4.2. Tradycja chińska — powiązania z meridianami, punkty akupunkturowe stosowane przy bańkowaniu, teoria Qi i przepływu energii

5. Najczęściej stosowane punkty akupunkturowe w terapii bańkowej

Ogólna uwaga metodyczna

Punkty akupunkturowe używane w terapii bańkami funkcjonują jako cele terapeutyczne zakotwiczone w klasycznej mapie meridianów, ale ich wybór powinien zawsze wynikać z diagnozy (TCM i/lub funkcjonalnej) oraz badania palpacyjnego. W kontekście bańkowania mówimy nie o „ukłuciu”, lecz o nakładaniu próżniowym (suche bańkowanie lub masaż bańkami) w okolicach punktów, co wywołuje mechaniczne i neurofizjologiczne oddziaływania podobne częściowo do stymulacji punktów akupunkturowych.

Poniżej szczegółowo opisane są punkty najczęściej wykorzystywane w praktyce cupping — anatomia, wskazania, uzasadnienie teoretyczne (TCM i komponent fizjologiczny), przykładowe kombinacje oraz konkretne ćwiczenia praktyczne dla kursantów.

1. Blok punktów „Back-shu” (głównie na meridianie Bladder, BL)

Typowe punkty: BL13 (Feishu), BL15 (Xinshu), BL18 (Ganshu), BL20 (Pishu), BL23 (Shenshu)

Lokalizacja anatomiczna (orientacyjnie): paraspinalnie, na poziomie odpowiadającym segmentom nerwowym (między wyrostkami kolczystymi i przyśrodkowym brzegiem łopatki); punkty mają wyraźne punkty orientacyjne w klasycznych atlasach.
Wskazania: przewlekłe dolegliwości narządowe powiązane z odpowiednim narządem w TCM (np. BL23 przy dolegliwościach nerkowych/zespołach przewlekłego zmęczenia), bóle pleców, stany o komponentach segmentarnych.
Uzasadnienie (TCM & biomed): TCM: back-shu to miejsca, w których „Qi narządu” manifestuje się na powierzchni; biomed: aplikacja bańki tu wpływa na ukrwienie, rozluźnienie mięśni paraspinalnych i modulację aferentów skóry/mięśnia, co może zmieniać odruchy segmentarne.
Przykładowa kombinacja: BL23 (lędźwiowo-krzyżowy) + bańki dynamiczne na linii paraspinalnej + technika release mięśniowa w mm. przykręgosłupowych.

2. GB20 (Fengchi) — okolicy potyliczno-szyjnej

Lokalizacja: w zagłębieniu u podstawy czaszki, bocznie od linii środkowej, między mm. trapezius i m. sternocleidomastoideus.
Wskazania: bóle głowy (zwłaszcza napięciowe/migrenopodobne), napięcie karku, zawroty głowy.
Uzasadnienie: punkt istotny dla odprowadzenia „Wind” w TCM; bańka na GB20 może dodatkowo rozluźnić napięcie mięśniowo-powięziowe, poprawić drenaż limfatyczny i zmienić napięcie aferentów karku.
Praktyka: stosować krótkie, delikatne aplikacje (statyczne 3–5 min lub lekkie przesuwanie) — zwrócić uwagę na dyskomfort i odruchy wymiotne czy zawroty.

3. LI4 (Hegu) i LI11 (Quchi) — punkty kończyn górnych/jako punkty ogólne

Lokalizacja: LI4 — między kością I śródręcza a II; LI11 — zgięcie łokcia, koniec zagięcia łokcia.
Wskazania: ból głowy, ból ramienia, uogólnione stany zapalne, modulacja bólu.
Uzasadnienie: LI4 jest klasycznym punktem przeciwbólowym i regulatorym Qi, LI11 ma funkcję przeciwzapalną/oczyszczającą — przy bańkowaniu mogą wspomagać działanie miejscowych aplikacji (np. bańki na ramieniu + LI11/Li4 jako punkty wspierające).

