2.2. Zapobieganie zakażeniom krzyżowym — rękawice, postępowanie z krwią (dot. hijama)

1. Dobór rękawic jednorazowych i ich zmiana — instrukcja szczegółowa

Rodzaje rękawic i ich właściwości

Lateksowe (naturalny kauczuk) — bardzo dobra elastyczność i wyczucie dotyku; wysoka odporność mechaniczna. Wadą jest możliwość wywołania alergii kontaktowej u pacjentów lub personelu. Ze względu na ryzyko uczuleń stosowanie ich wymaga oceny występowania alergii w zespole i u pacjenta.
Nitrylowe — syntetyczne, wysoka odporność na przekłucie i wiele środków chemicznych; mniejsza skłonność do wywoływania alergii niż lateks. Dobry wybór w procedurach, gdzie możliwy jest kontakt z krwią lub agresywnymi środkami dezynfekcyjnymi.
Winylowe (polichlorek winylu) — tańsze, mniej elastyczne i o niższej odporności mechanicznej; nadają się do prac krótkotrwałych i niskiego ryzyka kontaktu z płynami ustrojowymi. Niezalecane do procedur z dużym ryzykiem uszkodzenia rękawicy.
Poliizoprenowe — dobry kompromis między wyczuciem dotyku a bezpieczeństwem; syntetyczna alternatywa dla lateksu bez białek lateksowych.

Kryteria doboru rękawic

Stopień ryzyka procedury
- Procedury bez kontaktu z krwią lub uszkodzoną skórą: rękawice winylowe lub nitrylowe cienkie.
- Procedury z krwią, płynami ustrojowymi lub możliwością przebicia: rękawice nitrylowe o wyższej grubości lub rękawice chirurgiczne/egzaminacyjne o odpowiedniej klasie wytrzymałości.
- Procedury inwazyjne lub mokre (hijama, nacięcia): zawsze rękawice jednorazowe sterylne lub, jeśli nie stosuje się sterylizacji, jednorazowe rękawice o najwyższej deklarowanej odporności i dodatkowych zabezpieczeniach (podwójne rękawicowanie, jeśli przewidziane w procedurze i prawem dozwolone).
Alergie i nadwrażliwość
- W placówce należy mieć dostęp do rękawic bezlateksowych (nitrylowych/poliizoprenowych) i oznaczać je wyraźnie.
- W przypadku pacjenta z potwierdzoną alergią na lateks używać tylko rękawic bezlateksowych.
Dopasowanie i rozmiar
- Rękawica powinna przylegać do dłoni bez nadmiernego naciągania, pozostawiając swobodę ruchu palców. Zbyt luźne rękawice zmniejszają precyzję, zbyt ciasne przyspieszają zmęczenie i ryzyko pęknięcia.
- W magazynie powinny być dostępne rozmiary od S do XL; personel powinien znać swój rozmiar i mieć zapas.
Parametry techniczne
- Grubość: decyduje o odporności na przekłucie i wytrzymałości; zwykle podawana w mikrometrach.
- Tekstura powierzchni (gładka/ryflowana): ryflowanie poprawia chwyt, przydatne przy instrumentach śliskich od środków dezynfekcyjnych.
- Długość mankietu: dłuższy mankiet daje większą ochronę nadgarstka i przedramienia, istotne przy procedurach mokrych.
- Znakowanie zgodności: atesty krajowe i oznaczenia zgodności z obowiązującymi normami (np. oznaczenia CE lub inne lokalne) — wymaga się dokumentacji producenta.
Kompatybilność ze środkami dezynfekcyjnymi
- Niektóre środki odkażające mogą osłabiać materiał rękawic. Przy doborze rękawic sprawdzić informację producenta o odporności na konkretne substancje (alkohole, chlor, aldehydy).
- Jeżeli procedura wymaga częstego odkażania rękawic podczas jednego zabiegu, rozważyć rękawice o wyższej odporności chemicznej.
Jednorazowość i sterylność
- Rękawice jednorazowe nie podlegają wielorazowemu użyciu ani ponownemu dezynfekowaniu w celu dalszego stosowania.
- W procedurach wymagających sterylności stosować rękawice sterylne — przechowywać i używać zgodnie z etykietą producenta.

