2.3. Postępowanie w przypadku powikłań nagłych (omdlenie, krwotok, reakcja alergiczna)

4. Kontrola i tamowanie krwotoku

Priorytet: szybkość i uporządkowanie działania, ochrona własna (PPE), ocena stopnia krwawienia oraz wybór adekwatnej metody tamowania — od prostego ucisku po zastosowanie opaski uciskowej / opatrunku hemostatycznego i wezwanie pomocy medycznej.

Podstawowe zasady działania (algorytm postępowania)

Bezpieczeństwo własne — załóż rękawice jednorazowe; okulary i maska jeśli ryzyko rozprysku krwi.
Szybka ocena — zlokalizuj źródło krwawienia, określ charakter: sączące/oklapujące (venous o niższym ciśnieniu) vs. pulsujące tryskające (arterialne). Oceń ilość utraconej krwi i objawy wstrząsu (bladość, potliwość, przyspieszone tętno, osłabienie, zaburzenia świadomości).
Bezpośredni, ciągły ucisk nadrania — najskuteczniejsza i najbezpieczniejsza metoda pierwszego wyboru: suchym sterylnym gazikiem/jałową gazą, mocny, stały ucisk. Utrzymuj ucisk minimum 5–10 minut bez ciągłego sprawdzania — przerywanie wydłuża czas tamowania.
Uniesienie kończyny (jeśli możliwe i bez przeciwwskazań) — zmniejsza spływ krwi grawitacyjnie.
Opatrunek uciskowy — po uzyskaniu wstępnej hemostazy przyłóż jałowy opatrunek i dodatkowo bandażem wywieraj stały docisk.
Jeśli krwawienie nie ustępuje — zastosuj metody drugiego rzutu: ucisk bezpośredni z dodatkowymi opatrunkami, pakowanie rany (packing) gąbkami/gazami, opaska uciskowa (tourniquet) tylko przy ciężkim, życiowo zagrażającym krwotoku kończyny.
Monitoruj i dokumentuj — zapisuj czas rozpoczęcia zabiegu, zastosowane interwencje (zwłaszcza czas założenia tourniquetu), objawy pacjenta i decyzję o eskalacji (wezwaniu karetki).
Wezwanie pomocy — natychmiast, gdy: brak kontroli krwotoku po 10–15 minutach intensywnego ucisku, pulsujące/tryskające krwawienie, objawy wstrząsu, krwawienie z szyi/klatki piersiowej, pacjent na lekach przeciwzakrzepowych lub z zaburzeniami krzepnięcia.

Techniki i szczegółowe wskazówki

Ucisk bezpośredni

Użyj jałowej gazy / sterylnego opatrunku. Jeśli krwawienie przebija opatrunek, nie usuwaj go — nałóż kolejny сверху i kontynuuj ucisk.
Ucisk trzymaj stały przez 5–10 minut, następnie sprawdź — jeśli krwawienie ustąpiło, zabezpiecz opatrunkiem uciskowym; jeśli nadal sączy się krew, wróć do silniejszego ucisku i rozważ pakowanie rany.

Pakowanie rany (w głębokich krwotokach, jamach)

Stosowane przy głębokich ranach, m.in. w okolicach tułowia czy krocza, gdzie bezpośredni ucisk nie dociera do źródła.
Wypełnia się jamę sterylną gazą/gąbką dociskając bezpośrednio do źródła; utrzymuje się ucisk od góry bandażem lub opatrunkiem.
Ćwiczenie: pakowanie na fantomie/huśtawce — ćwiczący wkłada warstwy jałowej gazy do wnętrza rany i stabilizuje bandażem tak, by wypełnienie wywierało docisk.

Opatrunek uciskowy

Składa się z jałowego opatrunku bezpośrednio na ranę i elastycznego bandaża (lub trójkątnej chusty) utrzymującego docisk.
W razie dużego krwawienia stosuje się dodatkową warstwę (np. dodatkowa gaza + bandaż) i mocne zawiązanie.

