2.1. Standardy higieny i dezynfekcji w gabinecie (narzędzia, powierzchnie, odpad medyczny)

3. Dezynfekcja i czyszczenie narzędzi wielokrotnego użytku — szczegółowy opis praktyczny

Klasyfikacja narzędzi i konsekwencje dla procedury czyszczenia

Podstawową zasadą jest dopasowanie sposobu czyszczenia i dezynfekcji do kategorii ryzyka narzędzia (wg Spaulding lub analogicznego podejścia adaptowanego dla praktyk zabiegowych):

Narzędzia krytyczne (kontakt z jamami ciała, naruszenie ciągłości tkanek) — wymagają sterylizacji. W kontekście hijama/inwazyjnych procedur krytyczne są rzadkie w szkoleniu (powinny być obsługiwane przez personel medyczny), ale jeśli występują — stosujemy autoklaw/zabiegi sterylizacyjne i pakowanie sterylne.
Narzędzia półkrytyczne (kontakt z błonami śluzowymi lub uszkodzoną skórą) — wymagają przynajmniej dezynfekcji wysokiego stopnia; często przed dezynfekcją wymagane jest staranne czyszczenie mechaniczne.
Narzędzia niekrytyczne (kontakt wyłącznie ze skórą intaktowną) — wymagają czyszczenia i dezynfekcji pośredniego lub niskiego stopnia, zależnie od zabrudzeń (np. bańki silikonowe dotykające skóry: czyszczenie + dezynfekcja).

W praktyce bańkowania: szkło, silikon, plastik — większość elementów kontaktuje się ze skórą; jeśli na narzędziu pojawi się kontakt z krwią lub uszkodzoną skórą → klasyfikacja wzrasta i stosujemy procedury do narzędzi półkrytycznych/sterylizacji albo ich zamianę na jednorazowe.

Podstawowe etapy postępowania (krok po kroku)

Wstępne usunięcie zanieczyszczeń na „gorąco” (at-source)
- Od razu po użyciu usuń widoczne zanieczyszczenia (krew, resztki skóry, oleje) przy pomocy jednorazowych ręczników. Postępuj w rękawicach ochronnych.
- W przypadku znacznego zabrudzenia natychmiast przepłucz narzędzie pod bieżącą wodą, aby zapobiec zaschnięciu materiału organicznego.
Segregacja i kontrola materiałowa
- Rozdziel narzędzia według materiału (szkło, silikon, plastik, metal), ponieważ metody czyszczenia/środki różnią się kompatybilnością.
- Sprawdź czy dany element ma instrukcję producenta (IFU — instructions for use) dotycząca czyszczenia i dezynfekcji; stosuj się do niej bezwzględnie.
Czyszczenie mechaniczne (mycie)
- Ręczne mycie: stosować wstępnie do elementów delikatnych; używać ciepłej wody i neutralnych detergentów enzymatycznych (dla usuwania białek). Używać miękkich szczotek, gąbek, dbać o szczeliny i połączenia.
- Myjnia ultradźwiękowa: bardzo skuteczna przy usuwaniu zabrudzeń z trudno dostępnych miejsc (np. wnętrza złącz, kanalików). Użyć odpowiedniego roztworu myjącego przeznaczonego do ultradźwięków.
- Myjka automatyczna / dezynfektor termiczny: do instrumentów metalowych lub twardych tworzyw; program obejmuje mycie, płukanie i termiczną dezynfekcję (wyższe bezpieczeństwo) — preferowane w praktykach intensywnych.
Płukanie i suszenie
- Po myciu dokładnie spłukać wodą o jakości zgodnej z zaleceniami producenta (woda bieżąca, w niektórych warunkach woda dejonizowana).
- Suszenie jest krytyczne — wilgoć sprzyja korozji i rozwojowi mikroorganizmów; suszyć ręcznikami jednorazowymi lub w suszarce/komorze.
Dezynfekcja
- Wybór środka dezynfekcyjnego musi odpowiadać materiałowi narzędzia i stopniowi ryzyka: środki alkoholowe, nadtlenkowe, QAC, aldehydy (tylko tam, gdzie dopuszczone).
- Stosuj zalecane stężenia i czas kontaktu; pamiętaj, że preparat działa tylko na czystej powierzchni — stąd najpierw mycie.
- Dla narzędzi półkrytycznych — dezynfekcja wysokiego stopnia (np. glutaraldehyd, peraktywne środki) może być wymagana zgodnie z lokalnymi regulacjami i IFU producenta.
Kontrola wizualna i funkcjonalna
- Po każdym cyklu sprawdź narzędzie pod kątem uszkodzeń (pęknięcia, rysy, odbarwienia). Uszkodzone elementy wycofać i naprawić lub zutylizować.
- Sprawdzić uszczelki, zawory, gwinty — elementy pracujące powinny być smarowane zgodnymi środkami (IFU).
Pakowanie i przechowywanie
- Jeżeli narzędzie wymaga sterylizacji — zapakować odpowiednio (pasta sterylizacyjna, opakowania papierowo-foliowe) i zarejestrować cykl sterylizacyjny.
- Narzędzia zdezynfekowane i suche przechowujemy w czystych, zamkniętych pojemnikach lub półkach, z oznaczeniem daty i osoby odpowiedzialnej.
Dokumentacja procesu
- Każdy istotny etap (mycie, dezynfekcja, sterylizacja, testy biologiczne/fizyczne) odnotować w rejestrze sprzętu — data, środek, stężenie, czas kontaktu, osoba przeprowadzająca, wynik kontroli.

