3.1. Anatomia powierzchowna: skóra, tkanka podskórna, powięź, mięśnie, nerwy i naczynia

6. Nerwy czuciowe skóry i mięśni

Budowa i klasyfikacja włókien czuciowych

Włókna czuciowe dzielimy według średnicy i przewodzenia: Aα, Aβ, Aδ, C.
- Aβ — grube, zmielinizowane, szybkie przewodzenie; odpowiadają za dotyk, propriocepcję (czucie powierzchowne i dotyk precyzyjny).
- Aδ — cienkie, słabo zmielinizowane; przewodzą szybkie, ostre bodźce bólowe i zimno.
- C — najcieńsze, bezrdzenne; powolne przewodzenie bólu przewlekłego, pieczenia, ciepła, aspektów neurogennych stanu zapalnego.
Receptory skórne: Merkel, Meissner, Ruffini, ciałka Paciniego, wolne zakończenia nerwowe — każdy receptor reaguje na inny typ bodźca (dotyk, drganie, rozciąganie, ból/temperatura).
Włókna czuciowe mięśniowe (proprioceptywne): wrzecionka mięśniowe (informacja o długości) i narządy ścięgniste Golgiego (informacja o napięciu/siłach).

Topografia i przebieg nerwów powierzchownych

Nerwy czuciowe przebiegają wzdłuż warstw powierzchownych: od nerwów rdzeniowych → sploty (np. szyjny, barkowy) → gałęzie mięśniowe i skórne.
Przykłady istotnych gałęzi:
- Nerw łokciowy (ulnaris) — głównie czuciowo w obszarze przyśrodkowej dłoni i palców IV–V; w miejscu „łokcia” jest podatny na ucisk.
- Nerw promieniowy (radialis) — powierzchowna gałąź czuciowa unosi czucie grzbietowe ręki (kciuk, palec wskazujący).
- Nerwy skórne udowe (femoral cutaneous, lateral femoral cutaneous) — unerwiają powłoki uda; ich ucisk (meralgia paresthetica) ma kliniczne znaczenie przy pracy w okolicy biodra.
- Nerwy międzyżebrowe — czuciowo unerwiają skórę i powięź klatki piersiowej i mają ważne znaczenie w bólu segmentarnym.

Fizjologia przewodzenia i modulacja bólu

Bodźce mechaniczne (np. ssanie bańką) aktywują receptory dotykowe i mechanoreceptory, co włącza mechanizmy hamujące przewodzenie bólu (gate control theory) — zwiększona stymulacja Aβ może krótkotrwale zmniejszyć odczuwanie bólu przewodzonego przez Aδ/C.
Długotrwałe lub nadmierne drażnienie włókien C może nasilać stan zapalny przez neuropeptydy (np. substancja P) i wywoływać hiperalgezję.
W terapii bańkami istotne jest dobranie intensywności i czasu aplikacji tak, aby aktywować korzystne mechanoreceptory bez indukcji nadmiernej neurogennej zapalnej odpowiedzi.

Znaczenie kliniczne dla bańkowania i pracy manualnej

Mapa unerwienia (dermatomy vs. obwodowe nerwy): palpacyjne odróżnienie bólu dermatomalnego od neuropatycznego ma wpływ na wybór techniki (np. szerokie gliding versus punktowa focal cup).
Trójkąt bezpieczeństwa przy bańkowaniu: obszary z cienką warstwą tkanki i przebiegiem dużych nerwów naczyniowych (np. boczna szyja, okolica pachwiny, przyśrodkowa strona kolana przy nerwie udowym) wymagają obniżonego ssania i krótszego czasu aplikacji.
Neuropatie obwodowe (np. cukrzycowa polineuropatia): obszary z osłabionym czuciem mają zmienioną percepcję bólu — pacjent może nie odczuwać nadmiernego ssania, a jednocześnie tkanki mogą być bardziej podatne na uszkodzenie. W takich przypadkach należy stosować minimalne ssanie lub unikać bezpośredniej aplikacji i skonsultować się z lekarzem.

Objawy uszkodzenia lub drażnienia nerwów — co monitorować

Parestezje (mrowienie, drętwienie), nagły wzrost bólu, „prądy” przeszywające, osłabienie mięśniowe, zmiany w kolorze skóry — wymagają przerwania zabiegu i szybkiej oceny.
Opóźnione objawy: uporczywe parestezje, bóle neuropatyczne, utrzymujące się hiperalgezje — zgłosić do opieki medycznej.

Diagnostyka funkcjonalna nerwów w praktyce terapeutycznej

Test czucia dotyku: bawełniany wacik/ pędzelek; porównanie obu stron.
Test dwupunktowy (two-point discrimination): ocena precyzyjnego czucia dotyku (przydatne np. w dłoni).
Test temperatury: zimno/ciepło (zestaw z metalową łyżką zanurzoną w wodzie o różnych temp.) — różnicowanie Aδ/C.
Testy prowokacyjne nerwów: Tinel (opukiwanie nad miejscem przebiegu nerwu), Phalen (dla nerwu pośrodkowego w nadgarstku), testy napięciowe/nerwowe (nerwowe glidy) — pozwalają wykryć mechaniczne drażnienie.
Badanie propriocepcji: ocena pozycji palca/kończyny przy zamkniętych oczach (wrzecionka mięśniowe).