Kiedy zmienić rękawice — zasady praktyczne

Zawsze między pacjentami — zmiana obligatoryjna.
Natychmiast po zauważeniu uszkodzenia, rozdarcia lub przetarcia rękawicy.
Po kontakcie z materiałem silnie zabrudzonym krwią lub innymi płynami ustrojowymi — nawet jeśli rękawica wydaje się nienaruszona.
Przed dotknięciem powierzchni „czystych” (np. elektronika, dokumentacja, telefon) — przejść przez procedurę zdjęcia rękawic i umycia rąk.
Po dłuższym czasie użytkowania — rękawice nie powinny służyć przez wiele godzin bez przerwy; przy długich procedurach rozważyć regularne przerwy i zmianę.
Po użyciu rękawic do zastosowań wymagających różnych poziomów aseptyki (np. przejście z przygotowania pola do pracy inwazyjnej) — zmiana obowiązkowa.

Technika zakładania i zdejmowania (w skrócie kluczowe zasady)

Przed założeniem rękawic zawsze wykonać higienę rąk zgodnie z obowiązującą procedurą.
Zakładać rękawice, nie dotykając zewnętrznej powierzchni mankietu czystymi palcami.
Zdejmowanie: unikać kontaktu z zewnętrzną zanieczyszczoną powierzchnią rękawicy; zastosować technikę zwijania rękawicy od nadgarstka do palców i usunąć obie rękawice tak, by zewnętrzna powierzchnia znalazła się wewnątrz zwiniętej rękawicy/opakowania.
Po zdjęciu rękawic natychmiast wykonać higienę rąk.

(Uwaga: wyżej opisane zasady techniczne powinna kursantom pokazać i skorygować osoba prowadząca ćwiczenia praktyczne w czasie warsztatów; szczegółowa procedura zdjęcia rękawic jest elementem szkolenia praktycznego.)

Przechowywanie i kontrola jakości

Rękawice przechowywać w suchym, chłodnym miejscu, z dala od promieni słonecznych i źródeł ciepła.
Sprawdzać daty ważności i warunki przechowywania podawane przez producenta.
Kontrola partii: przy dostawie sprawdzać integralność opakowań i dokumenty zgodności (deklaracje producenta).
Prowadzić rejestr dostaw (data, producent, numer partii), co ułatwia ewentualne wycofanie wadliwej partii.

Postępowanie z rękawicami po zabrudzeniu/nieprawidłowym użyciu

Zabrudzone lub uszkodzone rękawice usuwać do oznakowanego pojemnika na odpady zakaźne.
Nie dotykać twarzy, ubrań czy przedmiotów osobistych rękawicami zabrudzonymi.
W przypadku kontaktu rękawic z krwią pacjenta postępować zgodnie z wewnętrznym protokołem zgłoszenia ekspozycji i rejestracji zdarzenia.

Specjalne sytuacje: podwójne rękawicowanie i rękawice sterylne

Podwójne rękawicowanie (dwie pary jedna na drugiej) stosuje się w procedurach o bardzo wysokim ryzyku przebicia lub gdy oczekuje się dłuższego kontaktu z krwią. Przy zdejmowaniu zaleca się zdjęcie zewnętrznej pary w sposób minimalizujący zanieczyszczenie wewnętrznej.
Rękawice sterylne stosuje się przy czynnościach wymagających zachowania aseptyki; przed użyciem sprawdzić nienaruszalność opakowania i datę sterylizacji.

Wymagania dokumentacyjne i zapisy

Prowadzić ewidencję dostaw, reklamacji i wycofań (numer partii, data, ilość).
W rejestrze higieny odnotowywać szkolenia personelu dotyczące prawidłowego użytkowania rękawic oraz daty i tematy.
W przypadku incydentu z ekspozycją dokumentować okoliczności, podjęte działania i wynik ewentualnych badań.