Specyfika materiałowa — przykłady i zalecenia

Bańki szklane
- Czyszczenie: ręczne wstępne usunięcie zabrudzeń → myjka ultradźwiękowa lub myjka automatyczna.
- Dezynfekcja: roztwory nadtlenkowe lub wrzenie (jeżeli dopuszczone), potem suszenie. Szkło dobrze toleruje autoklaw (jeśli przeznaczone).
- Uwaga: unikać gwałtownych zmian temperatury (pęknięcia).
Bańki silikonowe / gumowe
- Czyszczenie: ciepła woda z detergentem enzymatycznym, szczotkowanie; unikać silnych utleniaczy które mogą zniszczyć silikon.
- Dezynfekcja: alkoholowe chusteczki do powierzchni / roztwory na bazie nadtlenków o niskim stężeniu. Nie wszystkie silikony nadają się do autoklawowania — sprawdź IFU.
Elementy plastikowe (twarde tworzywa)
- Czyszczenie: mycie mechaniczne; dezynfekcja QAC lub H₂O₂; sprawdzić odporność na chlor.
- Uwaga: chlor może uszkodzić niektóre plastiki, prowadząc do pęknięć i odbarwień.
Metalowe elementy i akcesoria metalowe
- Czyszczenie: myjka automatyczna / ultradźwiękowa + neutralny detergent; suszenie natychmiastowe.
- Sterylizacja: autoklaw parowy jest powszechny; kontrolować korozję i smarowanie ruchomych części.
Pompki próżniowe / elementy elektroniczne
- Zewnętrzne powierzchnie dezynfekować chusteczkami kompatybilnymi z elektroniką (alkoholowe). Nie zanurzać i nie spryskiwać wnętrza. Filtry i rurki według instrukcji producenta — wiele elementów rury jest jednorazowych lub wymiennych.

Walidacja procesów i kontrola jakości

Testy fizyczne: wskaźniki fizyczne/chemiczne (np. paski wskaźnikowe w sterylizatorze, testy stężenia roztworu dezynfekcyjnego).
Testy biologiczne: tam gdzie stosujemy sterylizację — regularne testy biologiczne (spore testy) zgodnie z harmonogramem producenta sterylizatora (np. tygodniowo).
Logi i rejestry: zapisywać przebieg cykli mycia/dezynfekcji/sterylizacji; przechowywać przez okres wymagany prawem i polityką placówki.

Bezpieczeństwo personelu i środowiska

PPE: rękawice chemoodporne, okulary ochronne, fartuchy przy operowaniu środkami agresywnymi.
Karty charakterystyki (SDS) dla każdego środka — dostępne w gabinecie.
Odpady powstałe przy dezynfekcji (zużyte chusteczki, ścierki nasączone) — składować jako odpady zakaźne/chemiczne zgodnie z polityką.