4. ST36 (Zusanli) i SP6 (Sanyinjiao) — punkty dolnego tułowia i kończyn

Lokalizacja: ST36 — ~3 cun poniżej rzepki, 1 finger breadth lateral do crista tibiae; SP6 — 3 cun nad kostką przyśrodkową, za kością piszczelową.
Wskazania: dolegliwości przewodu pokarmowego, wzmocnienie Qi, zmęczenie, dysfunkcje ginekologiczne (SP6).
Uzasadnienie: stosowane jako punkty uzupełniające do lokalnych aplikacji bańkowych na brzuchu, pachwinie lub na nogach; bańkowanie miejscowe + praca na ST36/SP6 może poprawić globalną regulację autonomiczną i perystaltykę.

5. LU1/LU7 i punkty na klatce piersiowej/plecach (np. BL13)

Lokalizacja: LU1 — w górnej części klatki piersiowej w przestrzeni międzyżebrowej; LU7 — na przedramieniu proksymalnie do promienia.
Wskazania: stany dróg oddechowych (kaszel, zalegająca flegma), astma (jako element kompleksowej terapii).
Uzasadnienie: paraspinalne aplikacje na BL13 + bańki na przedniej klatce (nad LU1) mają zastosowanie w terapiach drenażowych; należy jednak zachować ostrożność przy pracy na klatce piersiowej (przy zaburzeniach kardiologicznych, ciąży, itp.).

6. Local trigger points kierowane meridianami (punkty Ashi)

Definicja: punkty o największej bolesności przy palpacji, często pokrywające się z przebiegiem meridianów.
Wskazania: bóle mięśniowo-powięziowe, punktowe napięcia.
Uzasadnienie: łączenie lokalnego ashi z pobliskimi punktami meridianowymi (np. punkt spustowy trapeziusa + GB21/GB20) zwiększa efekt mechaniczny i neurofizjologiczny.

Kryteria wyboru punktów do bańkowania — praktyczne zasady

Diagnoza wzorca (TCM) + badanie funkcjonalne. Punkt z wyboru powinien odpowiadać zarówno wzorcowi (np. stagnacja Qi, wilgoć), jak i palpacyjnej dysfunkcji (napięcie, osłabienie).
Bezpieczeństwo anatomiczne. Unikać miejsc z cienką skórą nad kośćmi wystającymi, blizn, żylaków, naczyniowych zmian skórnych. Na klatce piersiowej i brzuchu stosować większą ostrożność.
Kombinacje lokalne + distal. Zazwyczaj łączymy punkty lokalne (na meridianie powiązanym z objawem) z punktami distalnymi o działaniu systemowym (np. ST36 dla wzmocnienia).
Długość i rodzaj aplikacji. Krótsze aplikacje na punkty wrażliwe (2–5 min) vs. dłuższe (8–15 min) na obszary powięziowe — zawsze zgodnie z reakcją pacjenta.

Przykładowe protokoły (suche bańkowanie + punkty akupunkturowe — jedynie jako przykład dydaktyczny)

Protokół A — Ból lędźwiowy o charakterze „niewydolności nerek/deficytu” (TCM)

Punkty lokalne: paraspinalnie na poziomie L2–L4 (linia BL), ze szczególnym uwzględnieniem BL23.
Punkty uzupełniające (distal): BL40 (połowa zgięcia kolana) dla rozluźnienia stawu biodrowego; KI3 jako punkt tonizujący nerki.
Parametry aplikacji: bańki statyczne 8–10 min; przy dużym napięciu krótsze, dynamiczne techniki sliding na mięśniach przykręgosłupowych; po zabiegu technika rozluźnienia mięśniowego manualnego.

Protokół B — Napięciowy ból głowy i sztywność karku

Punkty lokalne: GB20 obustronnie, paraspinalnie od C2–C4 (linia Du/BL).
Punkty distalne: LI4 + LR3 (kombinacja „Cztery Bram” często używana przy bólach głowy).
Parametry: krótkie aplikacje (3–5 min) na GB20, delikatne przesuwanie baniek wzdłuż mięśni czworobocznych; ostrożnie przy nadciśnieniu.

Protokół C — Kaszel z zalegającą flegmą, przewlekły (jako terapia wspomagająca)

Punkty lokalne: BL13 (paraspinalnie w pobliżu Th3–Th4), delikatne bańkowanie na przedniej klatce w okolicy LU1 (jeżeli bez przeciwwskazań).
Punkty distalne: LU7, ST36 (regulacja odporności).
Parametry: krótka seria (3–6 min) powtarzana 1–2x w tygodniu; łączyć z edukacją oddechową i ćwiczeniami drenażowymi.

