2.3. Postępowanie w przypadku powikłań nagłych (omdlenie, krwotok, reakcja alergiczna)

3. Postępowanie przy omdleniu i zawrotach głowy

Szybka ocena i uporządkowane działanie

Natychmiastowa ocena stanu: sprawdź przytomność (zawołaj pacjenta, delikatnie potrząśnij ramieniem). Jeżeli pacjent jest nieprzytomny — zastosuj procedury ABC (patrz 2.3.2).
Jeśli pacjent jest przytomny lecz skarży się na zawroty głowy lub nastąpiło krótkie utracenie przytomności (omdlenie, synkopa) — zachowaj spokój, poproś o pozostanie w pozycji leżącej i rozpocznij systematyczną ocenę.

Krótkie, priorytetowe kroki (algorytm):

Zapewnij bezpieczeństwo miejsca i ułóż pacjenta płasko na plecach (pozycja leżąca).
Unieś kończyny dolne 30–45° (pozycja Trendelenburga/unoszenie nóg) — ułatwia szybki powrót krążenia do mózgu.
Poluzuj ciasne ubrania (obojczyk, pasek, kołnierzyk).
Oceń drożność dróg oddechowych, oddychanie i krążenie (tętno, barwa skóry, potliwość).
Sprawdź przyczynę: czy poprzedzały zawroty/synkop ból, krwawienie, ból brzucha, nagłe emocje, długie stanie, uraz głowy, przyjmowane leki, wcześniejsze epizody?
Zmierz ciśnienie tętnicze i tętno w pozycji leżącej — jeśli pacjent wstaje, zmierz ciśnienie ponownie w pozycji stojącej (patrz test ortostatyczny).
Jeśli pacjent szybko wraca do normy i nie ma czerwonych flag — można obserwować 15–30 minut; jeśli utrzymują się objawy, występują nieprawidłowości vitals lub podejrzenie przyczyny kardiologicznej/neurologicznej — wezwij pogotowie/radiuj do szpitala.

Różnicowanie przyczyn (istotne dla decyzji terapeutycznej):

Wazowagalne (najszybsze, najczęstsze): wyzwalane bólem, stresem, widokiem krwi (szczególnie po zabiegach mokrych/hijama), długim staniem. Objawy prodromalne: nudności, pocenie, bladość, zawroty. Zazwyczaj krótka utrata przytomności, pełne odzyskanie świadomości po obniżeniu pozycji ciała.
Ortostatyczne: po wstaniu z pozycji leżącej/siedzącej, związane z odwodnieniem, lekoopornością, chorobami autonomicznymi. Pomiar ciśnienia stojącego istotny.
Kardiogenne: arytmie, niedokrwienie — często bez prodromów, mogą towarzyszyć palpitacje, ból w klatce piersiowej; wysoki risk, wymagający pilnej diagnostyki.
Neurologiczne: udar/epilepsja — dłuższa utrata przytomności, drgawki, osłabienie ogniskowe po odzyskaniu świadomości.
Metaboliczne: hipoglikemia, zaburzenia elektrolitowe — sprawdź glukozę kapilarną.

Badania i monitorowanie w gabinecie

Pomiar ciśnienia i tętna: w pozycji leżącej i stojącej (po 1 i 3 min od pionizacji). Ortostatyczne spadki: spadek skurczowego ≥20 mmHg lub rozkurczowego ≥10 mmHg i/lub wzrost tętna >30/min sugerują ortostatyczne/hipowolemiczne przyczyny.
Pomiar poziomu glukozy (glucometr): szybkie wykluczenie hipoglikemii.
EKG jeżeli dostępne lub jeśli objawy sugerują arytmię; przynajmniej krótkie zapisy u pacjentów z palpitacjami czy bólem w klatce.
Dokumentacja: dokładny opis epizodu (czas, okoliczności, prodromy, objawy po, przywrócenie świadomości), pomiary i interwencje.

Specyfika sytuacji związanych z bańkami / hijamą

Widok krwi, ból lub nagłe obniżenie objętości płynów (niewielkie krwawienie po hijamie) może wywołać reakcję wazowagalną — przy monitorowaniu po zabiegu szczególnie ważna obserwacja 15–30 minut.
Po mokrej hijamie: zwróć uwagę na objawy nadmiernego krwawienia, uczucie osłabienia, bladość, zimne kończyny; natychmiast zastosuj pozycję leżącą i podnieś kończyny.
Osoby o niskiej masie ciała, z odwodnieniem, lub przyjmujące leki hipotensyjne mają zwiększone ryzyko omdleń ortostatycznych.

Kiedy wezwać pomoc/transportować do szpitala

Utrzymująca się utrata przytomności, nieprawidłowe parametry życiowe (bradykardia <40/min z objawami, ciśnienie skurczowe <90 mmHg z objawami), duszność, ból w klatce piersiowej po epizodzie, neurologiczne deficyty ogniskowe, podejrzenie zaburzeń rytmu — natychmiast wezwać pogotowie.
Każde omdlenie bez wyraźnej, łagodnej przyczyny u osoby z chorobą serca lub bez wcześniejszej historii omdleń powinno skłonić do pilnej diagnostyki szpitalnej.

