2.2. Zapobieganie zakażeniom krzyżowym — rękawice, postępowanie z krwią (dot. hijama)

2. Ochrona oczu i maseczki w procedurach mokrych — instrukcja szczegółowa

Okulary ochronne (zamknięte bocznie) — zabezpieczają przed rozpryskami płynów i kroplami; powinny szczelnie przylegać do twarzy, mieć powłokę przeciwmgielną i spełniać krajowe normy ochrony.
Przyłbica (twarzowa osłona pełnotwarzowa) — osłania twarz w szerszym zakresie (oczy, nos, usta), zalecana przy większym ryzyku rozprysków (np. silne krwawienie, płukanie ran). Może być stosowana razem z maską chirurgiczną lub filtrującą.
Maseczka chirurgiczna (maska medyczna jednorazowa klasy II/IIR) — chroni pacjenta i personel przed dużymi kroplami; ogranicza rozpryski na usta i nos.
Maseczka filtrująca (FFP2 / FFP3 lub ich krajowe odpowiedniki) — zapewnia ochronę przed cząsteczkami zawieszonymi i aerozolami; rozważyć w sytuacjach zwiększonego ryzyka tworzenia aerozolu lub przy pracy z pacjentami zakaźnymi drogą powietrzno-kropelkową.
Maski sterylne — stosowane, gdy wymagane jest zachowanie aseptyki pola zabiegowego (zgodnie z wymogami procedury i przepisami).

Ocena ryzyka przed zabiegiem
- Procedury mokre z potencjalnym krwawieniem (np. mokra hijama, nacięcia, tamponowanie) → obowiązkowo okulary zamknięte lub przyłbica + maska chirurgiczna.
- Zabiegi z przewidywanym intensywnym rozpryskiem lub aerozolizacją → przyłbica + maska filtrująca FFP2/FFP3.
- Pacjent z podejrzeniem/ potwierdzonym zakażeniem przenoszonym drogą powietrzną → FFP2/FFP3 + przyłbica.
Dopasowanie i komfort
- Okulary i przyłbica nie mogą ograniczać pola widzenia terapeuty ani stabilności rąk. Należy wybierać modele z regulacją i powłoką przeciwmgielną.
- Maseczka powinna dobrze przylegać na nosie i policzkach (test szczelności polecany przy maskach filtrujących).
Kompatybilność z innymi elementami wyposażenia
- Przy noszeniu okularów i przyłbicy uwzględnić możliwość użycia okularów korekcyjnych. Przyłbice powinny umożliwiać użycie lampy zabiegowej i jednoczesne zachowanie aseptyki.

Kolejność zakładania (przykładowa, od ubrań do twarzy): umycie rąk → ubranie fartucha/ochronnego kombinezonu → założenie maseczki (zaciśnięcie klipsa na nosie) → założenie okularów/przyłbicy → założenie rękawic.
Kolejność zdejmowania (aby uniknąć zanieczyszczenia twarzy): zdjęcie rękawic (techniką zwijania) → umycie/odkażenie rąk (jeśli konieczne, założenie świeżej pary rękawic) → zdjęcie fartucha/manekinów (zgodnie z procedurą) → zdjęcie przyłbicy/okularów bez dotykania wewnętrznej powierzchni → zdjęcie maseczki na końcu → umycie rąk.
Uwaga praktyczna: maseczkę chirurgiczną lub filtrującą zdejmujemy tak, by nie dotykać zewnętrznej powierzchni; jeśli przyłbica została silnie skażona, zdjąć ją przed maską, ale tak, by nie dotknąć twarzy.

Wybierać okulary/przyłbice z powłoką przeciwmgielną.
Przy dłuższych zabiegach: stosować spray przeciwmgielny lub wkładki anti-fog, zapewnić odpowiednią wentylację pomieszczenia.
Skorygować przyłożenie maski: dobrze dopasowana maska zmniejsza kierowanie wydychanego powietrza ku górze, co redukuje zaparowanie okularów.