Ćwiczenia praktyczne (warsztatowe) — cele, przebieg, kryteria oceniania

Wszystkie ćwiczenia odbywają się bez wykonywania zabiegów inwazyjnych; kursanci ćwiczą lokalizację i planowanie zabiegu, aplikacje obserwacyjne lub demonstracyjne na manekinie.

Ćwiczenie 1 — „Lokalizacja punktów akupunkturowych pod kątem aplikacji bańkowej”

Cel: nauczyć się precyzyjnej lokalizacji punktów wymienionych powyżej oraz określić najlepszy sposób ułożenia bańki (centralnie na punkcie, przesunięcie łopatką bańki).
Przebieg: w parach; każdy uczestnik lokalizuje i zaznacza (marker skórny) BL13, BL23, GB20, LI4, ST36 na partnerze; następnie prezentuje uzasadnienie wyboru punktu i proponuje typ aplikacji bańki (rozmiar, czas, statyczna/dynamiczna).
Czas: 45 min.
Kryteria: trafność lokalizacji (zgodność z atlasem), uzasadnienie, uwzględnienie bezpieczeństwa.

Ćwiczenie 2 — „Case study: plan terapii łączonej”

Cel: stworzyć indywidualny plan terapii łączącej bańki na punkty lokalne i distal.
Przebieg: każdy zespół otrzymuje kartę pacjenta (np. przewlekły ból szyjno-potyliczny z napięciem barków i migrenami). Zadanie: wybrać punkty, zaproponować parametry bańkowania, opisać procedurę oceny efektu (NRS, ROM, testy funkcjonalne). Prezentacja 10 min.
Kryteria: spójność TCM z oceną funkcjonalną, bezpieczeństwo, plan monitoringu efektu.

Ćwiczenie 3 — „Symulacja OSCE: stacja punktacji”

Cel: sprawdzić umiejętności szybkiego doboru punktów i planowania zabiegu w warunkach egzaminacyjnych.
Przebieg: 10-minutowe stacje — scenariusz, lokalizacja 3 punktów do bańkowania, uzasadnienie, przeciwwskazania i plan postępowania.
Kryteria: czas reakcji, trafność wyboru, komunikacja z pacjentem i dokumentacja.

Bezpieczeństwo, przeciwwskazania i modyfikacje przy pracy z punktami

Unikać stosowania próżni bezpośrednio na miejscach z otwartymi ranami, zakażeniami skóry, nowotworami, żylakami czy świeżymi złamaniami.
U pacjentów z zaburzeniami krzepliwości, przyjmujących antykoagulanty, należy unikać intensywnych aplikacji i skonsultować się z lekarzem.
Na obszarach z cienką skórą (twarz, okolica kostna) stosować małe bańki i krótkie czasy aplikacji.
W przypadku stosowania punktów na klatce lub brzuchu — zachować ostrożność przy chorobach wewnętrznych (np. ciąża, choroby serca).
Reakcja pacjenta (nudności, zawroty, silny ból) → natychmiast przerwać zabieg i ocenić.

Dokumentacja i ewaluacja efektu

Polecane elementy dokumentacji dla zabiegu opartego na punktach akupunkturowych i bańkach:

Rozpoznanie TCM/wzorzec + krótka notatka medyczna.
Lista punktów/pól bańkowanych z dokładną lokalizacją (np. BL23 paraspinalnie po lewej na poziomie L2).
Parametry: typ bańki, czas aplikacji, technika (statyczna/dynamiczna), odczucia pacjenta.
Wynik przed/po: NRS bólu, ROM, specyficzne testy funkcjonalne.
Plan powtórzeń i edukacja pacjenta.

Kryteria kompetencji końcowej (praktyczne)

pewne i celne lokalizowanie punktów BL13, BL23, GB20, LI4, ST36, LU1 na pacjencie;
umiejętność uzasadnienia wyboru punktów z perspektywy TCM i biomechaniki;
zaplanowanie bezpiecznej sesji bańkowania łączącej punkty lokalne i distalne;
dokumentowanie efektów i komunikowanie planu pacjentowi.