Przykłady scenariuszy praktycznych (ćwiczenia dla kursantów)

Stacja 1 — Czyszczenie i dezynfekcja baniek szklanych
- Zadanie: otrzymujesz partię 6 baniek używanych w dry cupping; dwie mają zaschniętą plamę kosmetyku, jedna ma ślady krwi (symulacja). Wykonaj pełen proces: wstępne oczyszczenie, mycie (ultradźwięki lub ręcznie), dezynfekcję odpowiednim środkiem, kontrolę, suszenie i przygotowanie do magazynowania.
- Kryteria: poprawność środków, czasów kontaktu, brak śladów „Glo Germ” (jeśli użyty), poprawne oznaczenie i zapis w rejestrze.
Stacja 2 — Myjnia ultradźwiękowa + inspekcja
- Zadanie: przygotuj zestaw metalowych złącz i uszczelek do cyklu w myjni ultradźwiękowej; dobierz roztwór, zaprogramuj czas i temperaturę, po cyklu oceń czystość i stan elementów.
- Kryteria: dobór roztworu zgodnie z materiałem, brak uszkodzeń, dokumentacja.
Stacja 3 — Dezynfekcja elementów pompy próżniowej
- Zadanie: zdezynfekuj obudowę i elementy obsługowe pompy zgodnie z IFU producenta, bez spryskiwania otworów wentylacyjnych. Oceniane: technika aplikacji, ochrona elektroniki, dokumentacja.
Stacja 4 — Symulacja skażenia krwią
- Zadanie: postępuj według procedury dla narzędzi, które miały kontakt z krwią: segregacja, mycie wstępne, dezynfekcja chlorową lub inną dopuszczoną metodą, decyzja o dopuszczeniu do użytkowania lub wysłaniu do sterylizacji.
- Kryteria: poprawny wybór środka, zabezpieczenie odpadów, zapis incydentu w rejestrze.
Stacja 5 — Walidacja i test biologiczny (teoria + praktyka)
- Zadanie: omów harmonogram testów biologicznych i wykonaj test fizyczny wskaźnikowy na symulowanym cyklu sterylizacji (jeśli sprzęt jest dostępny); sporządź wpis w dokumentacji.
- Kryteria: zrozumienie wskaźników, interpretacja wyniku, procedury po niepowodzeniu.
Stacja 6 — Ocena materiałowa i IFU
- Zadanie: otrzymujesz trzy różne produkty (bańka silikonowa, plastikowa nasadka, metalowy element). Opracuj krótkie SOP (2–3 kroki) czyszczenia/dezynfekcji dla każdego na podstawie kart IFU.
- Kryteria: zgodność z materiałem i bezpieczeństwo.
Stacja 7 — Test ATP po dezynfekcji
- Zadanie: po dezynfekcji stanowiska i narzędzi wykonaj test ATP i interpretuj wynik; zaproponuj działania korygujące jeśli wynik powyżej progu.
- Kryteria: umiejętność interpretacji, plan naprawczy.
Stacja 8 — Audyt i raport
- Zadanie: przeprowadź 5-minutowy audyt procesu czyszczenia/dezynfekcji w gabinecie (analiza dokumentów, sprawdzenie stanu narzędzi), sporządź krótki raport z niezgodnościami i rekomendacjami.
- Kryteria: trafność obserwacji i praktyczne rekomendacje.

Najczęstsze błędy i sposoby ich eliminacji

Pomijanie etapu mycia (bezpośrednie dezynfekowanie „brudnych” narzędzi) → obniżona skuteczność dezynfekcji. Rozwiązanie: szkolenia, checklisty i kontrola wizualna.
Stosowanie niezgodnych środków do materiału → degradacja materiału. Rozwiązanie: karta kompatybilności środków i etykiety przy magazynie.
Brak dokumentacji i walidacji → brak dowodu zgodności i ryzyko prawne. Rozwiązanie: obowiązkowy rejestr i harmonogram testów.
Niedokładne suszenie → korozja i namnażanie mikroorganizmów. Rozwiązanie: procedura suszenia jako nieodłączny etap.