Okulary i przyłbice wielokrotnego użytku dezynfekować po każdym użyciu zgodnie z zaleceniami producenta: najpierw usunąć widoczne zanieczyszczenia, następnie zastosować środek dezynfekcyjny odpowiedni do materiału (alkoholowy 70% lub inny dopuszczony), przetrzeć miękką, niepylącą ściereczką i pozostawić do wyschnięcia.
Unikać silnych środków, które uszkadzają powłoki; przechowywać w suchym, zabezpieczonym miejscu.
Maseczki jednorazowe wyrzucać do pojemnika na odpady zakaźne; maski filtrujące używane wielokrotnie — stosować zgodnie z procedurą producenta i lokalnymi wytycznymi.

Nie wolno używać uszkodzonych przyłbic/okularów (pęknięcia, duże rysy) — wymieniać natychmiast.
Przy uczuleniu pacjenta lub personelu na materiał (np. tworzywo przyłbicy) rozważyć alternatywne rozwiązania.
Przy konieczności precyzyjnej pracy manualnej (np. mikronacięcia), jeśli przyłbica ogranicza precyzję, zastosować okulary ochronne + maskę chirurgiczną zamiast przyłbicy, o ile ryzyko rozprysku jest małe.

Hijama (mokre bańkowanie): podczas nacięć i odsączania krwi istnieje ryzyko rozprysków; standardowo stosować maskę chirurgiczną + okulary ochronne lub przyłbicę; rękawice nitrylowe, fartuch ochronny z długimi rękawami.
Tamponowanie lub oczyszczanie rany: ryzyko spryskania krwią przy manipulacji; wymagana przyłbica.
Intensywne płukanie pola zabiegowego: możliwość powstania aerozolu — rozważyć maskę filtrującą FFP2/FFP3 + przyłbica.

Zanim założymy środki ochrony w zasięgu pacjenta, poinformować go krótko i spokojnie o powodach (bez szczegółów medycznych), by zmniejszyć lęk.
Ustalić sposób komunikacji głosowej (krótki komunikat, sygnały) — maski i przyłbice mogą tłumić głos; upewnić się, że pacjent rozumie polecenia.

W dokumentacji zabiegu odnotować zastosowane środki ochrony osobistej, zwłaszcza w procedurach o podwyższonym ryzyku lub gdy doszło do ekspozycji.
W przypadku incydentu z kontaktem płynu ustrojowego z twarzą personełu — zapisać okoliczności i podjęte działania oraz ewentualne badania i zgłoszenia.

Dobór ŚOI do scenariusza (45 min)
- Grupy otrzymują 4 scenariusze (suchy zabieg, mokra hijama z przewidywanym krwawieniem, płukanie rany, pacjent zakażony drogą powietrzną). Zadanie: wybrać komplet ŚOI (maska, okulary/przyłbica, fartuch), uzasadnić wybór i zaprezentować kolejne kroki zakładania.
Praktyka zakładania i zdejmowania przyłbicy i maseczki (30–40 min)
- Każdy kursant praktykuje sekwencję zakładania i zdejmowania ŚOI pod okiem instruktora. Instruktor ocenia technikę, zwracając uwagę na ryzyka kontaminacji.
Symulacja rozprysku (60 min)
- W kontrolowanych warunkach symulacyjnych (barwnik imitujący krew) przeprowadzić procedurę, w której następuje „rozprysk”. Zadanie kursantów: ocenić zanieczyszczenie ŚOI, prawidłowo je zdjąć i przeprowadzić dezynfekcję oraz dokumentację incydentu. Po ćwiczeniu omówienie błędów.
Trening komunikacji z pacjentem w pełnym ŚOI (30 min)
- Kursant przeprowadza krótki wywiad i instrukcję dla pacjenta mając na twarzy maskę i przyłbicę; ćwiczenie ma na celu nauczyć jasnego, zwięzłego przekazu, utrzymania kontaktu wzrokowego i empatii mimo bariery sprzętowej.
Test szczelności maski filtrującej (15 min)
- Pod nadzorem instruktora kursanci wykonują podstawowy test dopasowania maski (np. test oddechowy i symulacja wydechu) — uświadamiający konieczność szczelnego przylegania.

W ramach procedur higienicznych prowadzić okresowe kontrole: dostępność przyłbic/okularów, stan zapasów masek jednorazowych i filtrujących, szkolenia personelu z techniki zdejmowania ŚOI.
Wprowadzić listy kontrolne przy przygotowaniu stanowiska do procedury mokrej (m.in. sprawdzenie kompletu ŚOI, środków do dezynfekcji, pojemników na odpady zakaźne).