Przykłady zastosowań i rekomendacje praktyczne

Suche bańkowanie (bez uszkodzeń skóry): rękawice nie zawsze są obowiązkowe, jeśli terapeuta nie ma kontaktu z krwią i skóra pacjenta jest nienaruszona; jednak rekomenduje się użycie rękawic jednorazowych przy bezpośrednim kontakcie z miejscami zmian skórnych, śluzówkami lub jeśli terapeuta ma uszkodzenia naskórka.
Masaż bańkami i praca z powięzią: jeśli używane są oleje lub środki zmiękczające skórę, rękawice nitrylowe o odpowiednim rozmiarze poprawią chwyt i ochronę.
Hijama (mokre bańkowanie) i procedury z krwią: obowiązek używania rękawic jednorazowych o wysokiej odporności; zmiana rękawic po każdym etapie, w którym doszło do kontaktu z krwią; stosować rękawice sterylne i przestrzegać dodatkowych zasad aseptyki zgodnie z modułem 8.

Ćwiczenia praktyczne dla kursantów

Sesja doboru rozmiaru i materiału (30 minut)
- Cel: każdy kursant dobiera optymalny rozmiar rękawic i porównuje wyczucie dotyku i precyzję przy różnych materiałach (nitryl, winyl, lateks).
- Zadanie: wykonać precyzyjne czynności manualne (np. nawlekanie igły do modelu, manipulacja małymi przedmiotami) w każdej parze rękawic i ocenić komfort oraz ryzyko zmęczenia dłoni.
Trening zakładania i zdejmowania rękawic z obserwacją (45 minut)
- Cel: nauczyć poprawnej techniki minimalizującej ryzyko zanieczyszczenia.
- Zadanie: w parach, jeden kursant zakłada i zdejmuje rękawice, drugi obserwuje i ocenia według listy kontrolnej (np. czy dłonie były zdezynfekowane przed założeniem, czy zdjęcie rękawic nie spowodowało kontaktu zewnętrznej części z gołymi rękami).
Symulacja „zanieczyszczenie i zmiana rękawic” (30–40 minut)
- Materiał symulacyjny: substancja śladowa (np. bezpieczny barwnik lub niewchłanialny puder) dookoła obszaru symulowanego kontaktu.
- Zadanie: uczestnik wykonuje sekwencję czynności, po czym identyfikuje moment, w którym występuje potrzeba zmiany rękawic i wykonuje zmianę, dokumentując czas i powód. Po ćwiczeniu analiza błędów.
Test szczelności rękawic (prosty test praktyczny) (20 minut)
- Zadanie: napełnić jedną rękawicę wodą i obserwować ewentualne przecieki (ćwiczenie tylko w celach edukacyjnych, nie zastępuje testów producenta). Celem jest uświadomienie, jak niewielkie rozdarcie daje nieszczelność.
- Uwaga: test ten służy wyłącznie edukacji, nie jako metoda kontroli partii produkcyjnej.
Scenariusz kryzysowy: uszkodzenie rękawicy podczas zabiegu (60 minut)
- Symulacja: podczas zabiegu „pękła” rękawica z kontaktem z materią symulującą krew.
- Zadanie: kursant musi przeprowadzić procedurę zabezpieczenia, usunięcia rękawicy, dezynfekcji stanowiska oraz dokumentacji zdarzenia. Po ćwiczeniu omówienie procedury zgłoszenia i komunikacji z pacjentem.
Warsztat wyboru rękawic do procedury (45 minut)
- Zadanie: w grupach przeanalizować kilka scenariuszy (suchy zabieg, masaż z użyciem olejów, hijama, długi zabieg rehabilitacyjny) i dobrać najlepszy typ rękawic, argumentując wybór (materiał, grubość, długość, konieczność rękawic sterylnych). Prezentacja i dyskusja.

Lista kontrolna (wzorcowa) — szybkie przypomnienie dla praktyka

Czy znałem/łam rozmiar rękawic, który pasuje mi najlepiej?
Czy przed założeniem rękawic wykonałem/łam higienę rąk?
Czy rękawice są nienaruszone i bez przebarwień?
Czy wybrany materiał rękawic jest kompatybilny ze stosowanymi środkami dezynfekcyjnymi?
Czy planuję zmianę rękawic w określonych punktach zabiegu (między pacjentami, po kontakcie z krwią, przed dotknięciem czystych powierzchni)?
Czy po zdjęciu rękawic wykonałem/łam higienę rąk?
Czy zużyte rękawice wyrzuciłem/łam do pojemnika na odpady zakaźne?