Działania doraźne i opieka po epizodzie

Jeśli przytomny i stabilny: pozostaw pacjenta w pozycji leżącej 10–20 minut, podaj płyny doustne jeśli nie ma przeciwwskazań i pacjent jest przytomny (woda, roztwór izotoniczny).
Oferuj glukozę doustną jeśli potwierdzona/nad podejrzeniem hipoglikemia.
Ustal przyczynę/zarejestruj leki: zapytaj o antyhipertensyjne, diuretyki, leki psychotropowe, środki przeciwbólowe.
Edukacja pacjenta: techniki zapobiegania wazowagalnemu omdleniu (np. unikanie gwałtownych pionizacji, wcześniejsze siadanie/kucanie przy uczuciu zawrotów, nawodnienie, spożycie posiłku bogatego w sodzie w wybranych przypadkach za zgodą lekarza).
Zalecenie dalszej diagnostyki: EKG, holter, badania laboratoryjne, konsultacja kardiologiczna/neurologiczna jeśli wskazane.

Modyfikacje dla dzieci, osób starszych i kobiet w ciąży

Dzieci: częściej wazowagalne; jednak rodzice wymagają jasnej instrukcji. Używaj odpowiednich rozmiarów mankietu do pomiaru BP.
Osoby starsze: większe ryzyko ortostatycznych omdleń związanych z polifarmakcją i autonomicznymi zaburzeniami — ostrożne pionizacje, pomiary ortostatyczne standardem.
Kobiety w ciąży: omdlenia mogą być związane uciskiem żyły głównej dolnej w pozycji leżącej — preferowane ułożenie w lewym bocznym odchyleniu; szybkie wezwanie oceny lekarskiej jeśli epizod nagły.

Ćwiczenia praktyczne do zajęć warsztatowych

Scenariusz symulacyjny — wazowagalne omdlenie po hijamie
- Role: pacjent (aktor/fantom), terapeuta, asystent, osoba dzwoniąca po pomoc.
- Zadania: ułożenie pacjenta, uniesienie nóg, pomiar BP/tętna, kontrola krwawienia, aplikacja opatrunków, podanie płynów, decyzja o obserwacji vs wezwanie pogotowia.
- Kryteria oceny: czas do wykonania pozycji leżącej i uniesienia nóg (<30 s), poprawność pomiarów, adekwatność decyzji klinicznej.
Stacja pomiarów ortostatycznych
- Uczestnicy uczą się wykonywać pomiary BP i tętna w pozycji leżącej i stojącej; interpretacja wyników i dyskusja o progu diagnostycznym.
- Ćwiczenie praktyczne: trzyosobowe zespoły — jedna osoba „pacjentem” (różne scenariusze: odwodnienie, leki), druga wykonuje pomiary, trzecia dokumentuje i proponuje postępowanie.
Warsztat różnicowania przyczyn omdleń
- Małe grupy analizują krótkie historie przypadków (karta anamnezy) i przedstawiają plan diagnostyczny i decyzyjny (czy obserwacja w gabinecie, czy wezwanie pogotowia).
- Przykłady przypadków: młody pacjent, osłabienie po długim staniu; starszy pacjent z palpitacjami; pacjent po zabiegu hijama mocno poty; osoba z cukrzycą i splątaniem.
Symulacja dokumentacji i komunikacji
- Uczestnicy ćwiczą wypełnianie karty zdarzenia: czas, objawy, działania (pozycja, podane płyny, pomiary), rekomendacje do dalszej diagnostyki.
- Ćwiczenie komunikacji z pacjentem i rodziną — skrypt: jak wyjaśnić co się stało, jakie dalsze kroki, kiedy wrócić/udać się do szpitala.

Checklisty i wzory użyteczne w praktyce gabinetowej

Checklist przy omdleniu / zawrotach: zabezpiecz miejsce → pozycja leżąca → uniesienie nóg → ocena ABC → zmierzyć BP/tętno → zmierzyć glukozę → kontrola krwawienia → dokumentacja → decyzja: obserwacja/transport.
Skrypt do rozmowy z pacjentem po epizodzie: krótkie, zrozumiałe wyjaśnienie przyczyny (jeśli możliwe), wskazówki co robić przy nawrocie, informacja o konieczności konsultacji lekarskiej (gdy występują niepokojące objawy).

Ocena kompetencji i kryteria zaliczenia ćwiczeń

Poprawne wykonanie pozycji leżącej i uniesienie nóg w <30 s.
Prawidłowe pobranie i interpretacja ciśnienia w pozycjach (leżąca/ stojąca).
Umiejętność rozpoznania czerwonych flag wskazujących na pilną interwencję (np. ból w klatce, nierówne tętno, neurologiczne deficyty).
Kompleksowa dokumentacja zdarzenia i jasne przekazanie pacjentowi dalszych kroków.

Aspekty prawne i etyczne

Dokumentuj każdy epizod szczegółowo (czas rozpoczęcia, opis objawów, podjęte działania, wyniki pomiarów, zalecenia). Dokumentacja ochroni pacjenta i terapeuty w razie konieczności dalszej diagnostyki lub w postępowaniu wyjaśniającym.
Działaj w ramach swoich kompetencji — procedury inwazyjne i decydująca ocena kardiologiczna/neurologiczna pozostają w gestii medycznych służb ratunkowych.

Materiały pomocnicze do kursu

Wzór karty zdarzenia (PDF/druk).
Instrukcja "szybkie pomiary ortostatyczne" (krótki algorytm + progi diagnostyczne).
Lista „czerwonych flag” wymagających natychmiastowej interwencji.
Scenariusze ćwiczeniowe z kryteriami oceny.