2.5. Dokumentowanie procedur i zgoda świadoma pacjenta (formularze, ryzyka, oczekiwane efekty)

5. Opisanie ryzyk i efektów dla pacjenta

Cel komunikacji

Celem jest przekazanie pacjentowi jasnych, zrozumiałych, wyważonych informacji o możliwych korzyściach i ryzykach związanych z planowaną procedurą (suchym bańkowaniem, masażem bańkami, a w ramach modułu demonstracyjnego — opisaniem ogólnych zasad dotyczących hijama). Informacja powinna pozwolić na świadome wyrażenie zgody oraz przygotowanie pacjenta do procesu terapeutycznego i dalszej obserwacji.

Zasady formułowania informacji o ryzykach i efektach

Jasność i prostota języka — unikać nadmiernego żargonu medycznego; tłumaczyć pojęcia (np. „siniak” zamiast „wybroczyna” bez wyjaśnienia).
Rzetelność i obiektywność — podawać zarówno prawdopodobne korzyści, jak i realne ryzyka (częste/mało istotne oraz rzadkie/poważne).
Dostosowanie do odbiorcy — wiek, doświadczenie z zabiegami, stan zdrowia, bariery językowe/kulturowe wpływają na sposób komunikacji.
Skala prawdopodobieństwa i nasilenia — klasyfikować ryzyka np. jako „częste/umiarkowane/rzadkie/poważne” i podawać typowe objawy.
Transparentność co do niepewności — wyjaśnić, czego nie da się przewidzieć i jakie są alternatywy leczenia.
Powtarzalność informacji — przekazywać na piśmie + ustnie; umożliwić pytania przed i po zabiegu.
Empatia i przestrzeń na decyzję — dać czas na zastanowienie i skonsultowanie się z bliskimi lub lekarzem prowadzącym.

Struktura informacji przekazywanej pacjentowi (zalecany schemat)

Nazwa i cel zabiegu — krótko: „suche bańkowanie w celu zmniejszenia napięcia mięśniowego i poprawy miejscowego krążenia”.
Przewidywane korzyści — konkretne, mierzalne/potencjalne: zmniejszenie bólu o X stopni w skali VAS, poprawa zakresu ruchu, relaksacja tkanek, poprawa regeneracji po wysiłku. Podkreślić, że odpowiedź jest indywidualna.
Częste, przewidywalne efekty uboczne — np.: zaczerwienienie, zasinienie/siniaki (często), lekkie uczucie rozpierania, przejściowe nasilenie bólu 24–48 h po zabiegu. Podawać przybliżone prawdopodobieństwo (np. „siniaki występują u 30–60% pacjentów przy intensywnym bańkowaniu”) — jeżeli nie ma dokładnych danych, użyć sformułowań „często / możliwe”.
Rzadkie, ale istotne ryzyka — zakażenie skóry, owrzodzenie, przewlekłe przebarwienia, uszkodzenie skóry przy niewłaściwej technice, w kontekście mokrej hijama: zwiększone ryzyko zakażeń i konieczność procedur inwazyjnych (zaznaczyć wymóg uprawnień medycznych).
Objawy aż do natychmiastowej reakcji — co wymaga niezwłocznego kontaktu: trudności z oddychaniem, duże krwawienie, wysoka gorączka, objawy infekcji w obrębie pola zabiegowego, przedłużające się osłabienie, nasilenie bólu niewspółmierne do zabiegu.
Alternatywy i konsekwencje zaniechania — możliwość terapii manualnej bez baniek, farmakoterapii, skierowania do specjalisty; konsekwencje nieleczenia (utrzymanie dolegliwości).
Przygotowanie i postępowanie po zabiegu — co powinien/powinna zrobić pacjent: unikać gorących kąpieli 24 h (jeśli wskazane), nie wykonywać intensywnego wysiłku 24–48 h, obserwować miejsce zabiegowe, stosować zimne okłady w razie dużego zasinienia, instrukcje dotyczące pielęgnacji ran po hijama (jeśli dotyczy).
Kontakt alarmowy — numer telefonu do gabinetu i procedura poza godzinami pracy (kiedy dzwonić na pogotowie).
Potwierdzenie zrozumienia — poprosić pacjenta o powtórzenie własnymi słowami, zanotować i podpisać w dokumentacji.

