1. Klasyfikacja narzędzi wg ryzyka zakażenia

Zasada ogólna — model Spauldinga i jego adaptacja do praktyki bańkowania/hijama

W praktyce medyczno-manualnej powszechnie stosuje się klasyfikację Spauldinga, która dzieli narzędzia na trzy kategorie ze względu na ryzyko zakażenia i wymagania dotyczące obróbki termicznej/chemicznej:

• Krytyczne (Critical) — narzędzia penetrujące tkanki sterylne lub naczynia krwionośne, a także wszelkie urządzenia mające kontakt z miejscem inwazyjnym (np. narzędzia chirurgiczne, igły). Wymagają sterylizacji przed użyciem (lub zastosowania jednorazowego, sterylnego produktu).

• Półkrytyczne (Semicritical) — narzędzia mające kontakt z błonami śluzowymi lub z uszkodzoną nieciągłą skórą. Wymagają co najmniej wysokiego poziomu dezynfekcji (HLD) — jeśli możliwe, zalecana sterylizacja.

• Niekrytyczne (Noncritical) — narzędzia i powierzchnie kontaktujące się wyłącznie z nienaruszoną skórą (np. większość baniek przy standardowym suchym bańkowaniu). Wymagają czyszczenia i niskiego/pośredniego poziomu dezynfekcji w zależności od stopnia zabrudzenia.

Powyższe definicje należy zastosować kontekstowo wobec narzędzi używanych w terapii bańkami i przy hijama — to samo narzędzie może zmienić kategorię w zależności od zastosowania (np. bańka używana na nienaruszonej skórze → niekrytyczna; ta sama bańka użyta nad świeżym nacięciem lub po kontakcie z krwią → traktowana jak półkrytyczna lub nawet krytyczna jeśli nie można jej odpowiednio zdezynfekować).

---

Przykładowa klasyfikacja narzędzi stosowanych w bańkowaniu i hijama

Krytyczne

• Lancety, skalpele, igły inwazyjne — narzędzia penetrujące skórę (jednorazowe, sterylne).

• Stalowe pincety/igłochwyt/forceps, jeżeli używane do manipulacji w miejscu nacięcia lub krwawienia (powinny być sterylne lub jednorazowe).

• Płytkie metalowe instrumenty chirurgiczne używane podczas inwazyjnych technik — sterylizacja obowiązkowa.

Rekomendacja praktyczna: zawsze jednorazowe, sterylne produkty tam, gdzie prawo lub bezpieczeństwo wskazuje na inwazyjność; jeśli narzędzie wielokrotnego użytku — sterylizacja parowa (autoklaw) lub inna metoda walidowana przez producenta.

---

Półkrytyczne

• Bańki / kubki silikonowe / plastikowe użyte a) po nacięciu skóry lub b) w sytuacji gdy na powierzchni skóry występuje uszkodzenie.

• Elementy wkładane do układu ssącego urządzeń próżniowych, które mogą mieć kontakt z płynami ustrojowymi.

• Mankiety, końcówki akcesoriów, które mogą mieć kontakt z powierzchnią zmienioną lub wilgotną skórą.

Rekomendacja praktyczna: wysokopoziomowa dezynfekcja przy użyciu środków zalecanych przez producenta; jeżeli konstrukcja uniemożliwia skuteczną dezynfekcję → stosować elementy jednorazowe.

---

Niekrytyczne

• Szklane bańki stosowane na nienaruszonej skórze (suchym bańkowaniu) — po zabiegu czyszczenie i dezynfekcja.

• Pompki manualne, ręczne uchwyty, stoły, prześcieradła (jeśli kontakt tylko z nieuszkodzoną skórą).

• Zmienne elementy urządzeń elektrycznych, które nie mają bezpośredniego kontaktu z tkanką uszkodzoną.

