1.1. Efekty kształcenia (knowledge, skills, attitudes)

7. Postawa etyczna, empatyczna i odpowiedzialna wobec pacjenta oraz współpracowników

Kursant rozwinie i udokumentuje trwałą postawę zawodową: etyczną, empatyczną i odpowiedzialną. Obejmuje to rozumienie i stosowanie zasad deontologicznych, posługiwanie się kompetencjami komunikacyjnymi (zarówno werbalnymi, jak i niewerbalnymi), utrzymywanie granic zawodowych, odpowiedzialne zarządzanie ryzykiem klinicznym, kulturą i wrażliwością religijną (szczególnie w kontekście hijama), oraz współpracę interdyscyplinarną. Postawa ta ma być widoczna w codziennej praktyce, dokumentacji i decyzjach terapeutycznych.

Składniki postawy — kompetencje do osiągnięcia

1. Etyka zawodowa i deontologia

Znajomość i stosowanie kodeksu etycznego (zachowanie poufności, uczciwość wobec pacjenta, rzetelność w dokumentacji).
Podejmowanie decyzji zgodnych z najlepszym interesem pacjenta, a nie prywatnym zyskiem.
Uczciwe informowanie o korzyściach i ograniczeniach terapii („transparentność dowodu”).

2. Empatia i umiejętność komunikacji terapeutycznej

Aktywne słuchanie (parafrazowanie, echo), rozpoznawanie emocji pacjenta i adekwatna empatyczna odpowiedź.
Dostosowanie języka do poziomu pacjenta — unikanie żargonu.
Zdolność do formułowania jasnych instrukcji przed- i pozabiegowych oraz omawiania ryzyka w sposób zrozumiały.

3. Odpowiedzialność kliniczna i zawodowa

Przyjmowanie odpowiedzialności za decyzję terapeutyczną (uzasadnienie wyboru metody, parametry).
Skierowanie pacjenta do lekarza/specjalisty, gdy wymaga tego stan zdrowia.
Prowadzenie dokumentacji zgodnie z prawem i dobrymi praktykami (kompletność, czytelność, RODO).

4. Granice profesjonalne i samokontrola

Utrzymywanie relacji terapeutycznej: brak wykorzystywania seksualnego, finansowego czy emocjonalnego.
Radzenie sobie z prośbami pacjenta poza zakresem kompetencji — umiejętność powiedzenia „nie” i zaproponowania alternatywy.
Umiejętność przyjmowania feedbacku i krytyki od pacjenta, kolegów i mentorów.

5. Wrażliwość kulturowa i religijna

Rozumienie i respektowanie praktyk kulturowych/religijnych pacjenta (np. hijama) oraz świadomość, kiedy takie praktyki kolidują z prawem czy bezpieczeństwem.
Umiejętność prowadzenia rozmowy kulturowo-szanującej i dokumentowania zgód specyficznych.

6. Współpraca interdyscyplinarna

Komunikowanie się z lekarzami, rehabilitantami i innymi specjalistami w sposób rzeczowy, obiektywny i zwięzły.
Umiejętność przekazywania istotnych informacji i pisemnych opisów przypadków.

7. Samoświadomość i rozwój zawodowy

Monitorowanie własnych uprzedzeń i ograniczeń kompetencyjnych; korzystanie ze superwizji.
Planowanie rozwoju (CPD) i krytyczna refleksja nad praktyką (audit, case review).

Konkretne umiejętności komunikacyjne — gotowe frazy i techniki

A. Otwarcie rozmowy i uzyskanie zgody

„Dziękuję, że Pan(i) do mnie przyszedł. Czy mogę krótko opisać, na czym polega proponowany zabieg i jakie są możliwe korzyści oraz ryzyka?”
„Czy ma Pan(i) pytania zanim przejdziemy dalej? Chcę mieć pewność, że wszystko jest jasne.”

B. Empatia wobec lęku i bólu

„Widzę, że mówi Pan(i) o dużym bólu — to musi być trudne. Zanim zaczniemy, powiedzmy sobie, co odczuwa Pan(i) teraz, żeby mogłem/mogła to uwzględnić.”
Technika parafrazy: „Słyszę, że obawia się Pan(i) krwawienia po hijamie — rozumiem, to naturalne. Wyjaśnię dokładnie, jakie środki bezpieczeństwa stosujemy.”

C. Mówienie „nie” i skierowania

„Nie mogę wykonać tej procedury w sposób inwazyjny bez nadzoru medycznego. Mogę zaproponować alternatywę bezinwazyjną i pomóc w skierowaniu do lekarza.”
„Ze względu na Pana(i) leki przeciwzakrzepowe nie jest to bezpieczne. Proponuję konsultację z lekarzem i odroczenie zabiegu.”

D. Pozabiegowe instrukcje i zarządzanie oczekiwaniami

„Oczekiwane natychmiastowe efekty to zmniejszenie napięcia i subiektywna ulga; pełny efekt funkcjonalny może wymagać kilku sesji.”
„Jeśli pojawi się nasilone krwawienie, gorączka lub niepokojące reakcje skórne, proszę natychmiast skontaktować się z nami lub udać na izbę przyjęć.”