Przykładowy schemat opisu ryzyk i efektów (format do druku dla pacjenta)

Zabieg: suche bańkowanie (cupping)
Cel: zmniejszenie napięcia mięśniowego, poprawa miejscowego krążenia.
Korzyści (możliwe): zmniejszenie bólu, lepszy zakres ruchu, szybsza regeneracja.
Częste efekty uboczne: zaczerwienienie i siniaki w miejscu przyłożenia baniek (możliwe przez 1–14 dni); uczucie napięcia.
Rzadkie komplikacje: zakażenie skóry, bliznowacenie, reakcje alergiczne na materiały.
Kiedy skontaktować się z nami: jeśli pojawi się duże krwawienie, wysoka gorączka, nasilony ból, objawy zakażenia (ropny wysięk).
Postępowanie po zabiegu: unikać gorących kąpieli 24 h, obserwować pole zabiegowe, stosować zimny okład w razie znacznego obrzęku.
(Podpis pacjenta) _______ (Data) _______

Przykłady opisów ryzyk w zależności od procedury

Gliding cupping (masaże bańkami): „może powodować miejscowe zaczerwienienie, niewielkie siniaki; rzadko — podrażnienie skóry; bardzo rzadko — uszkodzenie tkanek przy zbyt mocnym zasysaniu.”
Statyczne suche bańkowanie (intensywne): „większe prawdopodobieństwo powstania sinaków i przebarwień; u osób z zaburzeniami krzepnięcia — ryzyko poważniejszego krwawienia.”
Hijama (mokre bańkowanie) — opis pozawykonawczy (jeśli demonstrowane tylko edukacyjnie): „procedura inwazyjna; ryzyko zakażenia i krwawienia; wymaga procedur aseptycznych i uprawnień medycznych; w kursie omawiana jest kontekst edukacyjny i bezpieczeństwo, a praktyka inwazyjna odbywa się tylko pod nadzorem osoby z uprawnieniami.” (Zgodnie z uwagą kursu.)

Specyficzne informacje dla grup wrażliwych

Osoby przyjmujące leki przeciwzakrzepowe: ryzyko większych siniaków i krwawień — opisać konieczność konsultacji z lekarzem prowadzącym i ewentualne modyfikacje protokołu.
Kobiety w ciąży: modyfikacja miejsc aplikacji (unikać brzucha i okolicy krzyżowej) oraz zmniejszenie intensywności; opisać potencjalne ryzyko i korzyści.
Dzieci i osoby starsze: mniejsze siły ssania, krótszy czas aplikacji; podać ryzyka związane z delikatną skórą.

Dokumentowanie opisu ryzyk i efektów w karcie pacjenta

pole „Informacja o ryzykach i efektach przekazana (data/godz.)” + inicjały terapeuty;
krótki zapis potwierdzający, że pacjent zrozumiał (np. „Pacjent rozumie: tak/nie; zadane pytania: tak/nie — jeśli tak: opis”);
załączenie kopii ulotki/informacji dla pacjenta do dokumentacji;
w przypadku odmowy leczenia — zapis powodu i dokument potwierdzający poinformowanie o alternatywach.

Ćwiczenia praktyczne dla kursantów

Ćwiczenie 1 — „Szybkie info dla pacjenta” (20 min)

Cel: nauczyć formułować krótką (2–3 zdania) informację o ryzykach i efektach.
Przebieg: w parach, kursant A odgrywa terapeutę, kursant B pacjenta (pierwszorazowego, bez doświadczenia z bańkami). Terapeuta ma 2 minuty, by przekazać najważniejsze trzy informacje (cel, 2 korzyści, 2 najczęstsze efekty uboczne). Następuje feedback: czy pacjent zrozumiał? Kursant B powtarza własnymi słowami.