Opaska uciskowa (tourniquet)

Wskazania: ciężkie, zagrażające życiu krwotoki kończynowe (np. tętnicze), które nie odpowiadają na ucisk bezpośredni/pakowanie.
Rodzaj: komercyjne opaski taktyczne (najbezpieczniejsze) lub improwizowane (ręcznik + kij) jako ostateczność.
Zakładanie: powyżej rany (między raną a sercem), możliwie jak najwyżej na kończynie; zapinamy mocno, aż krwawienie ustanie; notujemy dokładny czas założenia (bardzo ważne).
Caveat: nie rozluźniać ani nie zdejmować tourniquetu w warunkach pozaszpitalnych bez nadzoru medycznego; maksymalny czas działania tourniquetu przed ryzykiem niedokrwienia tkanek jest istotny (zwykle liczy się w godzinach — decyzja na poziomie szpitala).
Ćwiczenie: zakładanie komercyjnego tourniquetu na fantomie/ramieniu treningowym; szybkie zapięcie i notowanie czasu — ocena poprawności (ustanie krwawienia na manekinach symulacyjnych).

Hemostatyczne opatrunki i środki wspomagające

Preparaty krzepnięcia (gąbki, granulaty z substancjami hemostatycznymi) przyspieszają tworzenie skrzepu. Stosować zgodnie z instrukcją producenta, przy pakowaniu rany lub jako uzupełnienie ucisku.
Uwaga: nie zastępują podstawowego ucisku; używane w warunkach ratownictwa i przez przeszkolony personel.

Specjalne sytuacje

Krwawienie z szyi: krytyczne — ciężkie ryzyko uduszenia i uszkodzenia naczyń. Ucisk bezpośredni i szybkie wezwanie pogotowia; nie stosować opaski na szyję.
Krwotoki twarzy i jamy ustnej: pacjent siedzący, pochylony do przodu; ucisk palcem/kawałkiem gazy na miejsce krwawienia; kontrola dróg oddechowych.
Krwawienie po hijamie (mokre bańki): zwykle niewielkie; ucisk jałową gazą do ustąpienia, opatrunek; jeśli krwawienie przedłużone lub intensywne — ocena lekarska (zwłaszcza u osób na antykoagulantach).
Nos (epistaxis): pacjent siedzi, pochyla się do przodu; ucisk skrzydełek nosa przez 10–15 min; chłodny okład na nos i kark; jeśli krwotok nie ustępuje, zastosować tamponadę/wezwanie pomocy.

Ocena ciężkości krwotoku i kryteria eskalacji

Łagodne: sączenie/krwawienie po drobnych nacięciach (np. po hijamie) — ucisk 5–10 min, opatrunek; obserwacja; poradzenie pacjentowi.
Umiarkowane: większe plamy/przesiąkanie, ale pacjent stabilny — dłuższy ucisk, opatrunek uciskowy, rozważne użycie hemostatycznych opatrunków; kontrola co 15–30 min; konsultacja lekarska jeśli krwawienie nawraca.
Ciężkie (zagrożenie życia): tryskające/pulsujące, nie ustępuje przy ucisku – natychmiastowe opaski uciskowe/tourniquet, wezwanie pogotowia, ułożenie pacjenta, kontrola ABC.

Sprzęt i wyposażenie apteczki (zalecane dla gabinetu wykonującego bańki / hijamę)

Jałowe gazy różnej wielkości, gaziki.
Sterylne opatrunki (kompresy), bandaże elastyczne, chusty trójkątne.
Komercyjny tourniquet do stosowania w nagłych krwotokach.
Hemostatyczne opatrunki/gąbki (zgodne z lokalnymi regulacjami).
Rękawice jednorazowe (niewiele: winylowe/lateks/neopren — różne rozmiary), okulary ochronne, maski.
Pojemnik na ostre (do bezpiecznego usuwania igieł) oraz worki na odpady zakaźne.
Ciśnieniomierz, stetoskop, glukometr.
Notatnik/karta zdarzenia do dokumentacji.

Dokumentacja i komunikacja po zdarzeniu

Zapisz: czas rozpoczęcia i zakończenia działań, zastosowane techniki (ucisk, pakowanie, tourniquet + czas założenia), ilość podanych płynów doustnych/innych, parametry życiowe, decyzję o wezwaniu pogotowia oraz informacje przekazane pacjentowi.
Informuj pacjenta jasno o objawach alarmowych (wyrzut z opatrunku, narastające bóle, mrowienie kończyny, znaczny obrzęk, utrata czucia, gorączka) i kiedy konieczna jest pilna wizyta lekarska.
Jeśli użyto tourniquetu, konieczne natychmiastowe przekazanie informacji ratownikom medycznym o dokładnym czasie założenia.