Sytuacje trudne — algorytmy postępowania (praktyczne)

1. Pacjent żąda zabiegu mimo przeciwwskazań (np. jest na NOAC)

Uprzejmie, stanowczo wyjaśnij przeciwwskazanie i ryzyko.
Zaproponuj alternatywę mniej inwazyjną lub odroczenie.
Jeżeli pacjent nalega — udokumentuj odmowę i skieruj do lekarza.
Zaoferuj pomoc w kontakcie/skierowaniu do specjalisty.

2. Pacjent składa skargę/zarzut o błąd

Zachowaj spokój; wysłuchaj bez przerywania.
Udokumentuj szczegóły, zaoferuj natychmiastową ocenę stanu pacjenta.
Poinformuj o procedurze formalnego zgłoszenia skargi i dalszym postępowaniu.
Poinformuj przełożonego/mentora i uruchom procedurę rejestracji zdarzenia.

3. Pacjent ujawnia informacje wrażliwe (trauma, przemoc)

Postępuj wg lokalnych regulacji — zapewnij bezpieczeństwo pacjenta.
Zapewnij empatię i prywatność; zaproponuj odpowiednie skierowanie (psychoterapia, psychiatra, pomoc społeczna).
Jeśli istnieje obowiązek prawny zgłoszenia (np. przemoc wobec dzieci), wykonaj go zgodnie z procedurami i dokumentacją.

Ocena postawy — rubryka do OSCE / superwizji

Kryteria oceniane (przykładowa skala 0–4)

Uprzejmość i otwarcie rozmowy (0–4)
Jasność przekazu o ryzyku i korzyściach (0–4)
Empatyczne reagowanie na emocje pacjenta (0–4)
Utrzymanie granic i profesjonalizmu (0–4)
Zdolność do odmowy/Skierowania przy przeciwwskazaniu (0–4)
Dokumentacja rozmowy i zgody (0–4)
Współpraca z zespołem; przekazanie informacji (0–4)

Minimalne wymaganie zaliczenia: suma ≥ 24/28 oraz brak punktów 0 w kryteriach bezpieczeństwa (np. zgoda, przeciwwskazania).

Checklista etyczna do użycia przy każdej procedurze (skrótowa)

Uzyskałem/am świadomą zgodę pacjenta (pisemnie).
Omówiłem/am możliwe alternatywy i ograniczenia terapii.
Sprawdziłem/am leki pacjenta pod kątem przeciwwskazań.
Zapewniłem/am prywatność i wygodę pacjenta.
Zarejestrowałem/am rozmowę i parametry w dokumentacji.
Poinformowałem/am o możliwych powikłaniach i instrukcjach pozabiegowych.
Zaproponowałem/am plan kontynuacji i/lub skierowanie jeśli konieczne.

Nauczanie postawy — metody i aktywności kursowe

Warsztaty z symulacją komunikacyjną — role-playing trudnych rozmów (odmowa, skarga, lęk pacjenta).
Stacje OSCE dedykowane „miękkim umiejętnościom” (empathetic communication, obtaining informed consent, handling complaints).
Analiza przypadków i dyskusje etyczne — grupowe case reviews z moderatorem.
Superwizja i feedback 360° — ocena od mentora, pacjenta-standina i rówieśników.
Dziennik refleksyjny — kursant raz w tygodniu opisuje wyzwania etyczne i sposób ich rozwiązania; mentor komentuje.

Remediacja i rozwój — plan dla kursanta z deficytami postawy

Identyfikacja obszarów do poprawy (na podstawie OSCE, feedbacku).
Indywidualny plan rozwoju: 4 sesje coachingowe + 4 sesje symulacyjne w ciągu 8 tygodni.
Ponowna ocena przez niezależnego assessora.
Wymóg notowania i przedstawienia 3 zadań refleksyjnych przed ponowną oceną.

KPI i metryki zachowań etycznych (do monitoringu praktyki)

% pacjentów potwierdzających, że otrzymali jasne informacje przed zabiegiem (ankieta satysfakcji).
Liczba skarg formalnych na 1000 zabiegów.
% przypadków, w których dokumentacja zgody była kompletna.
Liczba skierowań do lekarza w stosunku do liczby zabiegów (monitorowanie prawidłowości skierowań).

Rekomendowane polityki i procedury do wprowadzenia w szkole/placówce

Polityka zgody świadomej (formularze, procedura omawiania ryzyka).
Kodeks postępowania zawodowego (przykładowy dokument do podpisu nowego pracownika).
Procedura postępowania ze skargą i rejestru zdarzeń niepożądanych.
Standard komunikacji międzyprofesjonalnej (SBAR — Situation, Background, Assessment, Recommendation) do przekazywania informacji lekarzom.
Procedura wrażliwości kulturowej — lista pytań i zasad dotycząca praktyk takich jak hijama.