Rekomendacja praktyczna: rutynowe czyszczenie, a następnie dezynfekcja niskiego/pośredniego stopnia; ścisłe przestrzeganie czasu ekspozycji preparatu.

---

Jak klasyfikować narzędzie — praktyczny algorytm decyzyjny

1. Czy narzędzie penetruje skórę lub wchodzi do przestrzeni sterylnej / naczyniowej?

   • Tak → krytyczne.

2. Czy narzędzie ma kontakt z błoną śluzową, raną, świeżym nacięciem lub krwią?

   • Tak → półkrytyczne (zalecana sterylizacja lub HLD; jeśli niemożliwe — jednorazowe).

3. Czy narzędzie ma kontakt wyłącznie z nienaruszoną skórą?

   • Tak → niekrytyczne (czyszczenie + dezynfekcja).

4. Czy konstrukcja narzędzia utrudnia dezynfekcję/sterylizację (zagłębienia, materiały wrażliwe na wysoką temperaturę)?

   • Tak → preferować jednorazowe lub wymienić na model przystosowany do sterylizacji.

---

Specyficzne uwagi dla typowych pozycji w zestawie bańkowym / hijama

• Szklane bańki (suche bańkowanie): zwykle niekrytyczne przy użyciu na nienaruszonej skórze; jednak gdy używane w procedurze mokrej lub mają kontakt z krwią → traktować jak półkrytyczne i zapewnić sterylizację/ HLD lub stosować jednorazowe wkładki/bańki.

• Silikonowe/plastikowe bańki: wiele z nich nie toleruje autoklawu — jeśli używane z krwią → jednorazowe zalecane; jeśli producent dopuszcza sterylizację, stosować procedury i walidację.

• Urządzenia próżniowe (pompki, przewody): elementy stykające się ze skórą → niekrytyczne; elementy mające kontakt z krwią/płynami → półkrytyczne i wymagają HLD lub jednorazowych końcówek. Zawsze sprawdzać instrukcję producenta w zakresie dezynfekcji.

• Lancety/igły: krytyczne, jednorazowe.

• Gaza, opatrunki: jednorazowe; odpady zakaźne jeśli zabrudzone krwią.

• Zestawy do higieny/pojemniki na krew: elementy jednorazowe / odpowiednio oczyszczone i dezynfekowane; pojemniki na odpady zakaźne zgodnie z lokalnymi przepisami.

---

Oznakowanie, traceability i segregacja

• Kolorowe etykiety (np. zielony = niekrytyczne, żółty = półkrytyczne, czerwony = krytyczne/jednorazowe) przydatne na etapie magazynowania i przygotowania zestawów.

• Numeracja serii i rejestr sterylizacji (data, cykl, operator, wskaźniki chemiczne i biologiczne) dla narzędzi wielokrotnego użytku z kategorii krytycznej/półkrytycznej.

• Ewidencja jednorazowych: kontrola zużycia i terminów przydatności.

---

Wymagania dokumentacyjne i procedury wewnętrzne (wyciąg SOP)

• SOP: klasyfikacja narzędzi — każda pozycja zestawu powinna mieć przypisaną kategorię (krytyczne/półkrytyczne/niekrytyczne) wraz z metodą obróbki (sterylizacja, HLD, dezynfekcja niskiego poziomu) i częstotliwością.

• SOP: czyszczenie → dezynfekcja/sterylizacja — kolejność kroków, środki chemiczne dopuszczone, wymagane czasy ekspozycji, instrukcje producenta.

• SOP: postępowanie w przypadku braku możliwości sterylizacji — zamiana na jednorazowy komponent, czasowe wycofanie z użycia, informacja do zarządzania zakupami.

---

Przykładowa tabela klasyfikacji (do wydruku i uzupełnienia w gabinecie)

---

Ćwiczenia praktyczne — program zajęć warsztatowych

1. Warsztat klasyfikacji (90–120 min)

   • Materiały: zestaw autentycznych lub symulowanych instrumentów (szklane bańki, silikonowe kubki, lancety, kleszcze, pompki, przewody).