Przykłady scenariuszy i komentowane postępowanie

Przypadek A — niewielkie krwawienie po mokrej hijamie u osoby bez leków przeciwzakrzepowych
Działanie: jałowa gaza, mocny ucisk 5–10 min → przy ustaniu hemostazy opatrunek uciskowy, obserwacja 20–30 min, zalecenie higieny rany, informacja o czerwonych flagach. Dokumentacja.

Przypadek B — pulsujące krwawienie z uda po uszkodzeniu naczynia (symulacja)
Działanie: natychmiastowe silne uciskanie miejsca, jeśli brak efektu — opaska uciskowa powyżej rany (zapis czasu), wezwanie pogotowia, uniesienie kończyny, monitorowanie stanu pacjenta. Po przybyciu ratowników przekazanie informacji i dokumentacji.

Przypadek C — pacjent na antykoagulantach z przedłużającym się krwawieniem po bańkach
Działanie: niezwłoczna eskalacja — stały ucisk, zastosowanie hemostatycznego opatrunku, konsultacja medyczna i rozważenie transportu do szpitala; szczególnie niskie progi do wezwania pomocy.

Ćwiczenia praktyczne dla kursantów (warsztatowe)

Stacja 1 — Ucisk bezpośredni i opatrunek uciskowy (30–45 min)
- Cel: prawidłowo wykonać stały ucisk, nałożyć opatrunek uciskowy i ocenić hemostazę.
- Materiały: fantomy, jałowe gazy, bandaże elastyczne.
- Kryteria zaliczenia: stabilny ucisk przez 5–10 min, poprawnie zabezpieczony opatrunek, umiejętność komunikacji z pacjentem.
Stacja 2 — Pakowanie rany i użycie hemostatycznych opatrunków (45 min)
- Cel: umiejętność pakowania głębokiej rany i stosowania opatrunków hemostatycznych zgodnie z instrukcją producenta.
- Ćwiczenie: scenariusze z głębokimi ranami na modelu; ocena efektywności i dokumentacja.
Stacja 3 — Tourniquet (opaska uciskowa) — symulacja awaryjna (30 min)
- Cel: szybkie i bezpieczne założenie komercyjnego tourniquetu na kończynę treningową, zapis czasu i symulacja przekazania pacjenta.
- Kryteria: czas założenia <60 s, ustanie krwawienia na manekinie, poprawne zanotowanie czasu.
Stacja 4 — Specjalne sytuacje: szyja, twarz, nos (40 min)
- Cel: rozpoznać ograniczenia i zastosować adekwatne techniki (np. ucisk nosowy, pozycja siedząca pochylona).
- Scenariusze: epistaxis trudny do opanowania, krwawienie z twarzy.
Stacja 5 — Decyzja kliniczna i dokumentacja (20–30 min)
- Cel: na podstawie krótkiego opisu wydarzenia uczestnik decyduje o dalszym postępowaniu (obserwacja vs. wezwanie karetki) i wypełnia kartę zdarzenia.

Kryteria oceny kompetencji (zaliczenie modułu)

Wiedza: rozumienie różnic między krwotokami żylnymi i tętniczymi oraz konsekwencji klinicznych.
Umiejętności praktyczne: poprawne i szybkie zastosowanie ucisku, opatrunku uciskowego, pakowania rany oraz właściwe wykorzystanie tourniquetu na symulatorze.
Decyzyjność: trafna decyzja o eskalacji (wezwanie pomocy) w scenariuszach podwyższonego ryzyka (antykoagulanty, pulsujące krwawienie, objawy wstrząsu).
Dokumentacja: kompletna karta zdarzenia z czasami i zastosowanymi interwencjami.

Uwagi prawne i etyczne

Działaj w granicach kompetencji i zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa (w Polsce: zasady udzielania pierwszej pomocy i praktyki zawodowej).
Zawsze dokumentuj działania; poinformuj pacjenta o konieczności dalszej opieki medycznej, zwłaszcza gdy występują czynniki ryzyka (antykoagulanty, choroby krzepnięcia, choroby sercowo-naczyniowe).
W przypadku procedur inwazyjnych (np. wbijanie opaską / profesjonalne tamponady wewnętrzne) przestrzegaj zasad nadzorowanej praktyki i przekazuj do opieki medycznej.