Ćwiczenie 2 — „Złożone rozmowy” (40–60 min)

Cel: radzenie sobie z trudnymi pytaniami i obawami (pacjent przyjmujący warfarynę, pacjentka w ciąży, pacjent po zapaleniu skóry).
Przebieg: scenariusze odgrywane wobec grupy; obserwatorzy oceniają: kompletność informacji, empatię, czy terapeut(a/ka) zarekomendował(a) konsultację lekarską, czy podał(a) opcje modyfikacji techniki.

Ćwiczenie 3 — „Tworzenie ulotki informacyjnej” (grupowe, 90 min)

Cel: opracować ulotkę jedno- lub dwustronicową dla pacjenta po zabiegu.
Zadanie: grupa przygotowuje wersję dla suchego bańkowania i wersję dla masażu bańkami, zawierając: co jest normalne po zabiegu, kiedy dzwonić, wskazówki pielęgnacyjne, dane kontaktowe. Prezentacja i ocena przez instruktorów.

Ćwiczenie 4 — „Symulacja podpisania świadomej zgody” (30 min)

Cel: praktyka potwierdzania zrozumienia i dokumentowania zgody.
Przebieg: kursant przeprowadza pełny dialog: przekazanie informacji, pytań, potwierdzenia zrozumienia, podpis. Instruktor ocenia kompletność i sposób dokumentacji.

Gotowe szablony i checklisty (do zastosowania w praktyce)

Checklist przedzabiegowa (dla terapeuty): sprawdź: wywiad medyczny, leki przeciwkrzepliwe, alergie, stan skóry, zgoda, ulotka przekazana, numer alarmowy.
Szablon słownego komunikatu (30–60 s): „Zabieg X może pomóc w [korzyść A, B]. Najczęściej występują: [efekt 1], [efekt 2]. Rzadko zdarzają się: [powikanie]. Jeśli pojawi się [objaw alarmowy], proszę natychmiast dzwonić pod numer… Czy chciał(a)by Pan/Pani, żebym napisał te informacje i zostawił kopię?”
Formularz „pacjent potwierdza zrozumienie” z miejscem na krótkie notatki o pytaniach pacjenta.

Sytuacje trudne — przykładowe odpowiedzi terapeutyczne

Pacjent: „Czy to boli bardzo?”
Terapeuta: „Może wystąpić krótkotrwałe odczucie ciągnięcia lub dyskomfortu; większość pacjentów ocenia to jako umiarkowane i do przejścia. Po zabiegu może pojawić się siniak, który zniknie w ciągu dni–tygodni.”
Pacjent na lekach rozrzedzających krew: „Czy mogę mieć krwawienie?”
Terapeuta: „Ryzyko siniaków i nasilenia krwawień jest większe. Proponuję skonsultować się z lekarzem prowadzącym przed zabiegiem i ewentualne zastosowanie łagodniejszego protokołu.”
Pacjentka w ciąży: „Czy to bezpieczne?”
Terapeuta: „Zwykle unikamy aplikacji na brzuch i dolną część pleców w I trymestrze; możemy zastosować zmodyfikowane techniki i krótki czas aplikacji. Najpierw porozmawiamy z Pani lekarzem położnikiem, jeśli Pani sobie życzy.”

Monitorowanie efektów i feedback od pacjenta

po zabiegu zebrać krótką informację zwrotną (skala 1–5: ból przed/po, zadowolenie, wystąpienie efektów ubocznych);
w przypadku powikłań dokumentować przebieg i kontakt z pacjentem;
wykorzystywać zebrane dane do aktualizacji materiałów informacyjnych i do CPD.