skokowy (ankle)

Zgięcie grzbietowe (dorsiflexion): ~20°; Zgięcie podeszwowe (plantarflexion): ~45°.
Technika: pacjent siedzi lub leży; goniometr w linii zewnętrznej kostki bocznej; statyczne ramię do kości strzałkowej, ruchome do 5. śródstopia.

Uwaga: powyższe zakresy to orientacyjne wartości typowe w literaturze; należy uwzględniać wiek, płeć i aktywność pacjenta.

Błędy najczęściej popełniane i jak ich unikać

Brak stabilizacji segmentu proksymalnego → nadestymacja ROM przez kompensacje (np. tułowiem podczas pomiaru abdukcji barku).
Nieprawidłowe ustawienie osi goniometru → systematyczne błędy; ucz się palpacji punktów anatomicznych.
Pomiar w różnych pozycjach → brak porównywalności; standaryzuj pozycję i opisz ją w dokumentacji.
Niezapisanie czy ruch był aktywny czy pasywny — traci się informację diagnostyczną.
Zbyt mało prób — pojedynczy pomiar może być mylący.

Interpretacja wyników — jak wnioskować klinicznie

Różnica A-ROM vs P-ROM: A<<P → mięśniowo-motoryczne ograniczenie (słabość, ból ograniczający). P≈A → strukturalne ograniczenie (np. zrosty, blokady stawowe).
Symetria: porównaj z niby-zdrową stroną; asymetria >10° w stawach kończyn może być klinicznie istotna.
Monitorowanie zmian: zapisz wartości wyjściowe i porównuj w kolejnych sesjach; używaj średniej z 2–3 pomiarów. Dla wartości klinicznej istotny może być pojęcie minimalnej wykrywalnej zmiany (MDC) — zależnej od metody i stawu (przykładowo dla niektórych pomiarów goniometrem MDC ≈ 5°–7°).

Integracja wyników z planem terapii bańkami i terapią manualną

Ograniczony ROM z dominującym bólem mięśniowym (A-ROM znacznie mniejszy niż P-ROM) → zastosowanie technik gliding cupping / krótkich aplikacji suchego bańkowania na napięte grupy mięśniowe, łączone z manualnym release i ćwiczeniem aktywnym po zabiegu.
Ograniczenie pasywne (P-ROM zmniejszony) → powoli wprowadzać techniki powięziowe z niskim podciśnieniem i krótkim czasem trwania, uważnie obserwować reakcję tkanki i bólu.
Asymetria łopatkowa i ograniczona abdukcja barku → bańki przesuwne położone wzdłuż linii przyczepów mięśni międzyłopatkowych + mobilizacje łopatki, po których natychmiast test ROM.

Zawsze notuj, jak terapia wpływa na ROM natychmiastowo (bezpośredni efekt) i w kolejnych dniach (utrwalenie).

Przykład pomiaru: pomiar zgięcia lędźwiowego metodą dual-inclinometer

Cel: ocenić skłon tułowia (lędźwiowy wkład) u pacjenta z przewlekłym bólem lędźwiowym.
Kroki:

Oznacz palpacyjnie kręgi: dolny przyczep T12/L1 i S2 (zaznacz markerem).
Pacjent stoi prosto, stopy rozstawione na szerokość bioder. Zamocuj inclinometer (kalibruj do 0°) na T12 (górny) i drugi na S2 (dolny).
Pacjent wykonuje maksymalny skłon do przodu (bez zginania kolan) — wykonaj pomiar podczas ruchu.
Odczytaj kąt górny (T12) i dolny (S2). Różnica = ruchomość kręgosłupa lędźwiowego.
Wykonaj 3 próby, zapisz średnią, zanotuj ból oraz czy ruch spowodował kompensacje kolan.
Jeśli różnica pomiędzy próbami >5°, powtórz i sprawdź technikę.

Interpretacja: jeśli różnica jest mniejsza niż norma dla grupy wiekowej → ograniczenie lędźwiowe; plan: delikatne powięziowe techniki bańkowania lędźwiowego, krótsze aplikacje, stabilizacja nerwowo-mięśniowa i ćwiczenia wzmacniające core.

Ćwiczenie praktyczne (warsztat, 120 minut)

Cel: opanowanie techniki pomiaru ROM goniometrem i inclinometrem, zapisu wyników i interpretacji dla potrzeb planowania terapii.

Przygotowanie (10 min)

Podział na pary; każdy posiada goniometr i formularz pomiarowy. Przynieść matę i krzesło.

Część A — Instrukcja i demonstracja (20 min)

Instruktor demonstruje pomiary: szyja (flex/rot), bark (zgięcie/abdukcja/rotacje), biodro (zgięcie/rotacje), kolano (zgięcie/wyprost), kręgosłup lędźwiowy (dual-inclinometer). Zwraca uwagę na palce orientacyjne.

Część B — Pomiar w parach (50 min)

Każdy uczestnik wykonuje pełny zestaw pomiarów na partnerze: 3 próby każdego pomiaru (A-ROM i P-ROM tam gdzie bezpieczne). Czas: ~25 min na osobę.
Notuj wartości, ból (NRS 0–10), wszelkie kompensacje.

Część C — Analiza i plan (25 min)

Porównanie wartości z normami (dostarczona tabela). Na podstawie wyników przygotuj 1-sesyjny plan terapeutyczny z uwzględnieniem bańkowania (miejsca, technika, czas, podciśnienie), oraz propozycję 2 ćwiczeń samodzielnych do domu.

Część D — Omówienie przypadków i feedback (15 min)

Każda para przedstawia 1 przypadek (krótkie: wyniki + plan). Instruktor komentuje poprawność pomiaru, wskazuje błędy palpacyjne i proponuje korekty.

Materiały do wydruku: formularz pomiarowy zawierający: identyfikator pacjenta, datę, pozycję badania, narzędzie, A-ROM/P-ROM (3 próby), średnia, NRS bólu, obserwacje kompensacji, rekomendacja terapeutyczna.

Bezpieczeństwo i przeciwwskazania przy pomiarach ROM

Nie wymuszać pełnego ROM u pacjenta z ostrym bólem, świeżym urazem, złamaniem, zapaleniem (np. gorączka, zaczerwienienie), zakrzepicą żył głębokich.
Przy podejrzeniu patologii neurologicznej (osłabienie, parestezje, spadek odruchów) ogranicz pasywny ROM i skieruj do specjalisty.
Zwracaj uwagę na ostre zwiększenie bólu lub objawy niestabilności podczas testów — przerwij test i oceń.