Integracja diagnostyki nerwowej z planowaniem zabiegu bańkami

Jeśli testy czucia wskazują na ograniczone czucie → zredukować intensywność ssania, skrócić czas, unikać mokrej hijama w miejscu neuropatii.
W wykrytej nadwrażliwości neuropatycznej (allodynia/hiperalgezja) → zastosować techniki bardzo łagodne (krótkie, powierzchowne aplikacje Aβ-stymulujące), wprowadzić elementy desensytyzacji (kontakt dotykowy, stopniowe przyzwyczajanie).
Przy obecności objawów kompresji nerwu należy: przerwać procedury w okolicy kompresji, wykonać testy prowokacyjne, skonsultować z lekarzem oraz rozważyć techniki nerwowe (gliding/ flossing) jako element rehabilitacji, ale nie pod dużym ssaniem.

Przykłady kliniczne związane z unerwieniem

Ból i drętwienie palców po zastosowaniu silnego ssania w okolicy przedramienia — podejrzenie drażnienia gałęzi promieniowej: objawy — mrowienie grzbietu ręki; postępowanie — przerwać zabieg, ocenić czucie, zastosować chłodny okład, dokumentować i umówić z lekarzem jeśli objawy nie ustępują.
Pacjent z neuropatią cukrzycową zgłasza brak czucia w stopie; planujesz pracę na łydce: zmniejsz natężenie ssania, unikaj mokrej hijama w okolicy, włącz techniki drenażu limfatycznego i ćwiczenia propriocepcji; informuj pacjenta o możliwych siniakach i zaburzeniach gojenia.
Meralgia paresthetica (ucisk nerwu skórnego bocznego uda): lokalna tkliwość i pieczenie bocznej części uda; bańkowanie bezpośrednio nad punktem ucisku może zwiększyć dolegliwości — preferuj prace w obszarach powyżej i poniżej ucisku oraz techniki mobilizacyjne powięzi.

Techniki terapeutyczne bezpieczne względem nerwów

Aplikacja Aβ-stymulująca (lekki dotyk / krótkie ssanie): aktywuje mechanoreceptory, hamuje ból i nie obciąża włókien C.
Focal cup na punkty spustowe z niskim do umiarkowanego ssaniem: stosować z ostrożnością w pobliżu nerwów, najpierw ischemic compression manualna, potem bańka.
Nerve gliding / flossing: techniki aktywnego przemieszczenia nerwu przez zakres ruchu — użyteczne po konsultacji i włączeniu do programu rehabilitacyjnego (ćwiczenia prowadzone stopniowo).
Unikanie silnego, długotrwałego ssania bezpośrednio nad przebiegiem nerwu — ryzyko odczynu neurogennego.

Ćwiczenia praktyczne dla kursantów (warsztat)

Ćwiczenie 1 — Mapa czucia i porównanie stron

Cel: opanowanie testów czucia dotyku, dwupunktowego i temperatury.
Procedura: w parach, 10 min na stronę. Zaznacz obszary zaburzeń czucia na schemacie ciała. Porównaj wyniki z mapą dermatomów i zasięgiem gałęzi obwodowych.

Ćwiczenie 2 — Tinel i testy prowokacyjne

Cel: nauczyć wykonywać i interpretować testy Tinel, Phalen, oraz podstawowe testy prowokujące dla nerwów obwodowych.
Procedura: w parach — wykonaj Tinel nad kanałem łokciowym, kanałem nadgarstka, nad kłębem łonowym itp.; zinterpretuj dodatni/ujemny wynik.

Ćwiczenie 3 — Ocena i planowanie zabiegu bańkami z uwzględnieniem unerwienia

Cel: dobrać technikę bańkowania bez ryzyka uszkodzenia nerwu.
Procedura: scenariusz kliniczny (np. pacjent z bólem barku i parestezjami palca V). Ustal: jakie testy wykonać przed zabiegiem, które obszary wykluczyć, jaka bańka i jakie ssanie są bezpieczne, jakie ćwiczenia wdrożyć po zabiegu.

Ćwiczenie 4 — Nerve gliding w praktyce

Cel: opanować podstawowe ćwiczenia nerve gliding (np. dla nerwu pośrodkowego, promieniowego, kulszowego).
Procedura: instrukcja krok po kroku, delikatne 6–8 powtórzeń w serii, ocena objawów; łączone z techniką bańkowania prowokacyjnego poza miejscem największego ucisku.

Dokumentacja i monitorowanie

Notować: testy czucia przed i po zabiegu, rodzaj i poziom ssania, czas aplikacji, reakcje natychmiastowe (parestezje, ból), dokumentować zalecenia i ewentualne skierowania.
Jeśli pacjent zgłasza nietypowe objawy po zabiegu (utrzymujące się parestezje, wzrost bólu neuropatycznego) — natychmiast kontakt z lekarzem i przerwanie dalszych inwazyjnych praktyk.

Ostrzeżenia i przeciwwskazania

Unikać intensywnego bańkowania bezpośrednio nad znanymi miejscami przebiegu nerwów u osób z: ostrymi neuropatiami, aktywnymi zapaleniami nerwów, cukrzycową neuropatią w zaawansowanym stadium, ostro zlokalizowaną neuropatią uciskową niezdyscyplinowaną medycznie.
W razie wątpliwości przed zabiegiem — wykonaj podstawowe testy neurologiczne i skonsultuj przypadek z lekarzem.