   • Zadanie: w małych grupach przypisać każdemu przedmiotowi kategorię Spauldinga oraz zaproponować metodę obróbki i krótkie SOP (2–3 kroki).

   • Ocena: każda grupa prezentuje swoją klasyfikację, prowadzący wskazuje błędy i uzasadnia zmiany.

2. Ćwiczenie decyzyjne – scenariusze (60 min)

   • Scenariusz A: bańka silikonowa zastosowana podczas mokrej hijama; jak postępować — dezynfekcja/sterylizacja/jednorazowa?

   • Scenariusz B: pompa ssąca zasysa płyn z worka — czy i jak dezynfekować przewody?

   • Kursanci formułują decyzję i projekt dokumentu zmiany SOP.

3. Symulacja audytu (120 min)

   • Zadanie: dwuosobowe zespoły przeprowadzają 15–20-minutowy "mini-audit" stanowiska zabiegowego: identyfikacja narzędzi, przypisanie kategorii, sprawdzenie dokumentacji sterylizacji i wskaźników. Zespół sporządza raport i proponuje minimum 3 usprawnienia.

4. Ćwiczenie traceability i etykietowania (45 min)

   • Kursanci projektują etykietę/kolorystykę i wypełniają kartę rejestracyjną dla przykładowych instrumentów, w tym miejsce na datę sterylizacji, cykl i operatora.

5. Praktyka czyszczenia i przygotowania do sterylizacji (pod nadzorem; 60–90 min)

   • Demonstracja i ćwiczenie: prawidłowe czyszczenie mechaniczne zabrudzonej bańki/silikonowego elementu, suszenie, pakowanie do opakowań sterylizacyjnych, wprowadzenie wskaźników chemicznych. (Uwaga: ćwiczenie dot. procedur czyszczenia, nie dot. wykonywania inwazyjnych czynności.)

---

Parametry jakości i kontrola procesu

• Wskaźniki procesów sterylizacji: chemiczne (indykatory barwne) → dołączone do każdego opakowania; biologiczne (spore testy) → wykonywane periodycznie (zgodnie z wewnętrznym harmonogramem i wymaganiami prawnymi).

• Kontrola kompatybilności materiałowej: tylko metody dezynfekcji/sterylizacji zalecane przez producenta narzędzia są akceptowalne; w przeciwnym razie produkt traktować jako jednorazowy.

• Rekordy i audyty: zapis wszystkich cykli sterylizacji, HLD, wyników testów biologicznych oraz ewentualnych niezgodności.

---

Wskazówki zakupowe i projektowanie zestawu

• Preferować modele narzędzi przystosowane do sterylizacji (stainless steel, bez szczelin).

• Tam, gdzie sterylizacja jest niemożliwa lub kosztowna, rozważyć produkty jednorazowe — szczególnie w elementach mających kontakt z krwią.

• Sprawdzać instrukcje producenta dotyczące dopuszczonych metod dezynfekcji/sterylizacji przed zakupem.

---

Przykładowy zapis w karcie SOP (fragment)

Narzędzie: Bańka silikonowa (model X)
Kategoria: zależnie od zastosowania — niekrytyczne (skóra nienaruszona) / półkrytyczne (kontakt z krwią/raną)
Postępowanie:

• Jeśli używana na nieuszkodzonej skórze: usunąć pozostałości oleju/tłuszczu, umyć detergentem, zdezynfekować środkiem o udokumentowanym spektrum (czas ekspozycji Y min), wysuszyć i przechowywać w opakowaniu.

• Jeśli używana w kontakcie z krwią: wyjąć z obiegu; jeżeli producent dopuszcza sterylizację → oczyścić mechanicznie, zapakować i wysterylizować w autoklawie; jeżeli nie → zutylizować jako element jednorazowy.